ఉత్తర రామ చరిత నాటకము

౧0. 43-011-12 1%,0౧౦
OSMANIA UNIVERSITY LIBRARY
Ciall No / 2 j Accession No. | [ గా Fa
| S2/ybty Ce
| ల tH ఓ (4 1
Author /
te a ఫ్ర Rea En
1116 న శ గ PTY hn OO నీ గ Fe ఏ రా
Thi wr Ue Cpa rcturncd on or before the date last marked below.

రపు సితే దం అ మెల Ease లగా లాం అ వానా నయం. వనం సప న అతా పం

errr]

|
క్స్‌ చరిత నాటకము J

||

ల

|

>

RL CLC TCs oe
. 1||
స టట హరే డి స

నానా,

fy |
ANY ons

(టై?! =౦ధమున ర చితము, ‘

a క (|
ల్‌ వ "tpn

|| ra a

(సథమ ముదణము, A
[1] స్‌
|

॥
గ ౧) యక్‌ మున్భాషేర ఛభాలయగాపు ;
a న్‌ | |
ము దింప(బడియె,

|

1920.
దీని వల గు, 1-0 0. Alt hights Reserved.
|

|
|

_ త్న
Fr, >
—_
ఇక

పాయా.

+

re ES SEs

ఇ) (4%
ఆజ ఆ
C

త్‌ే

be

ఈచిన్ని పొ త్తమును నేను భ నభూళీకృతిమైన యు తంరానుచరత
నొటక మున కనువాదముగా రచించయుంటను గుస్ళు తులును కావలి
వాస్తప్యులు నైన (ప్రయుత దొస్లా వెంకటరామనెడ్డిగాఃవలన విని

ఎల Ue Gy {yr

తల్ఫి)య ణభాంధ నలు కావ్య నాటకాల-కా వొదిసాపా త్యరి సజ్జలు నెల్లూరు
జలాలోని యల్లూరు గాము న్యాయాధి గారుల్టు “నిషనః శెలానాం
(౧) ౧౧ 9 లే యా
తేపద మితి బుద్దిం (దఢయతి” అని నర్భ సియు ఏ మున కుటుంబులలో
సన్యతములు విద్యదో్భోగ్య భాగ భేయులు

యుత పత క ఆంతా దగు
oy క

ఏతత్పక టనకు నలయు సంగ(థనంబును నాకొసంగి మువీయ (గలఫకర
గారంఖ మును సఫలీకిరి ఎచినారు,

చేను దీనికి తొలుత ఉనోద్గాతమ) (పూయు సుద ముం సనియు..
గ జ గ
ఓ ద we జ్జ / అ s
కస, చానిసి వాంగ వరణ చత వ. (వానల, (ఏగ్మెంతగ వ నె
00 ©, న! ఓ

నాగ యందు ఎప్ప టికిని సిజ సంపూర్ణ కి ముం సొంయి ముద ౧గురు
శి

గాక యని లక్మీసం స్వతులను వెంపుచున్నా ను,

మది ౧౫ షల (
09 | శిదపుు నాందలటలానయు ఖల (స్త్ర
15-6-20.

అతని |గంథములు,

1 ఈకవి రచించినవి మూడు నూసకములు = మౌాఆతీమాధవము, మహాలీగ ది
(తేయు, % _త్సర రామ దర్శిత్రము ననునని (తస ముల యాన్ని ని స్ట 'క"వనంట[వాములో
గుణగత్న మని ని కరిపయస్లోకముల కతి పు ము కీని ఏత, ద చిత గు గా క నల స
చున్న ది. ఈ(గంథములలో లేనివి కొన్ని నోకములు ఈయనకి గా ఇతగనిద్యత్సంక లిక
(గంధములలో సృతయులై “యున్న లి. ఈ గా...

“నిరనద్వాని పద్యాని యద్య నాథస్య 5 తృటిః ?

భితుణా కకునిమీ_ఫ్రః క మికు ర్నీగసో భవేత్‌ ఫి జాధరసంఫీ తె.
“అలిపటలె రనుళూతా | సాగా యవ్బాద యజ్ఞ? ౦
మృగమదపరిమళలహరీ౦ | సమో“ కిం సౌమశేషు రే కిగసీటి రసిక జీవనము
66కి చన్షమా! (ప్రత్యుప కార లిష్సయా
క్రరోత్రి గోభి సముడావబోధనమి!
స్ఫఖావ ని అ మయం

పరోప కారవ్వసన:. హీ జీవిక,” రఫకి జీవనము.
లో

ఇందువలన నిపి చాటు మాలి ము” క₹క రఈళివన రచించిన (౧౦థములు ఇంకి
నే వేని ౩లవో యని సంశయ వపొడముచున్నది.
ఈతవి వక్రత న NEN నులు.
ఈత నియాఖిజూ త్యాది సృత్తాంతములు _ _వెగూపకములవలన గొంగము తెలియ:
చున్నవి: సో “జ క్రీ జాపథమం౦గు విదగ్భ దేళంబున పద్మ పుర మునందు ఉదుంఎటలరు లను
తెగ నావ్తాణులు చరణగురువ్రులు పం క్షిపావనులు ధృకవ్రతులు సోమకీభులు కలరు.
ఇవభూ? ఆ తెగవాండు, కాళ్యప నో తుం) కృష్ట యజూ కళ్ళా ఖా ధ్యాయి, హక ౯
శీర షసాజెపేయయాజికి అయిదవ తరమువా:ను, భట్ట్రగొ ఎ "లునీి మనువములటో-,
జాతూ(జతు)క ర్ట నిలక౦ళుల ఫుగ్తు ఎండ, భట్టు కిక "యం డను పేరివాండు భవభూతి
యని వ్యవవ్భాతుండు.,

ల డో దాతు,
ల గు

విదగ్గ చేశ కనంగా. ఇస్ప గిం (06100) దేళకునియు ఇస్పటికిని నాగ

ర్త

గా సుసీములో చాంగా (చేక చం(దభోము) ఆను నగరము సమీపమున కొదుంబరులు
వనించిన నా (సౌంతమువ మహా రాష్తు౦లు (చేశస్తులు) తె”లింగులు నగు శైత్తి
కి, ®ి ర 0

న్‌ =

29

ర్రీకు | వావ్మూగ ఎ వ్యా గనియు, భండాగ కొర సండిగులు మాలతీమాధవ పిక

చుం (వాస్‌ మున్నా ఆ( వాతం బటి చూడగా, సవఘాతి హహా గాష్ట్రాంో

ఆంఘడో, అందుకు వెలనా*39 ఇషం. తెల గాఖంకో మని సంచీవాము కలుగు
చున్ని.

సగ “షో ను సశ వ < 9 < శ్‌

దస నికూభక నుల (పస్తావనల Se నూ తైధాగు కాల బయ నాథుని యాన

త్సోవమున తాను ఆయా నాటుక్షమును ఆడించినట్టు వచించుచున్నాయు, ఆగేనుని

రిం
కేల మెక గరూననా చన భాన్‌ నిససాపికయు కాచబీచు, కాల ఏ యనాగుం
డం గా పశ కాళ కే ౧ ఫా పళ ం మై

~~

7 (4 ల ase “ry
శీ Myra కంల పియా న్‌ా బైన మ “న ళా గ వంబును,

యో

వని [చిపుగారిటీక,. ఫగరాగువా చార్య

~ స్‌ భై
కొల: వీయ నువు పేరి యంబికళు
న ప ఇ స్త వే పి fa ఖ్‌ పి 3 క a (5
ఇతి ముని నివ* అంబును, గ స్పృట్టు చున్న. “సహక . వునంగా ఉసష్యయిని,
వ దా్యాసియీ యిటు సివక్షుతు- ..), (పఫద్గ గ యిన భుహో పెళ శాముయును (పసహోగిం
) యూసేచెల (ప్రా ౧చుశుR కాఫసన ఘూ తథా శు ఆరూాసక ముల నాడీ"

౮ “జ త్‌ ల న జ అ ల్ల ల స
చిన వగా ము ఊజ్జియిని కదలి యెలుక వహుచున్న దె మా భవభఘాతి 1 న
గ సభ కలంకి రం నినన లలనా. గావున క నా్యాకుబ్ద నుంది కాళ(పియనా థౌల యము
యి
జాం? చేని రసమును సఖుటి) సుసుము.
Ca గా జ శ్వ
చ్కస్తావద క న్వాక్కు ౧” ్డా శుక్ల వర్మి --"*
క a ౧౦

.
అసస కూర న ఓక మతి. స్టారాననా కవ
గ గ్‌ హు
న్‌ ' “ఉత ర స్య సళ న్‌ లి ఈ 9X
గిరిజా యా: స్పా వన్నె సవభఘోాతినితాన 4
అకు వేళ దచిఏ న్‌ ముగు మెచ్చి “ భవభూతి ” శును వ్యవహార నామము నొసంగి
నట్టు ఐతివహ్నా నుని ఫీళలానువటీకలో నాన్నది.
౧ |

న నభూకి కాలము.

శ

4

(స

తతి కాలమును చార్మ తౌ సేషులు కొంచము శోెంకొతిరు'సకు గా నిర్ణయించి
యున్నారు. కభీ)" రాజులదర్శిత సును గా బకగాంగిశో యం దు--
“కల గ్వాక్సతిరా జు కీ భవభుూూ త్నాగి సేవిత;
ఎవో యంయకా యమవోీవగ్య్యా ౫ద్దుణస్తుతివన్షి తామ్‌.”
“ సోటభూ త్పెం: గ్యశోవగ్శు లలితాదిఖ్యయో గతి

ఎవి ఇష స» ప్రా ల్‌ స 3 > తాన Ma 99
® యం, PE న గలు న్ప౦భోః*

అతి విద్వావిశేషములు. A

ఆమని గాది! ౫ రచన యునలన ge Dai అలితాగిక్య్యు య యశోవర్శను శయ? వై
నని వెలియవచ్చుచున్నది. ఆఅజయము క్రీ, శం 710-వ సంవశ్స“ మునకు కొంచెము
ముందు జరిగినట్లు ఆ” థమువలను నే యేగ్పడుచున్నది. కావున భవభూతి ఆస్పటి
వాందని గలంచుట యొస్సును. 72వ ఇ తొల్లి సాలయు స్‌ో ను హస్ష నర్మితపీ* క యందు
ఫలువృర ముుహాకన్సలం ()స్తాలించి నసభూ చిని (పస్తానింపమి యు, గి-వ శ్రతాన్దివాయు
ఐ*ునుంు తేన కా వ్యాలం కారశ్యూ కేవ ల్లీయంగు. భనభూతివాటక మునుండి గో
ముల నుడావారిందుట యు, పూ దో ఇ భవభూతి కాలమునకు అనుసాలమే.

Gi ఇం సో సనన తే షే &
శంక గపాంచురంగా పండితులు ఎకె. ఏ. గను గొమరో లగంంచిన మూలొమాఫవ

ల
యజ

న కొభూరిలళ్ట్ర "చా

Pa 2 CO టె అ ఇ ర్త చ ఛు ర్‌ “
న్యుల ” షుల్గ6 స mn “మయ దశను నామం: యుం గ యుండి ననియు,

(ఖచ) పుస్తక ములో, సవయూ తే ఇూామాంసోా ౪" నృ మవ కం

(3

జతే é శ వ A
కర్ని ఇంకి మలగుదకు గెద్నుము లున్న వరి తెలిపరము న్నారు ఈశునువుం గరుటు
యే ర A sm
నాటక్న్ళతేయాచ నానసంశగయపు కనలగసముకు. కానిచో ఏం ద్రు ఏతస్తుషుపస్తావము లే
మ 3 ౨ వన
66

| న ఖే జ్‌
గహై స్పతౌం స శమ కో గుణ: సఖ్నాపిన్‌ భవేత్‌
a. i :

౯

స

(హ్‌ అ TO (1; ౧99
యథా ర్ల ఫామా భగ వాక్‌ యున్న గ్రైూననిధి ప్రగ
ఎలి జాశ్రలిఫ్‌ భసాన ముందుగాని నంగి మనను. ఈ చున కుమా ౫ల ఫి ష్టునమ్యు(
బు జతి స లీ
నద గ్‌ న ను a
గయే, ఆపన || శంక గా ఇాగుషఖువారు పానము ని యా వ చుట యు నిజమయేని,

ఈయన శంకాసలము కాలిం దగును. ఆంచువలన శంక గవుతము ఆగ ;డోష్వుడే తేలు

st 7 ఇ వ - yy 0 న ఆగ క్షు £

చున్న కఫం? నను. ఇం౦కెను సుకు క్కు గా న గువనా బో ద్ధపరి। వా జిక కు ఆహం"

పన వొసంగువకీీటూపక యును (మౌలతి మౌాధవమున్సు ఈం రచించుట
ల్ని ల

౦౫ తెపకును.

గిఎఫ్తోచ, విద్యాప శేషములు,

భవభుూలి తౌను పద ౫ క్ష | పమా ణాఖి్ఞు 9 దనియు,
Es దే చాద్న వినం త ఫోపనిప. గాం సోగ స్వ సాంఖ్య స చ
క ౧ - గా జీ ళీ 4
మనం విత) థ నేన కింన ఖా తేర కళ్యా టు నాట కే J
క న్‌ - Va) గ =
జ వం చ గతా చ వగ ను వా+రగని్‌' గౌరనమ్‌
వ్‌ వ్ల స చేస గక శతం వె క
త ష్‌ ద స్తత్ర E గప గసుకెం SE
అని తాను వేద వేదాంం సాం “మో పాోగుం డనియుం, దెలుపుకొన్నా (శు,
లె : ‘
ఈయన నితెని డ్యాని కాళదుండు ; “ందులరు మాలగినుందిలి కాళు౦డ
రసు తన్నాహుము సెత యును నుహావీ? దర్శిత్ర శూందలి మాల్ళవన్శం(త్రైయు నివర్శిన

యులు, ఫీతిఫి శ్వాగవాస్యమును భవభూతి యిట్లు స Ce

జ ఉరోదాతము,
mm

“పకా సృ ర్వాకార్యప్రసు ౧రమణీయం వ్యవహారకా,
పగాభ్యూవాస్థానా న్యపీ లఘుత రాణి సగయతీ ;
జనం విద్యా నేక సృకల మతిసంధాయ కప _లై%,
తట స్టః 3 స్వా నర్గాక భుటయతి చ వానం చ భజతే,”
ఇందులకు లక్ష్యుము గా ని నిబంధించినాండు, కుటీయు. -__
66 జా స్తేంషు నిష్టా సహాజ శ్చ బోథ$ః | ee మధ్య స్ప సగుణా ద వాన,
కాలానురోధ్య, (ప్రచిఖానవ_త్త్వమ్‌ | ఏతే గుణాః కెమదుఘాః | కియాను.”
ఆని కార్య సాధక్షగుణములం జెప్పినాండు, అందులకు కామందకియీ లక్ష్యము.
ఈతని యోగసాంఖ్యవిద్యా (పొగల్బ మును ఈ మువు హీ సంతి, ,.... డును
మాధవ వాక్య౦బును (మాలతి 5 ఆం), * అయి న్స కి మనయా...... 0 ఆను
వనిస్థ వాకస్యంబును (మహావీగ. 8 అంగ, సూచించుచున్నవి. (శౌతపి గ్యాఫిని వేళ
మును “క్క కోత భోః . .ఆడ్డీగసః ” అను (న వీ.) వాక్యము తెలుపుచున్నది.

క క గ చ| కమనవ్య తాతా

స్‌
థి
వాది నినిహిత కాప: నిది

“0 వ
అవి చలిఠ బునోలి స్పాథకై
సు జయతి పరిణద్ధః శక్‌ శ్చ నాధక్ష"”

6

ఛా

విప్వగ్య త్తి నోర (పదలతి నిబిడస)_స్థనద్ధో ౬ పి భగ
స కార్యం పటు గటుతి కుం ఖాదర్‌

? ధూనోతి వాయు ర్వివృతశ వశిరక డణికుద్దో హు గుష్ట స్‌
ఉత ae మననంతిరణాత్కారహేతు: పతా కాక. 11
ఇశ్యాదివర్ణ నలును, మహామా౦సవి(కయంబును, ఏతదీయ కాపా కా ద్యాగమ బన
మును వెల్లడించుచున్న వి.

(ఉ. ఇ. చరితభోని వివ ర్షక్షబ్బ ప్రయోగ ముల చే నితని చేదాంకే**,న

నము
త్ర జ్ఞాన
గోచరించుచున్న దని కొందు లలంచిరిో

భవభూతి కు ల్లి)య (బ్రహ్మచారి వసనే పైప పలదండసును చెప్పీనాయు.
మనువు--
(6 (గౌవ్మాణో బై ల్వపాలాశ, క్ష ప్రయో వటఖాదికా,
జ 2 నా ఆళి 69
పేల వౌదుమృరౌా వ్‌ ఫి దౌ నర్భ న్రి ఫర్మతః,
ఆని కుర్తి)యునికి వటఖాగింములం జెప్పినాండ. అట్లుండు ఈకవి యిట
స షం 3 66 ల +
వవైస్పలమును (గావిని) చెప్పుట మెట్లు? అన్నచోో “కృతే తు మానవా ధం శై
స్త్రేతాయాం గౌతనూ: స్మృతా అను స్మృత్విపమాణమువలన (తేతాయాగము

ఇతని కవన పశ సి, ౭

వానై ననీ రామా దులకు గాతమధర్మములను చెప్పవలయును, గౌతములవారు ోబైల్వ
పొలాశా (బాహ్మణస్య దజ్జౌ, అశ్వత్స సై వెలవా శేషే' అని క్ష త్లీిీయునికి రావి
కోలం చెప్పినారు. కఈనూక్ష భేదమును మెలకువతో నెలకొలిపినందున కతనికి
ధర్మ శాస్ర మున గలనిష్షు స్పష్ట పడుచున్నది.

ఇతెని కవన పశ స్ట,

అఫోజమహా౦ం జు నర 'స్వతికం ఠా భగణమం దును, ననికుండు దశమాస కావలో క్రి
మందును, తే చేందుండు శ” చిత్సిచర్చయం చును హేనుచందుడు కొ వ్యాను కాస
సమ౦ందును సనామను(డా కాన్యాలం కాెరసూ(త్రవృత్తి యందును, షు మ్ముటుండు కౌవ్య
(పకాశమందును ఇతనిచాటకములనుం౦డి బహుళము గా శోకముల నుగాహరించుటవెే
(42)
నితనియందు వారికిం గ లబహూకృృతి తెలియు చున్న ది, 1

ఇతరకవులును ఈ యనమ క్లాఘం౦ం చినవిఫముం గనవచ్చుము: _...
“ స్పకవిద్వితియం జూ నే నిఖిలేలప మహీత లే_...
భవభూతి శ్ళుక _చ్బెశ వాల్మీకి క స్తు తృెల్‌ చుక భోజ ఫబుంభ కొ కౌళి నాసో క్తి
“అనా! మే సౌభాగ్య [| నుక చ భవభు"తే క భణితీ
తులాయా మార్‌ స్వ (ప్రతీఫలతి తస్యాం లఘిపునిి
గింాం చేని సద్యః (శుతికలితేక ల్లారకలి కా
నుధూళీమాధ.ర్యం శ్నీపతి పరవూ_ర్ల్య భగవతీ” నో కాళిదాసు.
ఛా. భినభూలిజలధినికత కావ్యామృతర సక రకా: ఇద: నన
యస్య పి చే పూ అద్యాపి లికి శేషు కథానిబ స్టైషు.
ఆని భవభూతిశిన్యు వాిక్చ్పలి౦"జ కృత గొడవధ మహో కావ్యము,
“ బభూవ వల్మీక భవ! పుం" కనికా | తత;

భువి భర్త ఎ మేణ్బ తామ్‌,
స్థితః పు న రో భవభు-+తిశేఖయా, | స

జే
కే సం|స రాజ ఢఖుగ్మ.”
“6 పా చేతసేన యా నీతా పాలితా భవభూతినా
సర్వత శృర్వ్య్య శే వాణీ మై వాద్య కవిమానిళిః.” నీలకజ్ఞు నీతీ తుండు.
ఉభవభూతిక వే రచ స్వదరాో ర సరళ్జు తా;
సుమనో భ్యః ను ధా స్యన్ది బన్ధ మాధుగ్య బన్టు అః?
““భవళూతి మ నాదృత్య నిర్వాణమతినా మయా
మురారి పదచిన్తాయా మిద మౌధీయ తే మన్య.”
(భివభూతిని గవిని బొబిని ముగించి ము౧"80 దొడంగితి నని ఖా)

యె

“రత్నా వళిపూగ్వక మన్య దాస్తా | మసీవు ఫో స్య నవోమయ స్య,
పయోధర స్వేన హీమా(దిజాయాః | పరం విభూషా భవభూతి కేఖా.”'
పె నాటకముల రచన్మాకమ మేమి
నిర్దేశ (కమమే రచన్నాక్రమ మని తోంచుచున్నది. పొజు లూకరు వీర చరిత
మొదటి దనియు మాలతి శిండవ దనియు, తలంచికి. సీగచసితను లోకులు మచ్చ
నందున ఆకొజ౦త ము మాలచిలో___
“యీ నాను కేచి దివా స్క (సథధయ _న్వ్వవజ్లూం
జాన్న తేక మప్కి నౌకా (పతి నై. యత్నిః;
ఉత్పతృతేఒ సి సము కో౭పి సమానధ ర్మా,
కెలోఒహ్యాయం నిరవశ్శ క్షి పులా వ పృథ్వి”
అను శ్లోకముచే' దెలుపుకొన్నాం డనియు ఉపపట్ది చెప్పిరి. నానత మది కాదు,
ఈకవికి రూపకో చిత పాథ్యగచ నా ఫక్కి_క మాలతిలో కుదురుపడరలేదా. అది సీం “రి
త్రిములో కుదురుకొన్నది. ఇందులకు మాలకిల్ళ తీయ స ప్టమాంకములలో లవంగికొ
మడయంతికలు కవి -చిన | దాఘీస్థో పన్యాసముతే చాలీననిదగ్భనములు, ఇ నిడుద
పాఠ్యము లు కడగుశింటను లేవు. ఇది గాక మాలలిలో కిని తన సెద్దల యుక్కిద్ణ ను
తన వి ద్యావి శేపు ములను ని సరించి చప్పి నాయడు, మవూలతీమాధవ | పకరణ సౌభాఇ్య
మును గూడ వకా,-శించినాండ.. క"వును మాలసీమాధవమే యాతని తొలినాట
కము. నత యాకొజంతపలుు చేల యవ __-_అవి యుద్ధతో కళ గాని కొొఅంతే

పలుకులు గావు, ఆని ర కం TITS క ఎరు తం
రా

ర

త్కు-ర్పో' పాధి షై ఉచ్యతే | యథా మౌలతీమాగ వే “యేనామి wd “జాన స్ట తొ
3 హల + కళ Pa శ 7 గ్‌ “a © శ్‌;
కిమి పిచి ప౧' పవాదాత్‌ “నుముతుకో౭పిసమానథ 6 ఖై ఇ తతో కక్ష క థనా
చ్చ భివభూ' తే రుద్ధలిత్విమ్‌.” ఇట్లు గ దందునేన్తి ఈయన మాలతికిముంచు కొన్ని
చిల్లర క వనము లేమేని చేసియుండే వానిని లోకులు మెచ చృనందులకై యావాక్యముం
బల్కి-యుండవచ్చును. మాలతిచేత(. గూడ స్ఫుటము గా ఎల్లరను ల:
1
గారమున తనరు ప దిని యగ ఎకొన్న వాం టై డె, ఆగసమును మానుకొని నాలమి.

(గ్రమ్ముకొనుట కై ఫీ ౧ ద్భుపపియతో వనాని ఫ్రూగ్టకెయు గా వీరచరని ౫౦ దొడంగి
నాడు

“త్తే స్వే ముద్ధ తే జగ త్రీయవన్యుమూల | మస్తోకవిగ మురుసానాస సుడ్భుతం
నీరాద్భుతి! పీయతేయా గఘునన్దనస్య | భక్మదుహాం దనుయిగు శ్చరితిం నిబద్ధము,”'
లోకులు విగ చరిలమును గూడ ఎక్కువగా మెచ్చుకొనలేదు, ఆన్ఫూనతిసు
“యథా ద్ర్రీణాం తథా న'భాం సాధు త్వే దుర్జినో జని” అని ఈ. ౧. భం లా!

భవభూతీ [పతిభోదికము. ణా

భూ చించినా(డు. అమయునను ఆదినుండి తనసారమం౦దు తనకుం గలవిశ్వాసము [కమ
(కమముగా (దడిస్ట "మైినందోన ఉ. రా, చ, తుదిని-ా
“తా మేతాం పరిఫావయ నృ భినయె ర్విన్య స్తరూసాం బుధాః
శబ్ద బహ )విదః క చే పరిణత ప్రజ్ఞ స్య వాణీ మిమామ్‌.”
ఆని తనవామ్కు నీ న సూచించినా

భ నభూలి (పతలిఛాదికము,
(చదిపినపిద ద్య యిట్లు జా నై యుండ ఈయన ఈ పర్వ తౌ రణ్య నదీ తత్చింగ వు
జనపద్‌ జన వృ త్తౌదిక ముకు పస “ముగా సఠించికొ స. యో మినునటు చరికించిన
నాయడు, వర నచే వర్ద వ్రమును | పునరక్షుక ల్పముం చేయగలదు.
ఏనుగులు దురదశే నృ గంభులకు గండ్భగంథుల నొగసికొని గేచావరి
లోనికి ఫుస్పచ్చప్రిం గురియిం నుట; ఎండకు డస్సి యవవికోళ్లు చెట్లైపె పరుండి కూయు
చుండుట; నాానంగములలణో ఒకయేకియలలు సెఅుయేణి యలల పెకి వచి, ణము
పోటు లాడి పొరలి యుకలుటు అటవీగ హ్వూగములలోని సింహముల గర్భనలకును,
ప్రలుల గాండు గాం|డు గనులగుమ్సు గువహొలలాోేని యాలు6గు బంట్లు య౦బూకృత
ములకున్సు అడవి యెల్ల ను దిక్కు, లెల్లను (శోతలను ఒడలు గగురు పెడుచునట్లు
మాలు సెలంగససు , ఎక్క_డనో సాం తాళమఘున ఇంచుక జలము మెజయుచున్న
లోయలలోని పణరౌల నడిపు ఫుడ యలు డప్పిళిం దూలిన తొండలు ఆఅదగ రముల
వఎవమటయోడిక లను (తౌసుటు'- షక్టీవగ్ట నలనేన తాతందాం ఘనికి ప్రీవ కో (గాఫుం
జూచు న్నాండా,
కరియువ ఏ రలు యు శతీక్‌ తొండ క ఘుతో రూం కుం బో గె న్‌ా విటెనోనను బ

ల ష్‌
సై fy న గ్‌ మ ణా కై యావే గా CYT: kK ల్ని
న వంగో భి గొలుకుటు గారికి కంపు 07) శాం 1

కు తగ వ...

ఓ Ve mm ఖీ స్‌ గ్‌ జ్‌ ట్‌
బట్లుట, జము శకౌాంశే 3 గంప పు నోయుల. స ఫకింగ్‌ క సె జసు) నెతౌసి నీవని
౬ = ల (4 జ్‌

తనఫుక్క్య- €ిను.'డ దాని పల్కు టం were ఇక (సెక veg వసి నచేతను ఈకవి
ar)

గ సిక హృదయములను వ! కళంచుచున్నా డు,

ఆకాళనంచాల ౨ వారీ ౬, క న్యాబలీదాల్మ క వొలీక, బాము డాఫవూజ్తూా
©

Pears ఖో YE న 7 x3 సడ జై అంచ పంల = 9 ఇ క్ష గ్‌
శుహోమౌం'న కై య క్‌ es పుష్ప దా స్రదృుళ్య ఉంతె (ఆత వికాచ మ్బ (నూ
| స్ట “౪ i క న స ,
జా శ్రిగౌన ఒర)యా మాంథ 5 “రవిబ్బం భణ వర్ణనల దహ ళ్ళ పఠిల్ళి జనముల
ఏ త్తములకు మచ్చువల్లినవాంను,
సా is క వ్యఖీకా ౮ రగ భెనములయొక్క_ నూ మ్మసూ మతం 'సెదముల.3

త్ర లం సృష్టీ త వర ౨చుటయందు ఈయన కవిలోక కివిుండుగా ను
న్నాడు చద వివ యము లో ఇరరక వులు ఈయ నర్‌ సః స we పా ఎర్రర్‌!

“౧౦ ఉపోదాతము.
యె

ఈయన తాను వశ్యవా క్కు_ని చెప్పుకొన్నాడు. వళ్యవా కృము( డని మనము
చెస్పవలయును, మురారి [శీవాసాదులు కొందణు తప్ప ఇతరకవులు కాళి దాసుమాస్స
మున నడు గిడ లేక (పొయికముగా ఈయనకవనమును ఒరవడిగా. గొని యల్లియు,
ఈపజ్ఞ లేమిని ఈవాక్కు_ను రామిన్సి భగ్న(పాయు లె నారు. ఈయనకు భాపయు
బంధమును రీతియు వృత్తియు అన్నియు వస్మ్య భావ దశా వి శేషా ద్యు చిక ముగా
నమూటుచుసే ఉండును. వాగుత్కుర్ష ఉ. గా. చ.లో పరమావధిం బొందినది, బుడుతేల
గుజ్జ౦పువర్ష నము; కొంతువటుని హేళ్లనో క్రి, 5 పిక జనక కథోరో క్రి, శాంతజనక
నమో క్తి ఆరం వోతన్ను వేదకలో ఫ్ర నాలయోధుల నీగవాదములు ఇత్యాదులు
నిదర్శనములు, అక్షరమును బంధంబును ఖ్‌ ముగు నందులకు లవచం[ద ళేగుల
యుద్ధోద్యమవ చనము. ఒక యుడాహగణముః

౪ జ్యూజిపహ కా వలయి సోత్కి_టకోటిదంప్ట్ర9

ముద్దారి “ఘోర ఘన ఘుర్భర ఘోవ మేతత్‌

_్రాస ప్రపక్ష హస ద_్టక వక్ష)య క్ర

జృమ్మా విడమ్చి వికటోదర మస్తు వాపమ్‌.)”

ఈతని తౌట కావర్ష నమువై ఈసు నేగి మురారి రాజశేఖరాదులు పోటికి
ఆల్లిన తాట కా వన్మనపద్యములను వారినాటకముల యందుం గనవచ్చున్యు మదీయ
విళుగ్శ వినోదమందేని కవనగును. కావ్యాదర్శదండి పదలాలిత్యాధి దై వతము, ఆ
లాలిశ్యమం దే అతడు జనించినవా (డు గాని, అతనినుండి లాలిత్యము జనింప లేదు.
భవభూతియు కాళిదాసును అర్భముబడి లలితపదములం (బయోగించినవా శేగాని,
లాలి త్యార్భ మై తద్దుణోజ్ద ఏల పదా స్వేషణముం -గావించినవారు గారు. ఈకిటుకుం
గనిపట్లి పాలేటిదగి యుద్దండకవి ( కాళిడాసమాన్తమునుం దల పెట్టలేక) మాలతిని
మించువా(డే మల్లిక ౦ దొడం7?ను. ఇంచుక లౌరతమ్య(సదర్శ్భనము: ఇత (డు నుల్లీ
కలో (ప్రొయికముగా భవభూ తిపద్యములకు వోటి గా పుష్యము. లల్లి నాడు. మళల్లీక
కథ మాలతిక థకు (ఫతిబింబ నున౦దగును. మాలతిలోని “చూడాపిడకపాొలే” త్యాది
నాంగిగకిపద్యము సకు ఆ ద్వెజక (పాయమునకు పోటి గా తినరూపక ములో “చూడా
ఫీతక రే” త్యాది పద్యమును అల్లినాండు. వానిని మదియసిమర్శ నినోదమంచజేని ఆరూప
శకములయం బేని కెనవచ్చున.. భఇవభూతిపద్యములో భి క్రొ పారవళ్యంబును ఉద్దండకవి
పద్యములో వర దా?నంబును ఆగపడుచున్న ఏ. “సంతాపం శమయన్లు” అను చతుర్ణపా
దముం జదువుచున్న ప్పుడు సంతాపము శమించుచున్న “క్లే తోంచెడిని.

భవభూతికన్న కాళి దాసు వ్యంగ్య ప ధానుండు, కాళిడాసుకన్న భవభూతి
వాచ్యప ధానుండు. కుమా౯సంభవమున “తివిలాసమున--

భ నభూతి (పతీభాదికము, ౧౧

(త్ర మ వేకు రుగోద సా గృళం | స్పనసంలౌథ మురో జఘాన చ
స్వ జనస్య కీ దుఃఖ DY U తో వివృత డాంఠరమి వేగబాయ నే.”
ఇంది యుత్సె రార్థమునకు ఈ. ర", చరిత్ర ములో

“ంతౌనవాహీ శ్య పి కూకుహాణాం , దో ఖాని సద పృృన్గ వియోసజాని
దృష్టే ఉనే పేయస నుస్పహోని | సోతన్సూ వ ఏవ సంస్త్రవ నే”
“దుస్సవా కము” ఇందు కంఠో శ్రి ము అందు ఉపమానముచే సూచితము,
భవభూతికృత నాటకము ను వ్యాఖ్యాతల కన్న అనుకర్తలే చక్కగా
[గహించినాయ, మాలతిని తిఫురారి వాన్యబేవ జగద్ధరయలకన్న ఉద్దండకవియు, మహో
సీగ గరితేమును వీర రొగువమనీషి కన్న మురాగియును చక్కి_(గా (గహీంచినారు,
ఇంధులకు నిదర్శసమును “కపోల కుణ్బు_మాని” గోఅపితాటశకారికి? అనువానిపై
మదీయ విమర్శనినోదభా గమువం గనవచ్చును. పరశు 57మా భియోగనును వీర చరిత
నుందు9 గని చాల రాగచూయ కానర్హ రాఘవ | పసన్న గొఘు వాదులందు తత్కి_ర్తలు
నిబంధిం చుకొొనిరి,

ఇతనియొరవడి దొరకిన తర్వాత ఫూర్వ రామ చరితము నధిక రించి పలువురు పలు
వగల రెమనాటక ములను గచించినారు. అందుం గొన్ని --- 1. నాలరామాయణము
2. ఆసర్థి రాశువము, 8. (ప్రసన్న రాఘవము, శ. శాడాత్త౦ం"*సువక్కుు 5. నుహానాటు
కము, 6, జాన కీపరిణయము, 7. ఊన్మత్తరాఘువ (పేమశికమ్ము 8. ఆద్ఫుక దర్భ
అము ఇత్యాదులు, క్‌ర౦దటును వళ్య వాక్కు లే, ఇందజలోను అర్హ కానువ కో పండా
మురారి పాండిత్య పగ మో చృపదంబున దీపించుచున్నాయు. పరశు రానూభఖయోగ ము
లో భవభూతిని మించినాందు. కవులు ఫూర్వరానముచరితిము. నిట్లు సాధించిరి గాన్ని
ఉఊ త్సిగ రామ చరితములోని లో కాతీక సంవిధాన కెల్పనం గని భవభూతి ప్రతిభ
కాశ్చర్యపడ్కి ఆమౌాగ్గము తమ కసాధ్య మని యెటీంగి అందుం బద మిడశై రీ. జయ
దేవుండు | (పసన్న రాఘువములో ఉట, రె. చ, మాగ్తమున నదీ దేవతలను గంగమునకుం

దెచ్చినాండు.

భవభూతి (పతిభోజ్ఞ్జ (లు(డు గావున వలసినస్వుడు అపా నోషపనూనముల౦
గల్చించుకొనును. ఈ దా.
అ బా ప్పామ్మ సా మృగదృకో విమల$ కపోల;
(ప్రమోళ్యలే; సపది రాజత ఏవ ఖ్‌ |
గజ్జూప సేయ మివ కొ_్డ మృతం పీసాసు
రిష్టు ర్న వేశితమయూఖ మృకొళ్గ దణ్జః.?' మాలతి,

౧౨ ఉపోదాతము.
ఖు

“(ప్రకిరశి శకృ్ళత్చిజ్ణ క నా(మమ్మా తా౯, [““ఆమమౌత్రిములు గా దించు! "
శకృత్పిండముల్‌ .” 59 (24). గుజ్జుమును వటువులు వర్లించుట- ఊఉ, 07. దు]
కల జం ౮ > ea ~
దళ్లీయతి సరీశుహ్యు (తాఢ తాళీ వ పాలు
స్లమిగ నికర ముద్స *న్న్నెన్తవః (పాక్న్ణ కెళ.” న 0.

ఈ తౌటియా'శ పిమ్ముం అల్లసాని సెద్దనగార దంతపుదు వ్వైన మనది,
ఓ ౦ ష్ట్ర

66 = ra) జి . TU లా ౮

అభి సవక రిట్‌ న చ్చద ట్ర్‌ నః కష లం.) మాలతీ! కవోాన్స్దర జ,

_ ? t9

మణి యోకచి యివాలోే కొమృత నిర్భరిణి యగ మేఘనసంచేశంబ్రు ఫకిి_5

ననుసరించి మాలతి 9-వ యంకములో తూకు శ్లోకము లల్లి నాయడు. “కచ్చిత్చా
వ్య (25), “= షస (28), “భవద్భిస్ప ర "జో,29),.

భవభూతి నాటకముల వివార్శ.

ఈయుఫో గాతమున ఈ. రా, చర్మితమే [పథాన నుయినను, కడమ శంీేం
యె | [5
నూరి ఆలుకొను చున, దని పొరంబౌటను తొలంఎ౦చుట కె వానింగూడ నిట
నం ౧ oo లె ౧m ౧
పరామర్శింపవలసి యున్నది.

వూలతీమాధవ కథ,

ఇది పదా ్మవలిలో జరిగినది, కొముందకి యను ప మొద్ద కుండిన
స్రగమువాడు చేవరాణతు.డును పద్యావడీపురయువా(డు భూరివనసువును విద్య
శేర్పుచుండిరి, ఆ గినములలో ఆ యిద్దణును కామందకీశిహ్యాసమతో మున “మనము
తప్పక ఒకరితో నొకగము వియ్య మందవలయును,” అని (ప్రతిజ్ఞ చేసికొనిరి. ఇను
వురును శమతమతౌవుల మందు ైరి. దేవ రాతునికి మాధవుం డను కుమారు(డు ఘ్య
భూరివసువునకు మాలతి యును హసూతురున్కు కలిగిరి. వీరికి యుక్తవయస్సు వచ్చి
నంత మాధవుడు ఆన్వీషీ కీవిద్య చేర్చు కొనుటకు పద్మావతికి వచ్చెను. కామంద
క్రియు ఈనగరమువ నే ఉండెను. పద్మావతీ రాజు తన నర్మ సచివు( డగు నందమనికి
మాలతి ని మ్ముని భూరివసువును అడిగెను, దానికి ఇష్ట పడక భూరివసువు నూధవుని
"తెలిసికొన్న వాం డే మాలలికి ని మాథవునికిని చౌర్యవి వాసాము జగుభు మని కామంద
కిని కోశిను. నాయికానాయకులు మదనో ద్యానములో ఒండొఠతులం గాంచి కాము
భారిం బడుదుగు. మాలతికి చేటి లవంగిక యను వేళ్ళు మాధవులకి చెలి కొండు మకరం
దుండుు అనుచరుడు కలపహాంసకుండు, నందనుని చెల్లెలు మదయం౦తిక మాలతికి
సహసొంసు క్రీడ మొదలుకొని చెలికత్తె. మాధవుండ (గు చ్చికపొ గడదండను లవంగీక
కొనిపోయి మాలతి కిచ్చును. మాలతి నిరంతరము డానిం దాల్సియే యుండును.
మాలతి చి త్రఫలక మున మాధవుని ప్రతిమను (వాయును. అది లవంగిక మూలముగా

మాలతీమాధవ కథ, ౧౩

ఇలవాంసుని చేతిమి(దుగా మాధవునికిం చేరును. మాధవుడు దానియందు తిన
(పతీమ(పక్క.ను మాలతి పతికును [వాయును, అనంతరము ఆ-చచ్మిత్రఫలక ము మరల
మాలతిచేతికిం బోవును, ఇట్టుండ, చెద్దప్రులి యొకటి మఠమునుండి విడయణుడి మద
యంతలి నకి వచ్చును. మకరందుండు ఆమెను అవలి కెత్తుకొనిపోయి కాపొడును,
కిపందోర నున నాయిరున్సుగ క్‌న్యో న్యాను ౧) గము జనించి నరము ఇట్లుండ,
మాలతిని నందనున కిచ్చునట్లు గా భూరివసువు నటల ముర గావించును,
అందలి గుక్టైబు౫క మాలతీమాధవులు 'నెగు భాంనుమరు. మాధవుడు తనయఖీప్ట
మును సాధించుటకు మౌ గ్రాంతరములేమిం గని ఆ రాత్రి శ్మశానమున మహామాం'స
విిక్రయముం దొడంగును. ఆం" తీయే జఅఘాోర గంటు డముకా పొలికుండు మాల
తిని సామేడయందు నిదించుచున్న దానిని తీనశిహ్య యస కపాలకుండల చే తెప్పించి
శకాన నుందలి కరా ళెయతనములో కి రాకాదేవికి బలి వేయం గడంగును, మెడ
గొట్టం గ త్హి యెత్తి అఘోరఘంటు 6డు ఇష్టవస్తు స్మరణము చేసి కొమ్మని మాలతిని
హెచ్చరింపా, “హా! మాధవా నేనిదె పరలోకమున శేయగుచున్నాను. నన్ను
నీవు నుఅవకుము, అనురక్తులు స్మరించుచున్న జనము మృతము కౌదు గదా అని
మాలతి మాధవుంగూర్సి మొజ యి డెను, ఆకుయి మాధవుండు విని గుడిలో చొర
బడి అఘాోరఘంటుని అమ్మవారికి బలిం గావించి మాలలిని గశ్నీం చెను, పిళ్ముట
మాలతి కులాఎలాచారము (ప క"రము "పెండ్లికి ముందు (గాకు దేవత గుడికి పూజార్ధము
ఫోవును. మాగివమకరం౦దులు ఆగుడిో దాంగియుందుకు, అచట మాలతీవేష మును
సుకరందు(డు ధరించి నందనుని యింటి కేగి వాన్నిపక్క-ను సెండ్ల్డతూ (తు రగును,
మాథవు(డు మాలలతిం దోడొ్క్కొ ని గుడినుండి సురి యొకయు వ్యూనకుందు కెమం
దకీ సంవిధానము చేత చారి క*వివాహాము బడని యుండును, ఈలోపల మకరందుండు
చెండ్లికూతురుగా సందనునివెట్టపట్టి ఆతనియింట నుండగా ఆతడు వానితో
సరసము లాడవచ్చును. మకిరందుండు పాదములతో" ఉత్తరము ఇప్పి వానివెల్లెలిని
మదయంచిని తోడని పలాయితు(6 డగును. అతనిని వీథిలో తలారు లడ్డగింతురు,
అంత నాతండు మదయంతిక ను మాలతి యున్నకడకు(. బంపి తలారిదండును రూపు
మాపును. ఈకయ్యమును కలహంసకునివలన నిని మానవుండు మాలతిని ఉన్న చోటన
యుంచి తానేంగి మకరందునికిం దోడ్చడును. తలారులం (దుంచి యిరువురును
మూలతిం గలియ. రాయగా ఆమె లేదు, ఆమెను కపొలకుండల తనగురువును అఘోర
ఘంటుని మాధవుడు కెడపినపగ దీస్చకొనున దై యత్తుకొని యా కాళమార్తమున
(శ్రీ వైలమునకుం బోయెను. ఆమె నిచ్చట మాధవాదులు వెదకి వెదకి వేసారుదురు.
కపాఖకుండల మాలతిం గొనిపోయి యుండు నని వీరికి కామందకి చెప్పెను, అయి

౧ర ఉవోదానము,
ఖు

నను దుఖము పీ "లేక మాధవుడు మూర్భితు 6 డాయెను. (బదుక . డని వెజచి మక
రంగుండు “భృగుపతనమునకు సమకట్టి కొండ త్రముకుండి (కిందికి సడ నుంజెను,
భూరివసువు మాలపీనాళమును విని దుఃఖము పట్టలేక అగ్ని పాకాన జగన ణేను,
ఇంటిలో (శ్రీశెలమందు ఫౌదానుని మాలపి చసెలింగి కపాలక్‌ండలను నిళ్చర్షి నంచి
ఆక"శవౌాస్టమున మౌ౭తిం గొనివచ్చి మాధవాదులకు” భూరివనువునకును చూపి
ఆందజను రక్నీంచినగి, తిలారులను కొట్లినపర" (క్రమమును ఈయుగ్క్‌_-టాను రాగము
లను నిని కాజు సంతసించి మాలతిని మాధవునికిని భదయంగిని మకరండునికిని ఇప్పించి
బహూకరిం నెను.
మాలగి ఏిగుగ్భ,
మాలతి డకశలిభరూగకములలో (పకగణ మనం బరంగునది. అందులకు, --
క్‌ యత్ర కవి రాత్మబున్మ్యా | వస్తు శరీగం చ నాయకం చైవ
₹క్ప త్తికం (ప్రకురుతే | (ప్రకరణ మితి త ద్బు]ై జ్లైజబయమ్‌.”
అని భరతో క్షి. విస్తరము తత్చూ(త్రవందుం గనవచ్చును,
“భవే త్సకరణో వృత్తం లౌకికం 3 వికల్సితివ్‌,
శృజ్దాగో౭డ్లీ నాయక ని పోఒనమూనో౭ థవా కణిక,
సాపాయధర్మ క*మాగ్య గో థిర్యపశా నక | సా,
ఇందువలన 10 ఆంకము లున్న మాతౌాన (పకి రణ వునంబగు నని యొకానొకము

ల్లో

రో

(వాసిన్నవా(ళ యప్తా_స్టము. మాలతిిగూర్చి లక్షణ కారు. లేమి విమర్శకు లేమి
ఆందు ఇతివృలత్తీము "కేవలము ణ త్పొద్యు మని వక్కా_ణించిరి.

“ His Malatimadhava is a romantic drama, the plot
being the creation of his own masterly genius.” Kale.

“The Malatimadhavais a Prakarana of ten acts.
The plot has been spun out purely from the imagination
of our poet.” M. Krishnamachary.

కొని యిీ*రూపక ము బృహత్క_. థౌమూలక ము. మల్లీ కామారుత్రము (పకర
ణఘు యయ్యును మాలతికి (ప్రతిబింబ నం దగిన యనుక్ళతి గా నున్నది. అౌ్లే
మాలని ము బృవాత్క-థలోేని మగిరావతీకథకు (పతిగా నున్నది. బృహత్కథ
చెశాచీభావలో నున్నది, అందులకు సరియైన సంస్కృ తౌనువాదము సోమచేవ
భట్టుని క థాసరీత్సాగగము.

“ యథామూల౦ తథై వేదం నమ/ా గ ప్యతికమ్క
(గస్థవి స్తగ నం త్నేప మాత్రం భొపాోాద భర్య శే, క్‌?

మదిరావతి కథ, ౧A

అని యాకని_ప్రతిజ్ఞ, అందు మది రావతికథ్మక్రింద “ఇయ మేవ కథా మాలతీమాధ
వస్య మూలభూతౌ, ” అని అధో జ్ఞా పిక కలదు. శిశువును యువతిం గావించినట్టుగా
ఆకథను భవగూలి పోషించి పండితమోహినిం ఛావించినాండు. దానిం జదివిన,
ఈతనిపజ్ఞ సరిగా ఇంతే యని యేర్పడును, ఆశ థను ఈక్రింద సర్మగవాముగా
వాకు

మదిరావటిక థ,

కలిం గశేళములో శవోఖభెవసీవగరమందు యశ స్కరు(డని [మాసా “జుండు ౦ డెను.
ఆయన నభార్య మేఖల. వారికి నే నొక్కు_ండన కుమారుడ నుద్భపి వి౦చిలిని. బిల్వం
బున నే నథష్టయనము వేయుచుండం గా “చి, నాం సుయిన కలను కలి గను. దొనంశేన్సి
నాయన అమృతోంగూడ నన్నుం దోడొ, ని ఫనపరిచ్చద,ంయుంతిము గా 1 శజానగర
మునకు పోయి అచట నెలకొ నెను. నేనును చాయిీిడు సహాధ్యా? ఏంతో (గూడ
నో కగరువరునివలన విద్య నేర్వుచు నుంని. వారిలో గుణవంతుడు మహావనికుని
కుమారుడు విజయ సేనుం డనుత్న Je నాకు నెచ్చెలి యాయెను. ఒక
నాదు మాయు సౌ ధ్యాయునిం*కి ఆతనినోగాడ నతనితో యుట్లువు వదిం "వది
యనుకన్య వచ్చెను. ఆకుమారిం గని మ్నితునివలన తదీయనామాన్వయము. లెతీంగి
వెంటనే తలంగర"నిపగులమై వమరునానకు బ”నిన చెతిని, ఆళుభాంగయు చెలిమి
తొల(కు మనోవారనీక్షణంబుల నన్ను '. గాందుచు, మొలక లె త్తినకూారిమిని చెక్కు
పులకపటలిచే తెలుప్రచు, ఆటమివ చే తద్ద ముం [బొద్దు భుసల్సి అనంతగము [క్ర
దూతియగు వళితాపొంగనిరీకష్షుణ మూలికను నాదెసకు (పేరించుచు, నెట్లకేంకు తన
యింటి కరిగను. ఆంత నేనును ఆయెడంబా ఫునకు డిల్లవోయి ఇంటి కరిగి ేలంబడి
చంంబడినమోనువోతె బోరగిలుచు వెద కీలంబడుచు దొం్మటెలుచు నుంోని ఆయహళో
రా(త్రంబు గడప నేను మజునాంద: ఊఉ ౫' థధ్యాయులయింటి 0గతిని,
అచట విసంభ సంభాపు ణంబున నాగలి కాయకు విజయ సేనుడు హర్దోత్ఫుల్ల
వద'గాం౦బుజుం డే ఇత్‌ నిట్లనియె. “మిత్రమా, నాచెల్లెలు మగిరావతివలన నానెలి
'కానిని నిన్ను ఇట్టివాండ నని విని నాలక మాతల్లి గాంచ గోరియున న్నది,
కౌవుశ నామింద స్నేవాముకల జేని నాతోంగాడ మాయిం'#కి రము. నీయ ౫ గుం
డచామగలరజంబుచే మాయిల్లు విభూషిత మగునుగాక. మరుభూమి తెరువరికి జడీ
న ఈమాట నాకు తాపనిర్వాపణ౦ వాయెను, "నేను వల్లెయని యాతనియింటి
శ్రే యాతనితల్లిచే 'సక్కృతుండనై _పేయసీదర్శనముచేత సుఖితుండ చెతిని.
అంతలో తండి పీలువనంప(గా విజయ సేనుడు నాయొద్దనుండి వెడలిపోయెను.
అంఠట మదిరావతి దాదికూ6తురు నాకడ శేలెంచి (మొక్కి. యిట్ల నియె;--*భ_ల్త్ఫ

౧౬ ఉసోడాతము.
యు

దారక్కా మాభర్త ఎ్రదౌారిక మది రవళి యు ద్యానంబులో నొకమాలతీలతం బెంచినది.
దాన నిపుడు మధుసంగమసానంద విలాసవాసీతోజ్ఞ ్వలంబు పుమ్పభ రోద్దమంబు
సెరసి యున్నది. అందుండి వెంబడుచున్న ఫూవింటి శిలీముఖంబుల నోర్చి భర్తృ
దారిక స్వయముగా మొగ్గలం గోసీ ము త్రేయం౦బులం బోనియా మొగ్గలతో ఈయొం టి
చేట "పేరు (గుచ్చి నికు కానుక పంపవీనది. (కొ తప దార్లమును న (పీయ
తమునికి ౫ చా ఈవలనినది.' ఇట్లు చదురుగా(బలికి ధా; వేము ఆఫూదండను పంచ
పలకర్నూరసంయుత తె'ంబూలదళంబులతోయయాడ నా కొసం గను. నాపాణ(పియ
తన చేతులతో _గుచ్చివయాస్తూ దండను సను మెడం వాల్చి, తదియాలింగనంబు క న్న
చనెక్కు_డగు స ని₹ పచ నియ సౌఖ్సముం బొందితిని, ఆతాంబూలము వై చికొని యా పీ
యాసఖితోో “ఓక ల్యాణి, ఎమి క దున్కు నాయదయందలి కావు మెట్లున్న దన,
వీ చలీకొఆఅకు కాబా ణములను వదలుదువేని అదియే నాబన్మఫలను, నాగ" ణములు
నీ చెలివిగ దా ఆనీ పల్కి. గానిం బంపి నేను అంలలో వచ్చిన విజయసేనుంగూడి
ఒజ్జయింటి కరుది' చితిని,
మజణునా(ను విజయ సేనుండు మదిం"వగిం దోడొ్క్క_ని మాయింటి కరుబెం
చెను. వారీరాకకు నాలీలిదం(డ లు కగము సంతేసీల్లీరి. ఇక్కు_రణిని నాకును మదిరా
వలికిని మాటిమాటికి నేక స్టానస్థితి చేత నను ర"గము. గూఢముగా నే పెచ్చు పెరుంస
చుండెను. ఇట్టుండ నొక నాడు మదిరావటిదాస్సి వచ్చి నాతో వేకతంబున నిట్లనియె!
“ముహాభాగ్యా నాపలుకులు శ్రద్ధతో నవథరింప్రుము., ఒజ్జలయింటు నిన్ను గన్న
యప్పకేనుండి నుదిర”వతి పడునట్టినవస్స వ్యాకువ్య నలవి గాను. ఆలేమ తన
మనస్సు నిమి (ద తగులుకొనియున్న ద పక హత బల్కి_నది. కివున నోసాబగు(ణా
ఆకువమూారిజీ;ఏము న కట్టు మేని తనన గి 'సువ్నినంబున సలించునో ఆనిధ మాచరిం
పుము+” ఈవా౫ మృులంబున నాసందమశ్ను ండ నై “ఈపని మి చేతిల నిద, చేను మో
స్వాధీనుండని అని యు_ట్టిర 'మొణంగితిని, ఆమాటకు దాస్‌ సంతోషించి వచ్చిన
య ్లే పోయినది. నేనును అఆసందర్భనంబు చే నా వొడమి నెవులు దిలీ యుంటిని.
అమటునాండు ఉజ్బ్ఞయునినుండి గొప్పవా 6 డొ క షీ త్పిియకుమారుండు వచ్చి
మదిరావతిని తన కిమ్మని తజ్జనకు నడిగెను, తండియు నతని కీయ నంగీకరిం చెను,
అంతట లగ్నము నిశ్చిత మాయెను. మహోత్సవ వూర్వక బు గా చెండ్డదినము వచ్చినది.
తూర్యముల(మో(కతో చెండ్లకుమారుని రాక కోలాహలపడుచుండేను. ఆంత్ర చను
స లుడిగి బదుకుటిశు మను భరింప(జూలక విరహముకన్న మరణము మేలనియెంచీ
ఊరిజెలి కరిగి అట నొకమల్లి(మానెక్కి- యందొకయురిగట్ట మెడకు దవిలించుకొ ని
చెట్టునుండి నన్నును (పియ్మాపొ ప్లమనో రః జ్యంబును ఒక్క-ట దిగ।ద్రో చితిని, ష్‌

మదిరావతి కఫ, ౧.౭

ము సేపటికి చైతన్యమును మరలం బొంది కనుదెజచి చూచునంతట నా యురి [(లెస్సి
శే నొక (పొయపువానియొడి నుంటిని, అతండే నాపొగామును గాచె నని తలంచి,
యాతనితో “మహానుభావా నీ వేమో కరుణ చూపితిపఏ గాని, వింహోతురునికి నాకు
మృత్యువు ఇష్టము గాని (పొణము గాదు.” ఆని వచించి, యనా యాప ద్భంధవుని (ప్రశ్న
కు_ర్జేరము గా మదీయ:పయిన నుది 0"వతీవృత్తాంతమును నివేదించితిని, అంత నాస
జైనుండు “ఏల (పొజ్జు (డవ నుర్యు నిటు మోహంబునం బడేదవు. సకలంబును చజేనికొజ
కో ఆయాత్మిను త్యజించుట “నేమిఫలము( ఇందులకు నిదర్శనము గా నావృత్తాంతముం
జె స్పెద వినుము” ఆని యిట్లు వక్కా-ణించెను,

హీవువంతముచెంత నిపధపహుని జేళ మొండగు గలదు, ఆందు (శుతశీలసంపన్ను ౦
డయిన యొక బొహాలునికి నేను తినంయుండను. నేను బే? *౧తగములు గన వేడుకయై
యిలు వెగలి చేళములు గొరుగుచు ఒజ్జ లం గనుచు [క్రమంబున శంఖ పుగమునకు౦
జను దెంచితిని, ఆనగరంబుకడ శంఖపొలు:. దనునాగ రాజుది సొవనము శంఖ వాద
వు వనమహాసరోవగము స్వచో్ళోదక ము కలదు. అప్వురంబున గుగుకుల భా'సము సేయు
చుండి చేనొక్క_ప్పురు స్నా నయ్యాతోత్సిశంబున శంఖ (వాదమునరోం బోయిలిని,
సు రా సురులచేత నుహాసము[ద్రమువో లె ఆతటాకము దచలనెల్ల నానాదిగంతా గతు
లె నజనులబే నిండి అంతటను కలగుండుపెందుచుం డె ౫. మడువునకు దక్నీ *౦బున
చెట్టగుబురులో నొకవరకిన్వక గురవెందతీవ పండిరిదు వారంబునం బూలు గోయుచుం
డెను, ఆఅలేడికంటి నాకం౦ట౧బడినమా[తౌన ముల్లోక యులను మోవాంబునంగుచ్చు
మారుని క్రై బల్లెమువోలె నాయవ నడుగంటం జొచ్చినది. తొనును నన్నుంగాంచిన
మా(తౌన వల మునికి దాస్సిమై ఎస్న్న ఆఅపొ౦%౫ వి ౭0. తర ౩ "ంలిలపు నిలోకితంబునం
బరికించు చుండెను. ఇట్ట్లొాక్క_నిముస౦బ మేమిరువుగము జండొరువులం గాంచుచు
న్నంతలో మదఫ) టేనుం గొండు లేంి గాలుసు కేంపుకొని మావటినిం బడందోచి
చెవిమో 6(దియంకుసమును నేల రాల్సి పరువున వచ్చుచుం డెను. దానిం గని పరిజను
లెల్ల౦ బలాయిగులు గాగా నేను వెజి గూరినయ్య్మా మయసిని అక్కున నెత్తుకొని జనుల
నడిమికి తెచ్చిలిని. అక్కు-న్నియ దిగులుతీ టీ తత్సిరిజనము వచ్చి కూడునంతలో జనుల
కోలాహాలంబునకు ' గనలి యా మత్తివారణ పచ్చటి * ధుముకుచు వచ్చెను. ఆభయ
మునకు జనులెల్లం బరువులువాఆ పరిజనులు ఆవరక న్య నవ్వలి ఇచటికో కా ఫఫోయిరిం
చేను వేటొకచక్క.) శేశితిని,

ఏనుంగుభయము తీటినత ర్వాత ఆనింగిళడుముదాని నెచటనుం గానక్క పేళిని
కులమేని చెల వేనియు నెఆం౦గ క, భూన్యహృ ద యూ డె విద్య కోలు పోయిన విద్యా
ఢి

౧౮ ఉసపోడాతము.
యె

ధరుండుంబో లె (దిమ్మరుచు నుంకేని, [క్రమముగా ఛ్రైర్య మవలంబిం చినవాండ్నసె ఆ
కన్నియ యీనగరంబున నొకవేళ నుండునో యని యిటకు వచ్చితిని. ఇట కంఠమున
కురింబో సని నికొన్ననిన్నుం గంటిని. ఉరి తొలంగి నీవు నీదుఖము చెప్పినివి. నేనును
నాద్యుఖమును చెప్పితిని. మ్మితుండ్యా యివ్విధమున "నేను ఊరుం బేకుం దెలియని
యా సుంద రా౦గ కై పరుష కొరమునకు డాగియగపడనిపవీప యంబున యత్నము సేయు
చున్నాళడను. మదిగానతి నీగోచరమంద యున్నను నీవు తత్వ పికె పురువ కా
రము మౌని దిగులునం గూలెద వేల! కి శీదేవినిగూర్చిన ఫురెవృ త్తమును నీవు లిన
లే"? బేదిపతి కిచ్చినను ముర*రి యా మెను పొందలేదా ?

ఇ ట్లా చెలి కాయ పలుకుచుండగా మంగళవాద్య నాద పురస్పరంబు గా మది
రావతి సపరిజనమై నాయెదుట నే వచ్చినది, అంతట మ్మితునితో నిట్లు చెప్పితిని ___
“వివాహమునకు ముండు ఈయమ్మువారిగుడిలో కులక న్యకలు కామ టేవునిని బూజిం
తురుగ ద్వా కాన నిటస వచ్చినప్పుడు మదిరావతీ తనకై (ప్రాణమువిడిచిన నన్ను
చూచునుగాక యని ఈగుడిము౧ందజ నే ముజ్జిదెట్టునకు నే నురింబోసికొం టిని.” ఆమాట
విని ధీ రాత్తుం డా చెలి కాడు *ఆటయిన కీసి ముగా ఈగుడిలాో చే (పవేశించి గర్భ
గృవాములో మాత్స దేవతల వెనుక దాంగియుందము, మన శేమయిన నుపొయము
దొరకుకో దొరకదో చూతము కమ్ము” అనెను. చేను సరియే యని యాసఖునితో.
సూడ చేవళంబు సౌచ్చితిని, అట్లే దాశియుంటిమి. అంతట పెండ్లి పాటలతో
గూడ మదిరావతి మెల్లన ఆదేవళమునకు వచ్చినది. తౌను మనస్సులోని వరమును
జకులకు. దెలియకుండునట్లు గా కొవు దేవుని వేంశుకిొనందలం చినట్లు "కారణము
చెప్పి సఖీజనమును పరివారమును బయటన నిలిపి ఒంటిగా లోని కరిగి కౌమచేవు
నర్చించి యిట్లు విన్నపించినది. “దేవా, నీవు నునస్సునం బుట్టినవాండ వయ్యును
నామనస్సులోని నాపీయుని ఎటుం౫ వైలి వేల? ఏల నన్ను వంచించి కీడు
వతిచితిని ? ఈజన్మమందు నీవు వవదాన సమర్థండవు కా వేని జనా్మాంతరమం దేని,
ఓ రతినాయక్సా ఆ వ్మిప్రకుమారు(డే నాకు భర్త యగునట్టు (పసాదింపుముల

ఆవబౌలిక మేము కనుచును వినుచు నుండగా నిట్లు పలికి, చిలుకుంగొయ్యకు
ఉఊ త్తరీయమును కట్టి కంఠమున కురింబోసికొ నెను. “మ్మితుండ్యా పోయి అగపడి
ఆమెక ౦థమునుండి యాపొళమును తొల6గంపుము అని యాచెలికాండు బోధింపంగా
చేను వెంటనే (పియకడకుం జని *“పాణేళ్వరీ సాహసము చేయక్కు ఇదె చూడుము
(పౌణము వెల యొసంగి నీవు గడీంచినవాండను, ఆరి కాలనుందు ఎవని మాంది సవాజ
స్నేవామును నీవు కెల్పితివో వాడను, నీ దాసుంగను, నీమోలన యున్నా(డను. అని

మదిరావలి కథ, ౧౯

హర్ష 0బుచే బీలుంగు దొ,టిలం బలికి కుణంబులో ఆసుందరాంగి క౦థమును౦డి
పొళమును తోలంగించితిని. అంత నచ్చెలువ నన్నుం గని యానందభయంబులపాలయి
క్షణము ఉన్నంతలో నామితుండు వడిగా నిట్లనియె;--*చెలికా (డా, ఈ ేవాయి
చీకటిలో "చేను ఈమెచేసము దాల్ని యీ మెపరిజనులతో( గూడ "నేంగెదను. మన
యిరువుర యు త్తరీయములను కట్ట నిచ్చి ఈమెను దోడో్క్క_ని నీవు శెండవ ద్వారము
దారిని నీయిచ్చవచ్చిన చేశాంతరమునకు ర్మాతి పొమ్ము. న్నాకై చింతింపక్కు
నాకు దైవము మేలుసేయును.” ఇట్లు పలికి, యాతడు మదిరావతివేపుము తాను
కొని రాత్రి చీకటిలో తత్పరిజనులతో వెడలిఫోయెసు. నేను మదింెవతిం
దోడొ_ని వెలలేనియొక రత్న హారముతో ఆ౭ండనద్వారమున వెలువడి ఆర్నాతి ఒక
యామడదూర మరిగితిని, తెల్ల వా టేసపీమ్మట అకగించ్చి దినములవెంటు (కనుముగా
నడచుచు (పేయసితోం గూడ అచలపుగమనానగరము చేరితిని, అం దొకబావాణుండు
నాకు మిత్రమె యి ల్లీయంగా అవిలంనితేము గా మదిరావతిని పెండ్లి యైతిని.

ఇట్లు కోరిక "నెల వేలీ యచట నివసించుచు నేను నామ్మిక్రునిక భ యేమాయెనో
యని చింతాకులమానసుండ నె యు త్తేరాయణంబున నిటకో గంగా స్నా నార్ధము వచ్చి
నంత నీయకారణవాంధవుండు నాకుం గనులపండువు గావించినాండు. నన్నుం గాంచి
యాళ్చర్యమ గ్ను ండయినయోాతేనిం బెద్దయుం బొద్దు కవుంగిటం బొదివి కూర్చుండి
వృత్తాంత మడుగునంతలో, చేవా, నీవిటకు విజయంభే సి%ి వ ర్చేశ్వ రాత్మజుండా)
ఇట్ల దట నా చెంత నున్న యా బాహా్మాణకుమారుని నాకు (పాణ భా ర్యా(ప్రదు(డెన
యాయాపద్భ్చాంధవుని. గా నటుంగుము.

ఇట్లు నిజవ్ఫత్తా-తమును ఆయిరువుగు విిప్రకుమారులలో నొకడు వర్శించి
ముగించిన తట సరచానానదత్తుం డాశండవయాతనిని “ఒవ్మిపకుమా౦”, మిత్రుల
(పాణమును సరకుగొనని మిముబోంట్లు లోకములో అరుదుగద్భా సవు ఆచిక్కు
వాటునుండి యెట్లు తస్పించుకొంటివో చెప్పుము చేసు సంతన్స ల్లైెదను' అని యడీ గను,
అంత నాత(డు తేనవృత్వాగతము నిట్లు ఇప్పందొడం7ను.

ముది ర"వతివేసంబు దాల్చినవాని వృత్తాంతెము.

శీను మది రావడతివేపు౦ంబున చేవళమునుండీ వెలువడగానే పరిజనులు నన్న
మదిరావటలినిగానే తలంచి సల్ల కిలో. గూర్సుండ. బెట్ట సోవువతు నిలో౫కం గొని
ల్లి న్‌ అవి
పోయిరి. అందు సెండ్లీకొమరిత యనుభఎమచే నన్ను పొననుత్తేలు ఊడెగంపుం
జేడియలు మేల్ముసుంగు వైచి ఒకయింట (ప్రవేశ పెట్టిరి చేను గూర్చున్నంత సెండ్లి
oe c= న్‌ న్‌ §
పండువ్ర నుబ్బులాటం౦బుల తబ్బిబ్బు చెశలబిబ్బోక వతు ల. నన్ను చుట్ట చేసికొనిరి,

శం ఉసోడాతము.
ఖు

అంతలో వాకిటి చెంగట అఆందియలసందడియు మొలనూలిరవళియు విననాొ
యెను. చెలిక త్తియలతో(గూడ నొకకన్నియయు నాగదిలోని కరుదెంచెను. ఎవ్వ
'రతేయో యని పరీకించితిని. నాడు శంఖ వాదముకడ జలక మాడవచ్చి నాకు కను
విండై ఏనుంగునుండి నేంగాచిన యా నాయెదదొంగయే నాపజ్టం గూర్చున్నయా
కన్నియ. ఇదేమి? కాక తాళీ మమా, కలయా, నిక,_మా యని పట్ట రాని సంతసంబున
ఉొడలెబుంగక నేను దలపోయుచుంటిని, అంత నొక్క_నిముసంబున మది రానతి చేలు
లాకన్ని యను “ఆర్యదుపాతాా ఎల యిక్క_రణి బేంగవట్టుకొని యున్నావు? అని
హెచ్చరించిరి. తన నునోగతమును దాచి యాకన్నియ యిట్లనియె “ఏమి, మా
రలుంగ రా మదిరావతి నా శెట్టి నెన్చెలియా? ఈమె ఇపుడు పెండిలియై మగనిం టి
కేంగును. ఈమె నిడయాసీ నేనుండంజూల నని చెవులాంది యున్నాను. కాన మీరు
వెంటనే బయటికిం బొండు చేను ఇంచుక సేపు మదిరావతితో వ్మిసంభంబున మాట
లాడుచు సుఖముండేదను. * అంగట వాకందబు మమ్మి సవర చేకాంతంబున విడిచి
యరిగిరి. అంత నా చెలువ తలుపు బిగించి గడియ వైచి వచ్చి చెలికత్తె నన్నుభమబే
నాచెంత౦ గూూర్చుండి యిట్లనియె.

సఖీ మది 07వత్కీ నిదుఃఖముకన్న గొప్పన్యుఖకు ఉండదు, ఏలన నీపాణ
(వియంం సు మేడం" కం గాయుంగడ తండి నిన్ను నుఅే వేలో కని కిచ్చుచు న్నా (డు,
ఆయినను పరి చదయనళంబాన మరల నెలుకవడెడి యాన్నీ వీయతమునితో నీకు దర్శన
చీని ఒకవేళ ఘటిల్లంగలదు, నాకన్ననో (పత్యాళలేనిదుఃఖము సంభ విం చియున్న ది,
చెస్పెద వినుము: నికు నేనెట్లో నాకు నీవును అస్తు నమ్మకవు( దావలమవుగదా,
రానున్న ని యెడంవాపు దుఃఖమును మజచుటకై చేను శంఖ హదమునక్‌ స్నాన
యాత్ర పోయియుం౦*వెని, అచటి యు ద్వాశవనంబున, పగలు నింగిని దొజుంగి
వచ్చిన చంధుండో సౌందర్య సామజంఫు బం గారం౦ంపు6 గట్టుక ౦బమో నొ నొప్పు
పూఆు లేరవాయపు (బావ్మాణకుమారు, డోక్కరుండు నూనూ(గుమీసంపు౧
జింటికొదవములతో విరాజిల్లు చున్న మోముందామరవా6డు చాకన్నులకు విందొన
"ర్చను, “అడవులయందు తపంబులచే నిడుములు గుడిదిన మునికన్ని యలు ఈకొవురు
గానిని శానశేని వారితపంబునకు ఫలమేమి € అని యాతనిం గని నేను దలపోసీన
మా(తౌన కాముండు నాయెద సలుంగులం జేసినతూంట్ల దారిని నానానయు వెజుఫును
జూలిపోయినవి. అంత నన్నుం గాంచుచున్న యాతనిం (cob చం గాంచుచు
న్న ం౦తలో కం౦బమునుంశి విడంబణీి మదఫుజునుం గొకటి విచ్చలవిడి నచ్చటికిం బటి
తెంచెను. దానిం గని చాపరిజన మెల్ల భయపలబాయితంబు కాయగా చెజచజచి తత్త
టిల్లుచున్న స న్నక్కుమారుడు ఫరువున వచ్చి యదెత్తుకొని దవ్వుసకో జనులనడి

మదిరావలతి కథ, ౨౧

మికిం గొని పోయెను. ఆతనిమేఏ స్పర్శాన్ఫుతంబుబేత నే నానందనిమిలితలో-చన
న చలీ, ఏనుం మో భయ మేమో నే ఇివతేనో ఎట నుంటినో ఎబుంగ
కంటిని. ఆంఠట పరిజనము నన్ను౦ గలసికొనలగా నామదచారణంబు మూరర్తీభ
వించిన విరవాంబువోల నాచక్క_టికే యరుదెంచను. డానిభయం౦బున నాపరిజనులు
నన్నె ల్తికొని బసకుంబోయిరి. ఆయ్యాల బలంబున నా(పియు( డాభూ చేవకుమాగుం
డెటు లరిగనో నేం గాన నైతిని, అది మొదలుగా పేరేనియుం దెలియక యాపాణ
రాతకు చేతి కబ్సి తప్పిపోయినలిబ్బి కై వడి స్మరించుచు, కలలో సేని యతనిం గాంచు
కోరిక మె బల్ల వ: లం వాస్రనిదుగ నాసంచుచు, జక్క_వయీలువుటాం[ డతో సరిగా
ర్నాతుల చేడా చుందును. ఇటు ఈ పొయముల కందని యీన్కుఖములాో నీదర్శన
మొకటి, (ప్రియసఖి నాకు పినో దసాధనముగా నుండినదిఫ; అదియు నింక ద
వ్యగునుగదా, మది రావణ, యిళల్తిటగన నాకు సరణ మొక్క_ండే శరణ మైనది
కాన ఈయించుకతడ వేనియు నినెమో్మోముం గాంచుసుఖము ననుభవిం చెద ను,

ఆల తౌ యిబ్భంిని నానీనుల సక్భ్ఫతంపుసోనలు గుగిసీ, నామోమునుండీ
జిలుంగుముసు గు చెగణివిచ్చి నన్ను ౦ గని యానవాలుపట్టి యొక్క-ట వా నైశ్చర్య
భయంబుల సొళాయెను. “ఏల యోముద్దరాల్యా ఇట్లు నివ్వెజప డెదవు 1 ఆతండ నే
గగ" జీన్సు *:౦ఫన క€ందనియర్థ ౦బులసయితిము అనుకూలదే వము సుటియించును
జుమా. సౌ నె నెంంటిదుస్సనా వేదనం భాందిలతికో, విధి సేయుని( పపం చవిలాస?
చెట్టిదియా, పిమ్మట నీక ఏ స్పరంబు గా వివరం చెద. మాటల కశిపుడు ఆదను గాదు,
(పేయసీ యిఫుడు నువము వెలువడు నుపాయ మునుమా[త్రిము ఆలో-చింపుము.?' అని
చేను వక్కా.ణించితిని, అంత నాకోమలి సమమయోచితంబుగ నిట్లనియె. *ఎవ్వరికిం
దెలియనీక ఈవెనుక దా౦ని వెలువడుదము. దీనిబయట నాతర్మడ సుక్షుత్రియు నియింటి
యు ద్యానము* దాని దారిని "వెలువడి యెట కేనియుం బోదు.’

అట్టు లా క*0గ పలికనయంత తదీయాభగణంబుల కానరా నీక మూటగట్టు
కొని తద్దర్శితపథంబున నట నుండి జెలువడితిని, రా తీయే రత్సహితంబుగా నడలున
వడివడి గడుదవ్వు నడచి వేగుననస్పటికి నొక కొఆడవిం శేరితిమి, అనిక్టనాగణ్యం
బున మే మరుగుచుండ మిట్టమధ్యాహ్న మెనది. ఆసమయంబున నెట్ట కేనియు నొక
చెట్టునీడ దొరకగాా నడకచే నలసి నిరువట్టియున్న (పౌహోళ్వరిని నేను మెల మెల్ల
వానీడం జేర్చి యు త్రీరీయంపఫువీనన తే మ్మెరల సేద దేర్నచుండ, నాక స్మికంబుగ నచ
టికి దున్న యొకటి గాయపడి చాపరువు వాబుచు వచ్చెను. దానిని వెనువెంటన ఆ
కృతిచేఠశీ మహాసతు. డని యెలుం* నై యొక పురుమండః చేశ విమువ్రూనీ గజ్జ

_9_9 ఉపోదాతము.
యె

ముప త్రబుముకిొని వచ్చెను. ఆఫవిరుండు అకెజుదున్నను ఒకబల్లెంపుటోటునం
గూల్చి మమ్ము6 గని మాచెంత కే తెంచి “ఎవరయా సాధూ్లూ మిరు? ఈమె నీ కేమి
గానల యు? ఈదారి చెట శేంగుచున్నారు ₹ అని యడిగెను. అంత నేను జంటె
మెత్తిచూపి “అయ్యా నేను (బొవ్నాణుండను, ఈచిన్న ది నా పెండ్లాము. మేము
కార్యనళంబున నొక బిడారుతోయాడ జేశాంగేరమున కేళపచ్చుఆబిడారును దొంగలు
కొట్టలా చెదరి దారి తప్పి యిటకు వచ్చితిమి, నిన్ను గంటిమి మా కెప్హ ములు ప్రీతి
నవి” అని కల్లనిఘ్కు_ నము బలికిలిని. నామాట నిని (వాహ్మణుండ నని నాపై జాలి
గొని యాకండు “అయ్యా! నేను అడవిదొగన్నువేంటకై యిటు వచ్చితిని. మారు దారి
నడచి బడలినవారు నాకు అతిధులు లభిం చితికి. ఈసమిపంబున నే నానెలవు. ఆబ
టికి వచ్చి మోరు విశమింపుండు.. అని చెప్పీ న్యాపీయను అలసీ నున్నదానిని తన
గుజ్జమువె చెక్కు జేసి తాను పాదచారియై మమ్ము తన యింటికిం గొనిపోయి
ఆచ్చట చుట్టమువో లె మజ్ఞనభో జనాదిక ముల నుపచరి.-చను, చెడు బేశములయందును
ఒకొ-క్కుచోట చెవరేసో దొడ్డవారు ఉదయింతురు. అనంతర మాతం డిచ్చినతోడు
తో నాయడవిని చాటి యొెకయ(గహారము చేరి ఆట నక్కా. తను. నేం బరిణయ
మెతిని. అప్పటిను డియు ఫర్యతోంగూడ దేళశకులు తిరుగుచు ఒక బిణారుంగలసీ
యిపుడు గంగాస్నాస తునక యిట. క్రిగుదె-చితిని ఇటనె యీ నా స్వయంవర
మిత్రునిం గంటిని, =

ఈ₹౭-టను కథ ఇంచుమించుగా యొక కే, పేరులు వేణు, మాలతిలో మాధవ
రచిత వకుళమాల. గొనవచ్చినలన-గిక పలికిన చతురో కి మదిరాొవతికథలో నాయి కె
రచిత పుప్పుదామముతో నాయరుని అలంకరించిన దాగికూంతు వాక్యమే అనవచ్చును.
ఇందలి మదయ "తి క" మకగండ నాదనులకు బులు శ్రీ పురుషులు అందును గలరు,
ఇందలి పులికి అందు ఏనులగు, ఈరీతి గా ఆకథయే యీికథగా నున్నది.

(1) ఆకభలో నాయకుడు (చౌవ్మాణకుమారు(డు నాయిక క్ష(తియక న్య,
అ మెయన్న నాయకుని కి సతీద్ధ్యండు. మాలబిలో నాయికాచాయరులజనకులు సతీ
టవలు: ఇందును అందునుం గూడ సతీర్గ్యు లకు గురువునొద్ద నె సమావేశము. ఆకథయ్‌ే
దీనికి మూల ముగుట? బట్టి ఇ:గును గాయిక (మాలతి) క్ష ల్లె)యక స్వయీ. అందువలన
ఆ మెతం(డి భూతినసువును త త్సిియుండే. కావున ఆకాాలమున (బ్రాహ్మణులే
అనూర్యులు గా నుండ రనుట పొల్లు.

(2) మూధవుండు (సావ్మాణు డని యెఘోరభుంటుని యా(కోళశవాక్కు
వలనం టెలిసినది. కావున ఆగనితండడి చేవళాతు య (వావ్మాణుండె. భూరివసువు

మదిరావతి కధ, ౨3

క్షు త్తి)యుండని నిగూపించితిమిగ దా.కౌమందకి బౌద్ధ పరి_వాజిక.ఆమె బౌపన దనం
(బమాణమయు లేదు, కావున ఈమువ్య్వురును (వావ్మాణులే యను(వాంత నిలునదు.

(8) శౌమం౦దకి భూరినసు దేవరాకు లకు ఉపాధ్యాయ గాని సహాధ్యాయ
గాదు. ఈమంతుల సహాధ్యాయ కౌమంద కీశివ్య సౌడామని. వీరి కిరువురళు
అపక్య సం బంధవిధి ప్రతిజ్ఞ సౌదామసిసకుక్న్షయున జరిగినది. ఫౌదామనిని కామందకి

న పూర్వ శిష్య యని న్యవవారించినది. గురువుకడ వియ్యంపుం(బతిన సేయుట కు
సంకోచ నుండును. సతీర్ణ కడం జేయుటకు ఉండదు నైగా ఉత్సాహమే
కల్లును, ఆసతీర్ణ గుగువునకు తళ్ళపతిననృత్తాంతము నంటించి యుండం దగును,
ఇదిగాక, (గంథములో ఈః పరి వాజికను (పస్తౌలించునప్పడు జరచ్చబ్ద మొకటి విన 6
బడుచున్నది. * సొగత జరత్ప్రర్మి వాజి కాయా స్తు “ఇత్యాది మాలత్వీప సావన, ఆ(పకా
రము నురతులకు “ోజరన్మ న్తీ” త్యాది ననహాగ ము మాలతిలో లేగు*ఆ నేన మత్చి9
రూ ఖియో గేన స్మారయని మకు ఫపూర్వశిష్యాం సౌదాన నీమ్‌” అనియు, “అస త్స
దామనీనమక౦ , ..| పన్న చేయా" (పతిజళాా అనియు, శెము-దక్రీవాకములు, ఈ
వి స్తరముబే త గురుచే గాని కల గా స్పష్ట్ర ము,

(4) మాలతీయాననోదయ ముం బట్టి భఛనభూతి కాలమున (వాహ్మణయువతీ వివా
సాము లుండే నని యి”ాని-రనులు ఒకొనొ కలు (వానీనారు. కొని, మాలతీమాల
భూ మదిరానతీ కథానుసారమున మాలతి క్ష స్స9యకన్యయ యని తెలియు చున్నం
దగును ఆ(భ మను నదలుకొోనుటు మంచిగి,

(5) ఆకథలో నాయికను మదిరానలిని త ల్థీగయను "పెంద్దియాడిన నాయ
చు6లడు (వావ్మాణకుమారుండె యెనన్సు పకటముగా నరించినవా(డు |పతినాయకు6డు
క్షు త్ల్రయుండు. తదనుసారగయున ఇందును మాలతిని రాజయుఖము గా నరించినవాండు
(పలినాయశుడు నందనుండును తృ త్రీ)యుండె అనందగును. కావున మాధభవమ్మిత్ర
మయినమక రందుండు చెండయాడినమదయంలిక నందనునిచెల్లిలు యునతి కు ల్రి]య
యీ. మౌాలదిళోని యా వేళ్యాపరిజనము కూడ త త్రి)ంయవిభవము సే సూచించుచున్నది.
మలీయు మాలతీమూధనక థను జాచి దదనుసారమున సోమ బేవుండే క థాసరిత్సాగర
ములో ఆకుదిరానతీక ధను రచించుకొ నె నని యాలని ప్రతిజ్ఞ చెటుంగ ని (ప్రక్షావాద
మేని, అపతీమందగును ఆకవి మాలతిని క్ష త్పిియకన్య గా నే (గహీంచె నని యేర్చడి
యిీ( జ్ఞా వాదమును నమ్మే చేయును. కావున భనభూతికెలమున (వాన్న్మాణ
యువతీవివావాము లుండె నన్న కల్పన ఈవి స్తరము' 3 స రావాతేము.

(6) మాలతిలో భృగ్వన్ని పతేనములు (సాధుసంకల్సితే ములు గాచే) చెప్పంబడి
యున్న వి. చానింబట్లి కొంద టిడానీంతనులు భవభూతికౌలమున నవి ధర శ ఛీములు

౨రో ఉపోదాతము,
యె

గానే యుండె నని (భమపడిరి. కలినిషిద్ధ యు లిన భృగ్వన్నిపగ నాదులలో సన్నా
సమును (శ్రీళంక గాచాయ్యలవారు ఉద్ధరించి గనియును, నాగు కుమౌారిలభట్టును
దర్శించి రనియుు ఆదర్శనమెన వాటే కుమారిలభ ట్లు తన్ను అన్ని సాత్క_రించి
కొ వె ననియు, (ప్రసిద్ది గలదు గావున, వారు కుకూరిలభట్ల్టు గిష్యుండైన నభభూతికి
సకుకౌలికులో సన్నిహి తొోనాోర కౌలికులో కావలయాను. క"వును కడమ కలి
నిషిద్ద ములలో చేరిన వెన కపుప నములు లే ననియీ యెన్న నలయును, ఇందు

౭

నలన ఏకాలమున నవి ఫర్మససఘులుగా నుండెకో ఆయాదికాలము నే చాశుక్యర్ల రి
మాడు అనులోషుపవా వా. లుండీన కొాలమున్తే మాలతీమాధన కథా కాలముశా
భనభూతి గ్రహించె నని పలంప నస, ఇంతియ గాని కని వాయు వా స్తవావాస్త

భాచారణయులను కొనికొలమున శే ఆగనో పీంచుట యససుంజన మని వి వేకులకో చెప్ప
నక ఆ లేగు,

(7) రెొమాయణమే సంస్కల్చతఘులో నాది 3 "వ్య మనుభనభూ తినర్ముక మే
మనకు అసమ్ముక మును ని లిగించిన దని తల" చినవాచును ఇదానీ-౧తనులలో కలిగిన రు.
భవభుూాలికి ఫ్రూయ్య లయిన 5 "ళి బా సాదులవమ్మక కము సునము మాదర్శకు గా గా?
అఆఅం౧ంనటును ఆయానిా స్‌ సును రొమాఢయణ ఘమునలన చే | గహ -చినవారు గారా? రఘు

వశములో: ---

కతా సుభ్యగచు 'దుదితానుసారీ | కవిః కు శేధ్మాహరణాయ యాత;

నిహిదవిద్ధా జ్జ జద్శనోట్టః | న కత్వ మాపద్యతే యస్య శోక” 14 (70)
“సాబ్దం చ వేద మధ్యాపష్య కిష్షోదుతౌ్య) న్తశ్రైశనా

స్వకృతిం గాపయామాస కవి (పథమపద్దతిమ్‌” 15 (88)

స బై ?

“ఆధ (పాచేతసోపజ్ఞ ౦ రామాయణ మిత _స్పతేక

మెథిలేయా కుకలనౌ జగతు ధ్రురుచోదితె ౨ (68)

(8) ఒకానొకరు నుహామాంసవి కాయము నావ్మాణోచత మైన యాత్మవా

త్వా సాధన మనియు, దానిని భవభూ తికి ముందు ఎస్వరను కల్చించియు-డ లేదని యు

_వాసీయున్నారు, అది “వా లున్‌. 5 కార్యసిద్ధికి ము, దసాథనను గాని ఆత్మహత్యకు

శ త్రనుసాఫనయు గాదు, మూలతీమాధనటీకలో |త్రిపురాఃరి ఇట్లు వివరించినాండం: --

“ళషదానీం జాత్యనుచి తే నాపీ శీ పసల(పచదేన వాహ్యాగమ్మ పసి ద్దేన సావానికి జన

కృ త్యేన మహోమాంసవికయే ణాపి ప్రయోజనం సాధనీయ మితి విచిన్థ్య నిరత
యతి.

విద్యాసిద్ధి కై యీోమహామాంసవి|కయకల్పముే (శీమ దాచార్య హీమచంద
శిన్యు రామచం[దకవి విరచిత సత్య వారిశ్చం(ద నాటకములో నొకవిద్యాధరి (పయో
గించినది. అందు మహామారాసహోమ మే తద్వి,కయము.

(9) భవభూతికి నుం దెచ్వరును దీనిని కల్పి౧-చి యుండలే దన్న మాటయు వట్టి
పొ ల్లే....-భనభూతి దీనిని కల్పించినవాండు గాడు ఆరండు లననాటక పురుషులలో
నొకడు దీనిం (బయోగించినట్లు సంవిధాన మల్లినవా6డు, మటేయు,--- కౌర్య
సిద్ధికైై దాని (బయోగించుట భకభూతికి పూర్వమే అనాదిసిద్ధము. (క్రీస్తుశక మునకు
ము౦ను నాలవళ తౌద్దియం దుండిన నంగునిము?| తి యైనవరరుచిచే "5౯? అభూతికినిి కణ
భూలతిచే గుకాంఢ్యపండితు నికిన్సి వా, కు వ్వంబడ్సి గు ణాఢ్యపండితు నిచే పెళాచిభావ.
యందు (ప్రణీతమయి సోమదత్తుని చే సంస్క్భాతీకరింపండిన కథాసరిత్సాగరములోని
యీామహామాంస విక్రయ (పస్తావముు గశుంయ. అచట ల౦, ౧౮ తే. ౨, లో మదన
సుంజరికథను 1986 పు, మొ, డాకినేయుని కథను 1989 ఫు, మొ, చదువుయు.
ఇందు తొలిదాన కాపొలికు. డొక౦0శు మదనమ౧జరి యనుయ మి౦గ నను, కృత్యా
(ప్రభావంబున థృళానమున ఆకర్షించి ధ్వాసము సేయ నుండగా ఆమె (శీవికమా
ర్కునిం బేర్కొని య్మాక్రందింపలగ్రా ఆయన ఖడ్డపాణి జేద్రీష్యనూ నవి గహుండు
(వత్యతు మె, అగ్ని శిఖబే తాళునిచే నా కాపొలికుని సంవారింపించి తినిపించి వె చెను,

ఈకథలో మదనమంజరి విక్రమాదిశ్యునిం బేర్కొ_నంగా ఆయన నచ్చి కా చెను,
మాలతిలో మాలతి మాధవునిం బేరొ(నంగా మాధవుండు వచ్చి కాచెను, అని కొంత
సామ్యము,

ఆండవకథలో డాకినేయుం డనుజాదరీ ఒకపాొడునూత విక్రమాదిత్యుని
యాజ్ఞ చే బందెకృతు లి పడియున్న శ్మశాన బవ్య్మా రాక్షసులకు తేన (పాణముం
-గాచుకొనుటకై యాహోర మిడవలనినవా డై అందులకు ఉపొయాంతరము గానక
, క్మశానమున మహామాంసము ప కయించి కొగ్యమును సాధి-చుకొ నెను.

“స కూపా దుద్దతో'2_పళ్యక తదగ్గపౌ ప్రీ మన్య గా
పకాయితుం మహామాంసం శ్మశానం (పాొవిళ న్నిశి,
త త్కాాలం తిష్ట్రతా తత్త స దృష్టః కితవో మయా,
గృహ్లాతు క శ్చిద్వి(క్రీలే మహామాంస మితి బునన్‌ ,
అనాం గృన్లోమి కిం మూల్యం మాగ్గ సీ త్యుదితే మయా
రూప(ప్రభావా స్వా దేహి మవ్యా మి త్య(బవీ చ్చ చ్‌
తత్త పీదూషపభావాభిం తా నాకృమహమ్య దదామ్యనామ్‌

4

De. ఉసపోదాతము,
యు

కీతవాక్లా (బవ్మారమోభఖ్యాం భత్యం సభ్యయుతౌ నరీ౯,

కచ్చు త్వా థైర్యతుషేన తస్మై ద్యూతకృతే మయా

దత్తా రూపప్రఖావా స్వా వాఫొహ్య దినస ప్తకమ్‌,”

“కూలతిలో ని పలంభ కళ్ళం గారవర్ష్మ వార్తను కవి కపొలకుండలా కృత మాలతీ
వారణమును కల్పించినాండు, కాని, ఆకల్పన పూర్వకథతో చక్క గా ఆదుకశేదు.”
అని స్‌ లాకానొకరు వచించినారు. వారిమతమును కౌ దనజాలను ; అయినను
ఇట వలసీనయదుకును కవి సెట్టియే యున్నా డని నాతలంఫు, అందులశ్కే బలివేయు
నిమిత్త మె యెపూరఘంటు (డు తనశివషయగు కపాలకుండలచేత మాలతిని అంత;
ఫురమునుండి తెప్పించుకొన్నట్లు కవి రచించినాడు, పిమ్మట క పొలకుండల తనగురుని
మాధవుడు చంసె నన్న పగ తీర్చుకొనుట కై ఆతని పియ యెనమాలతిని వారించుట
ఆదికియే యున్నది. మాలతిని మరల తెచ్చుటకై సౌదామనిని కవి |ప్రథమాంక
మంటే (ప్రస్తావించినాండు. అఘోరఘంటుడు, కపాలకుండల, సొ దామన్సి వీ రంద
లును శ్రీశేలమువా రగటయు ఈయదుకు నే దృఢపబు చుచున్న ది.

మాలతి యల్లీ కంగూర్చి భవభూతిస్వాఖభి_స"యము.---

“భూమ్నా రసానాం గవానాః (పయో గాః | సౌవోర్జహ్భృ ద్యాని విభేష్టి తాని,
జిత స వి శ్‌
జాద్ధత్య మాయో జిత కామసూత్రం | చితా కథా) వాచి విదగ్ధతా చ,

మౌలతింగూర్చి ₹7ళి (Kale) పండితులు (వాసినయ భి ప్రాయము నిప్రణము
గాను ఇమిడిక గాను ఉన్నది, అది యే మన: _“ఈరూపకములో పెళ్కు_గుణములు
కనంబడుచున్నను ఇది ఒకవిధ మైన (Clumsiness) ముద్దుతనము (లేక మోటు
తనము తేక మడ్జితనయు) చేత చెడినది. ఇట వృత్తము నేరమితో నే సంవిహిత
మెనన్కు (గంధథముయొక్క_ ఆతి దైర్ధ్య్యము చేత దానికంజన కొజంత నొండియున్న ది.
ఈలేపముల బటి చూడగా ఇది రూపకర చనయం దాతఠని(ప్రథమ్న ప్రయత్న ము గాను
(పథమ(ప్రయత్నే ములకు ఆనుష,౧గికము లగుగుణదోవమి(శ్రము కలదిగాను ఉన్నది.”

పిఓ చరితముంగూర్చి యించుక,

ఇది పట్టాభిపే. కా౦ంతము ఫూర్వ రామచరిత ము, ఇందు కవి రామవమాయణకథధలో
కొన్ని భొగములను కొంచెకొం౦చెము మార్చినాందు. ఆదిలో నే విశ్వామితౌ(క్రమమండే
విశ్వామిత్ర రామలక్షణులత్‌ వీత్రోరి శ నుగత కుకధ్యజసమేేళనంబును, ఆటనే కుక
ధ్వజ స్మృతాగతమును శివధనుస్సను (శ్రీరాముండు భంజించుటయు, రామలకే, శ్రలకు
కుళధ్వజుండు సీ సో శశ లను వాస్టానము సేయుటయు---ఇది మొళనూత్చు, ఇం

ఏీరచరిత ఏీముళ్ళ, ౨౭

కొకటి మంధరావేసషమున కశూర్చుణఖ వచ్చి రామ (ప్రవాసమును శై కేయీ (పార్టి
తము గా దళరథునికిం దెలిపి సాధించుట. శై 'శ్రేయి మహా రాజభార్య్య ఆ మెయందు
నిందనీయవృ త్తేము చెప్పుట సరీ గా దని కవి యిట్లు మార్చినాండు. రామునికి ఒరు
నితో పోరుచున్న వాలిని చెట్టుచాటునుండి కాల చేసి నా డనునింద లేకుండునట్లు గా
కవి వాలిరాములకు దసర. ముర గల్చించిసాండు. ఇది యొకమార్చు, అని
దిక్కు, ఇప్పుడు ఉపలప్ట మైనమహావీర చరితే ఫు స్తక్షములలో ప౦ంచమౌాంకములో 47-వ
శోకము మొదలుగా గల గంథము భవభూతికృత ము కాను. సుబహ్మణ్యకలిక్ళతిము:
ఛవభూతికృతము నష్ట ము. ఇందువలన ఈగంథమును కాడ లోకులు అంతేగా
మెచ్చలే దని తలంప(దగియున్న ది. ఆకెరణంబున ఇందులో లేని విచికిళ్సను ఈకవి
ఉత్తర 0ెమ వరితలో చూపినా. డనయు, తిలంపందగి యున్న ది, ఈగరూపక (త్రీయము౦
గూర్చి భంజారకారపండితుల యాశేయయును కనుయ;---

Dr. Bhandarkar s. Preface to Malatimadhava.— ‘The Vira-
charitra seems to have been Bhavabhutis first attempt, for it
does not exhibit that power and felcity of expression and
insight into the human heurt that the other two display and is
often heavy and uncouth. Malatimadhava must have been his
second work and the Uttararama Charitra the last.’ —

“ The genius of Bhavabhuti was however, more of a lyric
than of a dramatic nature. Notwithstanding the originality of
conception involved in the plot of Malatimadhava, the poet does
not show such a skill in the arrangement of his incidents and
in the denouncement as is displayed by the author of the
Mrichchhakati or even of the Mudrarakshasa. The incidents
subsequent to the scene in the cemetery look like clumsy
appendages and not like parts of a whole _ Kapalakundala is
represented to have taken away Malati, simply to give an
oppurtunity to the poet to display his power of depicting the
feelings of a man in Viraha, and the incident appears by no
means to harmonize with or to arise naturally out of the
previous story. Neither is the poet very skilful in the portrai-
ture of varied character. In this also he is surpassed by
Sudraka. Bhavabhuti had not the power of putting himself
mentally into various situations, of forgetting one and becoming
quite a new man in another. But as the poet of nature and of

౨౮ ఉపోడాతము,
ఫు

human passion and feeling generally, he occupies a very high
rank among Sanskrit authors. Kalidasa, as Prof. Wilson
remarks, has more fancy. Heisa greater artist than Bhava-
bhuti. The former suggests or indicates the sentiment which
the latter expresses in forcible language. ఖ్‌ The
excellences and shortcomings of Bhavabhuti’s genius are fully
seen in the Uttararama Charitra. The incidents of that play
are but few. There is very little movement. But the descrip-
tion of the forest scenery of Janashtana in the second act, and
the portraiture of the griefs of Sita and Rama in the third are
unrivalled. Uttararamacharitra is more adapted for the hall,
than for the stage ; itis more a Sravya than a Drisya Kavya,
while the beauties of Sakuntala are more perceptible when
acted than when read.The merits of the poet are also observable
in Malati:Madhava, but notin such a developed form as in
the other play, while to his usual faults, must be added the use
of long prose speeches containing bewildering compounds. Such
a thing can never succeed on the stage. Perhaps in this as in
several other respects, Bhavabhuti was carried away by the
conventionalism which had begun to prevail and the rules laid
down by the critics; and the free play of his genius was
obstructed. Long compounds constitute the poetic excellence
called Ojas and this Ojas is according to Dandin the very soul
of prose.”

ఉ రృర రామచరితంగూర్చీ మెళ్లో నెలు గారి య భి([పాయముం గను(డు ;___

The Uttararama Charitra, or “The Later Fortunes of
Rama,’ is a4 romantic piece containing many fine passages.
Owing to lack of action, however, it is rather a dramatic poem
than a play. The description of the tender love of Rama and
Sita, purified by sorrow, exhibits more genuine pathos than
appears perhaps in any other Indian drama.

నాటక లతుణా పతి,

దృశ్యము (శవ్యము అని కాన్యము ఆండు విధములు, అందు దృశ్యము అభీన
యింపంబడును. దానికే వనటునియందధు ర"మాడిరూపము నారో పించుటచేత రూపక

సొటకశలవమణ శ్ర రి, 9౯

మనీ చోమాంతరము. అభినయనమన(౫ా హన అనుకరించుట, రూసకము ఈఊపరూప
కము అని రూపకము రండు విధములు, అందు నాటకము (పకరణము భాాణము
(పవాసనము డీమము వ్యాయోగము సమవకౌరము వీథి అంకము ఈహామృగము అని
రూపకము పది విధములు, పదిరూపకములలో ఈ. రా, చ. నాటక మను తేగలోనిది.
(కడమరూపకములకును ఉ పరూపకములకును దానిదానికి చెప్పయలడువిశేషము దప్ప
సామాన్నలక్ష ణ మెల్ల నాటకమునకు ఎట్లో అట్లే ఎఅుంగవలయును.]

.. నాటకమునకు లక్షణము ఎట్లన:--నాటకమున ఇతివృ త్తము (పసిద్ధ మెనది,
ఆఅయిదుసంధులు ఉందును, విలాసము బురిలొనగ్లు గుణములును నానానిభూతులును
ఉండును. అది సుఖిదుఃఖముల చేత సముద్భవిం చునగి, నానారసములచే నిండినట్లిది,
ఆందు అంకములు అయిదు మొదలు పదివణకు ఉండును. నాయుడు (పఖ్యాత
వంశుండు రాజర్షి ధీగో డాత్తుంయ (ప్రతాపకంతు య గుణవంతుండు దివ్యు డేని దివ్యా
దివ్వుంజేనియు గానలయును, శృంగారమే గాని వీగమేగాని ఒకటే అ దు (ప్రధాన
రసముగా నుండును. కడమ రసము లన్నియు అంగములు (ఆ(పధానములు) శా
నుండును* కౌగ్యనిగ్య్వవాఇమ?దు అద్భుతరసము. కార్యమందు పనివడపురుములు
నలువు లేని ఆయిదుగు నేని ముఖ్యులు గా నుందురు, దానిని నోపుచ్చాలై సమా[గముగా
నిర్మింపవల యును. | |

అంకలకుణము.--- ఆంకమున నొయకునిచరితయు (సత్యతుముగా చూపం
బడును రసభావములు వెలుంగు చుండును, క వారి యులు అగూఢముగాను గద్య
వాక్యములు చిన్నవి గాను ఊండనలయునుు ఏడేనొక యవాంతిర (ప్రయోజనము
సమా ప్రీ చెందనల యును, బిందువు కొంచెము అంశయు 'డవలయును, కార్యములు
సెక్కు_గా నుండంగూడదు, బవీజమునకు సంహారము కూడదు నానాసంవిధానములు
నలయును. పద్యములు మిక్కుటము గా నుండ6ంగూడదు. ఆవళ్యక కార్యములకు
భంగము కలుగంకూడదు కథ అ నేకదినములు పట్టునది గా నుండంగూాడదు. నాయ
కుడు ఆసన్ను డుగా ను డనలయును. పత్రములు మువ్వురు నలుగు రుండవలయును,
ఈనతమ్యమాణ ములు అందుం గడవు, --దూరమునుండి వీలుచుట్క చంఫుట్క
యుద్ధము, రాజ్య ము బేళము లోనగువానికి ఉపదవమ్ము పెండ్లి, భోజనము, శాపము;
ఉత్ఫ్భర్ణనము, మరణము రత్రిము, దంతిక్షుతములు సేయుట నఖతుత ములు సేయుట,
ఇట్లు అజ్జాకరములగు నితరకృత్యములును, శయనించుట్క 'మోవియానుట్క ఇత్యాదులు
నగ రాదులను ముట్టడించుట, స్నానమాడుట, మైపూ*తవూసికిొనుట,-ఇవి అంక
మందు చూపంగూడదు. అంకము మిక్కిలి దర్భ ముగా నుండహాడదు, దేవిపరిజనాదుల

ర్‌ం ఉపోజాతము,
ఖు

యు మం(తులయు వణిజాలయు భావరసోద్భవముఖై న (పత్యక్షచి త చరిత మలతో.
గూడినదై యుండవలయు ; దానియంతమున పాత్రము లందును. నిష్కు_9మింప
వలయును,

రంగచ్వార (ప్రస్తావనాదులు కలదై వీజమును ఫలమునుగల దై ఒక యం౦కము
గర్భములోపల (పజేశించినదై న మలీయుకయం౦ంక ము గక (Interlude) మన౦
బడును. ఊదా, బెలరామాయణమందలి సీతా నయం౦వర మున G. 0. చరిత
మందలి కుశలవ జననఫాగమును, మనియ (పతాపర్మురీయమందు ఆప్ట మాంక్‌ మున
ఓడలో నుల్తాను (మోల వర్తకు లాడించిన భాగమును,

ర నాటకమందు ముందుగా ఫూర్వరంగ ము, అటు పీమ్ముట సభావూజ, త ర్వాత
కవిని పేర్కొనుట) నాటకమును గూడ చేర్కొనుటు తర్వాతి ప్రస్తావన, అందు
నాట్యవస్తువుకం టె ముందుగా రంగవి ఘ్నా పశాంత్యర్ణము నటులు గావించునట్రిది
ఫూర్వరంగ మనంబడును. దీని యంగములలో ముఖ్య మెనది నాంది యనునది. ఆశీర్వ
చనముతో. గూడినట్టిది చేవద్యిజ నృపాదులస్తుతి నాంది యని చెప్పంబడును. అగి
మంగళకరములై న శంఖ చంద కమల చృకవాక క్రైరనములను వచిం చమనదియ్యుబనిమి
దేన్సిపం(జెండేని పదములు గలదియు. గావలయును, [పాయికము గా నాటకములలో
నాంది యని తలంపంబడు చున్న ట్లిది పూర్వరంగ ముయొకి రంగ దార నామక మైన
యంగముగాని నాంది గా దని కొందజ మతము,

న నూ([త్రధారుండు మథురములును శే కౌ వ్యార్థనూ రూ దకములును అగు శ్లోకముల చేత
రంగమును (పసన్నముం గావించి రూపక నామమును కనినావమ గో తాదులను కీ రింప
వలయును. భారతీనృ త్తి నవలంచింపవలయును. (ప్రొయిక ముగా చేదే నొక బుతువుకు
పస్తావింపవలయును. భారతి యనలా సంస్సుతేపోయమును నర్శాశయము నగు

am నటితో నేని విదూ ఎకునితో చీని పారిపార్శి్యికునితో నేని,
కూడుకొన్న నాయడై తమ కార్యముల నుండి యుత్పన్నము లై Cs ఆశ్నేపించు
న వైన చ్మత్రవాక్యముల చేత జేయు సల్లాపము ఆముఖ మనియు ; (పస్తౌవన యని యు
చెప్పయడును.

ఏ వస్తువు నాయకునికి అనుచిత మేని, రసమునకు విరుద్ధ మేని ఆగునో దానిని
వదలనలయునుు వేలువిధముగా నేని కల్పింపవలయూును.
౧. అంకములయందు చూపరానిది అయినను అవళ్యము లేలుపవలనినదియగు
కథను ఆడ్జోప త్నేపక నులచేత ఇెప్పవలయు ము. ఆర్గోప కే పక ములు ఆయిదు---వి్క_౦
భక (పచేళక చూళి కాం కావతా రాం ముఖములు,

నాటకలవు అ ప్ర లి, విం

విస్క్ళ-౦భశము భూతభవిష్యుత్క_ థాంశములను తెలుపును, సం కీ ప్రార్థ మగా
నుండును అంకమున కాదిలో చూపలుడును, ఆది ఒకరో యిద్దలో మధ్యసా(త్రములచే
జరుపంబడిన యెడల శుద్ధమనంబడును, నీచమధ్య'ప్మాత్రముల బే జరుపయబడినచో
సంక్షీర్లమగును,

_(ప్రవేశకమ. నీచపాత్రములచే నీచవాక్యములచే చవేయయిడును. . శఇెండంకముల
నడుమ వచ్చును. మిగత లక్షణము విన్కు_౦భమున కెట్లో అస్షే,

, చూళిక యనునది పరదాలోనివారు చేయునట్టి యర్భనూచన,

అంకౌంతనూచిత పౌా(క్రములు ఆయంకమునకు తెంపు లేనియట్లు గా నే చె
యంకమును తో డంగుట ఆఅంకావతౌర మనంబడును.

ఒక యంకములో అన్ని యంశ ముల నూదనయు సేయంబడు నేని దానిని అంక
ముఖ మందురు,

వీజ విందు పతా కొ (ప్రకరీ కౌర్యములు అయిదు అర్ధ (ప్రకృతులు.

ఇంచుక గా ఉన్దేశింఫపయడి బహు(ప్రకారముల వ్యాపీంచునది ఫలము నకు (ప్రథమ
జ్వీంతువు వీజ మనంబడును.

అవా౦ంతరక నిఖ్చేద మొందినప్పుడు దానిని సెకథతో సంధానము చేయు
నట్టిది బిందువు.

వ్యాపీ యగు (పాసంగికన్భ త్పిము పతౌక యనయుడును,

(పాసంగిక మై ఏకచేళస్థమగు చరితము (ప్రకరి,

ఏది సాధింప నపేక్షితమో దేనికొజ్బకె యారం౦భ మో, చేని సిద్ధిచే సమా పియో
ఆది కార్య మనంబడును,

ఫలార్గులు తొడంగిన కౌొర్యమునకు అయిదు ఆవాలు: కోరం యత్న (పా
స్తా్యాశా నియతౌ ప్పి సలాగమములు.

వరుసగా ఈయైదవస్థలును మున్ను చెప్పిన యర్గ (పకృతులతో యాగముం
బాందుటచేత ఇతినృత్సయు అయిదు భౌగము లగును, అవి (క్రమముగా ముఖ (పతి
ముఖ గర్భ విమ రోపసంహారము లని అయిదు సంధు లగును,

ఉం రా, చ. యందు 1 అంకమున ముఖసంధి, 2-8 ఆంకములంగు (ప్రతిముఖ
సంధి 4-5 ఆంకములందు గర్భసంధి, 6 అంకమున విమర్శసంధిి 7 అంకమాన
నిర్వహ ణ సంధి. ఇత్యాది నాటక లక్నుణసమన్యయమును ఈ గంథమున వ్యాఖ్యాన
వశమున చిటుంగదలయును.

కం ఉపోదాతేము.
ఖు
ఉ రా చ కథ,

(శ్రీరాముల వారికి పక్టాభిషేక మయినది, బుక్యళ్ళంగు(డు తొడంగిన ద్వాదశ
వార్షి కస త్త మునకు కౌసల్యా ది రా జమౌతలు వనీ షస్టారుంధత్యధి ప్టితలె చనిరి, అనంతరము
సుగ్రీవ విఖీన ణాదిమ్మిత్రులు వీడుకోలు వడనీరి అటుపిమ్మట జనకమహా రా జుకూడ
వీడుకోలు గై కొని యేంగెను. తిండిగారు తన్ను విడిచిపోయినందులకు దుర్శనాయ
మానయైన సీతౌ దేఏని రానుండు ఓదార్చుచుం డెను ఆసమయాన బుళ్యళ్ళంగా
(శ్రమమునుండి లేమ న సీతారాములకు గురుజనసండేశముం బె చ్న్చెను. అందు
సీశ్రకు వసిష్టులవారు ““తమ్మాయ్యా, నకన్న భాగ్యవతి యెవరు ! వీర్యప్రసవవగుదువు

శాక” ఆని సం దేశించిరి. * అది యస్తే యగును బుషులవాక్కు. తప్పదు ” అని
(శీ రాములవారు పక్కా_ణించిరి. [శీరాములకు వనీస్థ సందేశము 1 (4) ; అందులకు
వారియు త్తరము 1(5% సే సీత శ్రేయేని వేకటికోర్కి_ కలి”? నేని తప్పక చానిం దీర్చవలసీ
న దనియు (కీరాము*కు వసిస్ట్రసం దేశము. అష్టావ్మకులు నిర్దమింతురు. అంతట
లక్మణుండు వచ్చి సీతాచి గ్తవిగోదార్థరు తాను (వ్రాయించినపూర్వ రామచరి
(త్రము పటములందు సిద్ధ మైనదని తెలుపును. దానిం గనుటకు అందటును చిత శాలకుం
బోవుదురు. అచ్చట చిక్రగతవృత్వాంతములం బరికించు చుందురు. అందు జృంభ క్యాస్త్ర
దర్శనంలున ప. అయ్య ంన్ర్రములను సిత్యాపనూతికి (ప్రసాడింతురు. చిత్తి
రువుం జూడ(గా సీతా డేవికి వెండియు (ప్రసన్న గంఖీరము లై న వనవీఘులయందు వివా
రింపను భాగీరధీనడియందు పమ్మి క్రశీకలజలం౦బుల నాడనుం గోరికపొడమును, గర్భ
దోనాదమును తప్పక నెజవేచ్ప్చుమన్న వస్యిసం దేశమును కరమున వపొంచి శ్రీరాముల
వారు వెంట నే సీత కోరిన మాకం తీర్చువానై కుదుపులేని తేరుం చెమ్మని
లత్ముణుం బంపీరి, సీత బడలిక చే రామవాహువు తలయంపీ గా నిదించును. ఆసమ
యాన దుర్ముఖు! డనుషరిచారకుండు వచ్చి లోకులు సీ తాచేవికి పా' రికుద్ధ్యమున సడి
చెట్టుళున్నా రని (శీ రాము లవారిచవిలో చెప్పును అంతట (రాములవారు దుఃఖాబ్ధి
మగ్ను లై. సీఠతోంహాడ నరణ్యమునకు పోవం దాము మున్ను చేసికొన్న సంకల్పము
నుజ్జగించి ఆ మెనుమ్మాత్ర మే పంపువావై ఎదుట నున్న కూడంబోవలసీవచ్చునని
ఆ మెను న్నిదికను వీడే గం గాప్ఫథ్వి దేవత ల రక్షీంతు రని వారిని స్మరించి వేండుకొని
యేంగుడురు, ఆమెను అడవిలో వదలి రమ్మని లత్మణునికి ఆజ్ఞ పంపుదురు,
ఆతండు తేరుదెచ్చి ఆమె నందులో నుంచుకొని పోయి. వాల్మీకా(శ్రమము చెంత
గంగశడ వదలి నురలును,

ఊఉ. రా చ, కథ, 33

సీర ఈవిధమున తన్ను ఒంటిగా నగవిం (దో చినందులకు కారణ మెటుంగక
శోకించు చున్నదై ఘాతుకమృగములు తన్ను మెసనంజూచుచు వెకొనుచుండ,
(ప్రసవ వేదనలుం బొడహుంగా భరింపలేక ఎట్టులో పోయి మృతికై మ
పడినది.

అఆఅనంరేరము కొన్ని యేండ్లకు పౌలు గుడుచుట మానిన్నపాయమువారిని ఇరు
వురం గవలకు భాగీరథి వాల్మీకికి తెచ్చి ఇచ్చి వారి నామభేయములు కుళలవు అనియు
వారికి జ్భ 7 “భ కాన ములు జన్మని శ యూ లనియు నచించి పోయినది, వారిని మహాముని
ఆతిహర్ష ముతో కైకొని అతి పీతితోంబెంచి చూడక గ్మము గావించి వేదము దక్క
కడమ సకల విద్యలను సరి సిమ్మటు గై Me సున ఈ త్ర్రకల్పంబున ఆప
నీతులం గావించి వేదములు సేర్పినాండు,
ఒకనాండయ వాల్మీకి మాధ్వండినసవన'సువై తవుసానదికిం బోయి అట కలయిక
లోనున్న కొంగలలో మగకొంగను వేటనెం శెకండు కోలనేవమం గని నోకముబే
వానిని ఇట్ట ససిోవిరా యని జందలి౧చిను, ఆ మందలింఫువా+* క్యము ఆనుఘ్రుప్ఫం
వ్‌ నుం డేను. దాని నగస్‌ీ యాశ్చగ బ్రపదుచున్న యా ములకవకు (బవ్మా నచ్చి
(ప్రత్యతమె “శీ బ్వుష్ట్టీ వా సృ్ర హ్మ్మమును ఎ ౨౦గటివి, కావున ర5"మచరితమును రచి"
ఫుము. నీ పతిభకు సర్వము ఎయికపశును, ఆదికి సి నె తెసి ఆని హాచ్చరించి యంత
రత 6 'డాయామః అస్షే వాల్మీకి ౦ిమాయణ ుకు చి ళు.

ఇట (శ్రీరాముల వారు య జమాను ర*వింగా సీతకు బదులుగా బంగారు న్సీతా
(ప్రతిమను పెట్టుకొని అశ్వమేభ యాగముం వొడ గి లమ్మీణమ్‌మాన చంద్ర కేతు రక్నీ
తముగా గుజ్జు మును నదలిరి,

పిమ్మట (బా హ్మణు6 డెకయడు లన మృతి పుత్రుని ఎ లని రాజ గార మునం
బెట్టి ఆఅోమ్మున చానుక్రొన సాగాను. కరుతక*మయుంయు (శీ ౧ ముగు రాజా పినాొగము
లేక రాష్ట్ర్రమున అపమృత్యువు లుండ వని తేనమూ చే దోపము మోఫుకో” నెను.
ఆంతట నళంర వాక్కు “ఓ నీ రాము(డా, శు(ు6 డొకయు శింబూగోం డను వాయు
తపస్సు చేనుచున్నాండు. వాని కేలదుంచుట నీకు విహీతి కృత్యము; వానిని కెడపీ
(ఛావ్మాణ బాలుని (₹గికింపుము.” అని వినయ గును, వెంటనే (శీ ముండు ఖడ్దపా
ణియై పున్పక మెక్కి ఎల్ల దిక్కుల నరసి జసస్థానమందు ఆభ దడ తౌపసుని కి నిపట్టి తెల
గొ్టైను. వెంటనే వాండు దివ్యపురుషుం డై ౧*మునిపొౌదముల కెరంగ్సి బెల్ల వాసను
చెదకునవేన యారామపాదములు దుష్టభూ(దుని తన్ను వెదకుకొని యాదండ క'రణ్య
మునకు వచ్చిన యనుగ్రవామును కీర్తించి సత్సంగ జమైన మృతిసయితిము దిన్యమహీమ

5

వర ఉపోధ్ధాతము.

(పదమ యినదని వారిని స్తుతిం చెను, (పభువు వానికి దివ్యలాేక ములకుం బోయి దివ్య
భోగము లనుభవించుట కనుజ్బ యొస౧ గను,
ఇ

“దండక యంటిచే ఇదేమి దండ కారణ్యమా?” యని (శ్రీరాములు శంబూకు
నడిగి, దండకయే యని యాతయు వచించెను, అంతట (శ్రీరామలకు దాని నానా
భాగ ములును ఆనవా లబినవి. శంబూళుండు వారికి వారి చేత ఖర దూషణ (తిశిరసులు
మడీసీన తౌవగు జనస్థాన ముక్కు అక) క కాఅడవులను, ఎబుకచ్రటీ-నెనుు, రాముల
వాస “తేనియ తౌవులు గంబుల్క్కా_ను చున్న యాననములయందిు నీతో Sos
దను” ఆని నీత పూర్వము చెప్పిన తేత్పింయ కాంతొరములం జూచి పూ పూర్వపరిచితము
లైన యా (ప్రశాంత గంఫీక మ్యమారణ్భములను, ఏళ్ళను కువారములను ఆనవాలు
పట్టుదు వ్య(గచిత్తు లె యుండి9. క్షణములో అగ_స్యమవార్షి దర్శనము చేశ్చీక్రాని
వచ్చెదకు” అనిచెప్పి శంబూకుండు పోయి, శ్రీరాములరాకను బుషికిం చెలిపి “తన్ను
దర్శించి పోయి యశ్వ మేథ ముం గావింతువుగాక్క యని రాములకు అగస్తుల వారు
పసం౦ంపీన సందేశమును అందిం చెను. రాములవాస జటాయు శిఖరమును డాని క్రింద తమ
పర్గఇ"లఅయుండిన తౌవును, తమకు చిర నిహాసమయిన పంచవటిని కన్సి కడు దుఃఖి
తు లెరి, వారికి శంబూకుండు వార ము న్నె “కీంగిన (శంచావలేగిరిని ఆ గోదానరిని
మాపి వీడుకోలు వడసి తన దివ్యన కిం బోయెను, రాములవారు ఆన_స్ట్య దర్శనము
నళుం బోయి నస్నెద నవి పందవ'3తో చెప్పుకొని నిర్షమించిరి.

(శీ రాములవారు అగ స్త్య దర్శనము గావించిరి. అంతట అగ స్ప కపత్ని లోపా
మ్యు గా బేవి విరవాక్ళెశుని (కీరాముని- గాంచి ఆయన తమ కడనుండి తరలుచో
సీతా విసంభ పాతు లయిన యాపంసవటీ (ప్రదేళములను చూచుటకు పోక మానం
డని3యు)ఆదర్శనము బే ఆయనకు (ప్రమాదము కలుగు ననియు వెజచినదై గోదావరీ డేవికి
మురళయను నదిదేవతనుఖంబున అఆవార్హ్తం దెలిప్కి శ్రీరా ముండు మూర్చిల్లినప్పు డెల్ల
కమలకింజల్కు- పరిమళబంధురము లగు తన యలల చల్లని పిల్ల తె మ్మెరలచే తేర్ను
చుండు మని హెచ్చరిక పం౦పీనది,

పూర్వము సీత భాగీరథిలో. బడియెయంచా; అట నామె నీటిలో నిరువురం
గుమారులం గనలం గన్నది. వారే కుశలవులు, వారినే భాగీరథి వాల్మీకి! అప్ప
గించినది. వారి కిప్పుడు పం(డెండవయేంటి మంగళంపుముడిం గ క్పైెడుదినము రాయగా,
అందుల కై ఆడేని తానును లోపాము.దగొన్న వెజపునే వహించి సీతను తమరాజర్షి
వంశజనకు (డైన భగవంతుని నూర్యుని (శ్రేయ పదుని స్వవాస్తాపచిత కుసుమములతో
పూజింప వలసినదని యుపటేశించి ఏదో ౫ వోచార పువ్యాజమన రామరమోర్థము

ఆ. రా, చ, కథ, 3A

ఇటకు గోదావరికిం బంపీనది. గోదావరినుండి వెలువడు ననంతరము సీఠకుం దోడుగా
నుండ తేమస యను నదీజేవతేను నియమి౦చినది. తన్న ప్రభ'నముచేత వనదేనతల కంటికి
సైతము మటీ మనుష్యులమాట చెప్పనలయునా, సీతను అగపడకుండంజేసి ఆ
మాట ఆ యిరువురకుం బెలిపీనది. సీత గో దానరినుండి లేచివచ్చి ఫూవులుగోయు
చుండును,

(శ్రీ రాముండు అగ స్యా శమమును -డి వచ్చి పుళ్బుకిము దిగి అచటి యా యా
పరిచిత (ప్రదేశములం గని శోకాఖిభూతు.డై మూర్ఫిల్లును, దానిం గని సీత వడనడ
నడంకుచు తమసా పేరణబే సమాపించి (శ్రీరాయులను ఎదమయందును నొసటనుం
దాశును. రాముకు తెప్పిరిలి ఆస్పగ్శ సీవ చేచిది యని (గహించి సీస ను నలుగడలను
వెదకును. భాగీరథీ [పభానంబునంచేసి సీత ఆయనకు. గానిపింపదాయెను. ఆంతలో
సీత పెంచిన గున్న యేనుంసను నఘాద్వితీయముకు ఒక మదపు మేనుంగు ఆ పిడి బెడం
గుల్టె పెకొన్నది. ఎన రేని ఆయేశులసల గొదకును కావరా[” అని ననదేవత బిగ్గరగా
పలి కెను. (శ్రీరాముండు ఆ నున గజమును దండించుట కై లేచును. అంతలో ఆకాయి
యిడినవనదేవత వాసంతి నచ్చి యాతఎని ఆనవాలుపట్టును. రాముశును ఆమెను
కనుంగొని ఆమెమాటబడి ఏనులసల పోరాటఫు స్థల మునకు౦ జనును ఇ౧తలో నాతని
పుత్తకుం డైన యేనుగు(గొదము ఆమ ల్తేభమును మోంది తీలీమివై చి తన | పియకు ఆను
నర్హన సేయుచుంవును. ఆందుఒకు సీతౌ రాములు సంత స్పల్లుదురు. ఆకొదమం గని సీత
తన కుమారులు ఎట్లున్నాగో అని తలంచుకొనును, అంత నట ఆమె మున్ను పెంచిన
నెములియు గున్న కడపయు) కెనయిడును, రాముడు వీత పెంచిన తకులన. పతులను
లేళ్లను కనుచు శో కాతి వేగముచే నేడ్వం దొడంగును. “ఆయడవిలో సీత ఏమయిన
దయ్యా? అని వాసంతి యడుగంగా రాముయు ఘాతుకన్భు? భక్షీత మైనదని చెప్పి,
మలి మతి యేడిచి మూర్భిల్లెను, సీశ్ర వెండియుం బోయి తౌతోను. రాముడు తేతి
ఆమె చేయిపట్టుకొని వీక్స దొరకిన దని వాసంలితో పలుకును, వాసంతి ఆతనికి ఉన్మా
చావస్థ కలిగిన దని తలంచి యుండు రాముండు సీతా కరస్పర్శచేత మోహీ తేంది
యుండై తన చేలిపట్లు నిలుపుకో లేక రవంత నీవుపట్టుకొని యుండుమని సీతాకరమును
వాసంతికరమున నిడంబోవును. ఆసందులో! కర ము లాగికొని సీత అపసరిల్లును. అప్ప
టికి రాముండు వ" స్త్రవముగా తౌను ఊన్మత్తుండే అని నమ్మెను. రాముడు తౌను
పోనలయు ననియు బంగా” సీతా పతిమను సవాధర్మ బారిణిగా నుంచుకొని
ఆశ్వ 'మేధము చేయనున్నట్టును వాసంతిగోయులికి వీడుకోలు వడయును. తన్మపతిశ్ళతి
యే యయినందులకు సీల్‌ కరము సంగ సిల్లును. 5"ముండు ఆయోగ్యకళు రరలును, నీత
సతేమస నూర్యుని ఫూ జింపంబోవును.

రె౬ ఉపోదాతము.
యె

శ్రీ రాముండు వాల్మీ కాశ్రమము మోందుగా పుప్పుకమును సాగించును. అప్ప
టికి స త్రము ముగి నీ బుశ్వశ్ళంగునిచే అంపక ముం బొంది అరుంధ త్యాదులు కోడలు
లేని య యో ధ్యకు చేయు పోవమని నిశృయించుకొన్న వానై వసిష్ట (పతిబోధన బడి
వాల్మీ కౌ శ్రమమునకుం 2నిరి. చం ద్రశేతు ండును జన్న పు గుజ్బ్జము వెంట నట"కే
వచ్చెను. జనక రాజు తనపు రా*ణమిత్తు"ని వాలీకని దర్శించుటకు తన తపః (ప్రదేశ
మయిన. చ౫డ-పమును డి ఆట నచ్చును. శొసల్యారులు జనకుం గలయుదురు.
జనక రెజు రామునిపై కోప దేక ము సనసూపువ, ఆఅరుంధతినచనములచే శాంతిం
చెంగును, వసిస్థాదులు కాగణ మున వటున్రులకు శి పానధ్య నునము లఫింప(గా
లవుంకు వి ప్రవటువులతో ('సవ ఆట మెయి కస్య లున్న తావ్రున కరుదెంచును,
వారు క ల్త)య(2 హచారి లకుణలక్షితు నిసినిం ౫ని ఇతనియం౦దు కీ తా రాముల
ఫోలిగం గని వారీ పుత్తు)డోయని ఆసతోభా"వించి యు మగల నిరాశంజెందుచును
ఉం౦గుప. వాలు నడనగినగు దెలియ పాయను. ఇ-తలో గుజ్జ ము వచ్చును. దానిం గన
లవుంగు వటువులతో పఫరుగువంబోవును. అశ్యగక్షృకులు “న ప్తలోవై క వీరునిది యీ
గుజ్జము. సృథివిలో మణి వసుం డున్న దినిం ఒట్టు సు గాక 1 అని ెఘహోషింతురు,
అచబిఖీషికకు కినిసి లవుంయ: గుజ్జమును ప్ళ్ఫును. నధలు నని సెనికులు కత్తులు జలిపిం
చుచు లవుని బెదరింతురు. గౌపనవటునులు ఈగొడప మనల, లేడిడదాంటులగ౧ బం'రి
యగుదము రమ్మని పిలిచిన, లవ్లుయచుపోయ,. వారు లవుణు ఒంటరి,
'లెక్క_కు మించిన సెనికులను జక్కా_ ౫చుండేను. వాను దిగులుపడీ సాయమునకే.
కుయి వెట్టు చుండగా చంద శేతును నచ్చి అవు నెదుర్కా_ నెను. ఇరువుచును ఒండొరు
లె అ కొరణ(ోమ వి*తురేి గాని ఫోర ని ని ద్చగిం పరు, అయినను చేయునది బేక
పోరుదురు, లవుఃడు బృ" భ కా న్త్రముచేళ సెనికులను స్పంఫితులం జేయు. చద
శతు (డు ఆగ్నేయా స్త్ర మును లవుండు వా? రు ఇస్ర ' హను చ ద్రగతుండు వాయ
న్యా. స్త్రమును, ప్రయో గిం చిరి. ఇంతలో (శ్రీరాములు ప్రుహ్పకి మున వచ్చి మంచి
మాటలతో వారి పోరిటమును నూనిపీంచుచు వారినడుమునే దిగుగుగు. ఆమవోపురు
షుని వాక్కు. చ వాలురు యుద్ధ యు మానిరి*

చంద కేతువు ర"ములస'రికి నగస్క_ రించి అవున ఆయనకు తనఇలి ౩-నిం7?
ఎలుక పలిచి యుద్ధ క'రణమును విన్నవించును.. లవ్హుండు చం(ద కేతువునలన ఆయన
(శ్రీ రామచందు. డని తేలిఎకొ ని ఆయనకు (ప్రణావ యుశోయుసు, ర"ఘులవారు ఆబా
లుని ఒడీలో కు*యృ్పంగా. ఇట్టుగొని సీతె' సాదృశ్ళు ముస గొని ఆగని అని.రువ్ఫ త్తాంత

మనుగుదుగు, ఖాలునినః స “EU "తెలియ దాయాను. పూలుయయు వాల్మీకిశష్యుం డనియు

6. రామ విమర్శ. 32

తల్లిదండ్రుల నెజుంగ 6 డనియు, ఆతనికి కుశు. డని యన్న కలం డనియు, ఆయన్న
వాల్మీ క్యౌజ చేక డ్ప్రఎశీతి మయిన [శీమ్మ దామాయయణములోేని యం౦లిమ భాగమును
పకరూపనున నిబద్ద మును అ చ్చరలచే ఆడించుటకై భఖగతమునిచేచి కిచ్చుటకు భర
తాాశమహమునకు౦ బోయియు న్నా 6 డనియు, ఆం" మాయణమును సీ తాపరి త్యాగము
వఆికు తొమును గ అచియున్నా గనియుుం దెలియుమ, ఇట్లు వీరు భాప్టించు చుండగా
రుతు యు భరతా శను నుండి (పతినివృణ్ళు(డై వటువులనలన లసచం[ దకేతు ముద్ద
వార్త వని “తికోసముతో చం న శతువుమోందిక నచ్ముచుం డెను. (శీరాములం గనం
గానే అతని హృ్‌్వయమున గురుని క్లియు నిడాబాకరత్వవా-ఛయుం బొడ మెనుగాని
వ_౧నున్న మాకు లేదాయెను, అఆతంగాను రామమూ+ ర్షిని లప్పునివలన నెటింగి పినీతు లడై
దరిని | పణమిల్లైను. రిిళుయూ+ర్లి సిషహోలికి ఆరసియంగును గణ ఆతనిని ఒడిలో.
గూూర్పుండం ఒట్టుకొని రనాయణశ్లోక ములు వదిలి "చి విని అవి అమ (సీతా రాముల)
యనుర' గాతిశయ ముం దెల్బువాకృములగట'చే ఆన్మగరణమువలన శోకమున మునింగి
టౌపహ్చ్పుపూ రివ వవన్లు 6 CY sR ణుడుతొలక య్యం వాస విని దిగులున ఆరుం
ధీ వసీవ్యు జన కదు లండు వచ్చిరి. రాములు వారీం గలసి సంభొషించును.

/ ల _ 0 - వ
అ: అ. గ న గే గీ ॥ ల్‌ t N cc Tt) నే 0 గి సాన CA మ భూ లే గాసమఘము _మోల
॥ అ

Yy <

స్‌ ర * మా+దుం వ. ధిని ఫం రా న్‌ మక కం ఆగర నస తది కుశలవుల జననము ను

శీ

రాజును. సీతను భూటేఏ కాసపొడుము: . టను పల్నాదిక మును తేలుప్రును. బయట
ఆ

"మాద లుచోాచిన కోశణన్రుణ్‌ చూలతకం లుం లు, “లగిలోో్‌ అగుం ఫత్‌వాక్య ములచే సీతా

(భవము నె*,౧గి- పా SECEDE నలా నష స్కరిలతురు, “౨ర్రుంథతి

ఆ వెను క కొనని 4 మునిః ౨౧తిమ్మును, (Gre వహైకొ నును: కీసి శోత్రము
ల్‌ ఓ ) 3 Gt ఇ

ల

యం క తో కొ న్‌ శే యూ — 9x జీ a PPD En
స రుని గం ాయుకు. ఇక్‌ కుశలవు*ను అబ తల్లి దం కప్పగించును,

క

వారును శౌన అన SEES WSO NNN వస్నిన లవగా౧తకుండు

శ తుఘు- (గును, ₹*"0చెబుశంశృంగులును అాదిణు కలసి కొందుకు,
అ ఫల

సుకు EE సములు
౧

ఈకథలో భబణధు-లి కొ, న్నా పిఫఫో్ట సములు గావించినాయడు. ఎట్లు న ===
మూలములో శర్రుఘ్న్నుం నట్ట ర్‌ తాః నాననమయిన కొలంగి కెలమునకు అవణనాధ సొర నూ
తర నాడు. దారలో ఊఈయిన ఫాట్‌ కీయ శ పోననంబున బసచేసిననా౭డే పళలవులు
జన్మించిరి. ఆయన అన ౫ని ౩.౯ లచి 1౫” ఖ్రురిని విస్ట్‌గము గాభించి పం(_డెండు
ఎండ్లు ఏవి ఆను, శ్ర గుమ MY EE సు ౮"హునున్కా తఈనతినయులను నిలివీ

తాను అన్నను దూడ నమోధ్యికుంబోయి "న్ని "నే సేటందుచుం డను, వీమ్మట కొన్ని

ఏ౮ా ఉఫోదాతము,
యె

మాసములకు (వావ్మాణ $కుమృత్సి శత్సంజీవనార్భము రామకృత శంబూకవహాననము,
అనంతరము ఆగ_స్యదర్శనము), వరల అమోధ్యంజేరినక ర్వాత అశ్వమేగమున కుత్స
హీంచి లక్ష్ముణరక్నీతెముగా గుజ్బమును విడుచుట. సం౦వక్సేరము ముగి యునప్పటి కి
లక్ష్మణుడు గుజ్జ ముతో ప్ఫథివియెల్లందిరిగి ఎల్ల రాజులవలనను కట్న బులు తెచ్చి
యయోధ్యం చేరును. యాగము జరుగుచుండును, కోళలవులు వాల్మీకీయానతిని రాముని
కడ రామాయణముం ఖాడుదురు, అసందర్భమున రాముడు చ శిశువులను తన
పుత్తు)లనకా శంకించి నిరూధథ్యర్థమై సీతను వాల్మీ కా శ్రమమునుండి గప్బీంచును,
సీత వచ్చును. సీత నిప్కల్మఎ యని వాల్మీకి సభాసదులతోను రామునితోను వా
(కుచ్చును. సీ,

శా “ ర"మస్వామిప దాంబుబంబు కెద నారాధింతు నేనిక సదా

రామాజ క జరియింతు నేన్లిం దగుజా(౫ర్సె గప్ప సుప్తా స్రగులం

రొముం దప్పనిదాన నాటయు యథార్థం బని నాతల్లి యో

భూమి యీయెడో. (దోవ జూపి నను( నొంపోవమ్మ నిలోనికీ కొల ఊఉ. రా,
అని పలికి భూమిలోనికి అడంగును.

66 నల | 0
ఏవ ము క్తే తయా సాధ్వ్యా కనా సద్యో భ వా ద్భువః
య «TT a
శాత వాద మివ గే స్రలీ (పథి 'మణ్ణల ముద్యయా.
ల నాగఫుణోట్టి ప్పసింహాసన నిచ్చేదుక్న్‌
సము(ద్రరకనా సామౌత్‌ (పొదురాసీ ద్వసుస్ధ రా,
సా సీతౌ నుజ్బ_ మాగోప్య భర్హ్నపణిహి తేషణామ్‌
మా మేల వ్యాహగ త్వేన స. పాతాళ మభ్య గార , క్ని గఫుః స్‌,
(శీ రాముండు నిజపుత్సు)లను చశిలవులను (గహీంచి అళ్వమేధంబును సమా ప్రీ
నొందిం చును.
ఇది వాలీ కివిరచితో త్తగ కాండ కథా ఫక్కి_క. ఇందు కుక్షంవులు గుజ్జ ముం
బట్టుటయు వారితో పోరును, లేవు, జై మినిభ రళకథ ఇంతకన్నను ఊ,౮-,చ, క్షం
బోలి యున్నది. అందు అశ్యమేథయా౫ క థ యిట్లున్న ది?
యజ్ఞాశ్వముతో క్షతుఘ్ను? బంఫుధురు. ఆది వాల్మీ కశమముసకు ౯ జనును,
లవుడు దానిని కటివై మును, శ్యతుఖఘ్ను (డు లవు నోర్చి తుగగమును ఏడిపించుకొని
మూర్శిత్రుని లవునిం దనయరచము వె నిడుకొని జాగగ ము వెంబడిం ఒనును, ఈన్నత్తాం
త్రము విని కుకుండు తటుముకొనివచ్చి, శత్రుఘ్న చాంకును, కతుఘ్ను (డు పడును

యే, రౌ చ, విమర్శ. వ్ర

లను డన్నం గలియును. పిమ్మట శ్రీ రాములు లక్షుణుం బంఫుమరు.అతండును కోకు
నిచేం గూలును, అంత రాముడు శోకించి భరతుం బంపును. ఆతండునుం గుశుచేత
పడును. అనంతరము (శ్రీరాములు స్వయ ముగా వచ్చి చొలురతో పోరి మూర్చితు
లగుదుస.వాల్మీకి వమణలాగేక మునకుం బోయి యున్న ప్పుడు ఈగ ౦దరగోళ ము జరిగినది.
ఆయన వచ్చి వృత్తేము ః 'ని శ గామాదులకడకుం జని మూర్చితు ల నాభ తల నెల్లం
జేక్పును. రాయులవారికి కుశేలశులను తన్పుత్తు)లని తెలిపి సీతతో నాడ అప్పగించును,
వారిం దోడొ_ని ర౩ముశు తౌనును సోదకులును అయో ధ్యకుం బోవును, అచట
రాము(డు గుత భి ర్యా యుతు (డై యజ్ఞము ముగించి సుఖము౦డును,

భవభూతి ఈ జైమినిభాంతీయక థా సతిని హెచ్చుగా నకలంబించి ము
ల చత మా "పెద్దలకు తమనిసుంగసలచే ఆసజయముం బె టక, వారి వాలు నేఇం
రకొకని తం తెచ్చి ఈమిరవుగలో చిన్నవానిశే ఉద్దిగా పెట్టినాండు.
ఆతనిశేనియు అపజయము వజకు రానీయక భవి సంసుట నార్భము రాములవారి నే
యుద్దము మాన్చ గప్పించినాండు. ఆరాక వారీ కావ్యకూర్లమున నే నం భవించినదిగా
నుండునట్లు గా ఉత్తగ క"౦డ లోని కధ ననమునరించినాండుం. ఆది యుట్లున,---వి్య బెలక
మృతి, తక్సం జీవనార్థ్యము శంబూక వగ యగ సుల వారని దర్శించుట వారికడ
నుండీ అమాధ్యకు మరల(బోవుచు మాగ్తేవళ *నను ఫూ జ్యాత్మికమ పరికోరా [నును
వాల్మీ కాశ్రమ సమోప గమనమ్సు అని యిఫ్యిగి మున సంవిధానము విరచిత ము,

ఈసందర్భమునశే కొన్ని అఘువిషయములను హెచ్చరించద. ఈనాటక
మందు సకల వృత్తే ములును (శ్రయత్న వూగ్యములు గాక, ఎవరును ముందుగా పన్ని
నవిగాక నాయ కొెది లోక మా తొనుషు౦గికము గా నే సముత్పన్నములు గా మహాకవి
చేత (గ్రువ్వంబడినవి. అంకటను ఆయా మహనీయుల యాన్నత్యమునకు ఎలోపము రా
కుండునట్లు జ *చిళ్యము కావ బడినది. మహారాజ భార్యకు. గలిగిన నిందను కవి
ఆమెవెవిని బడిన ఆదుఃఖము వివాసనసమయమున అనిర్వచన ను మగునని ఆమెకు
దెలియ నీయలేదు, కవి దాని (పస్తావము ఎక్కడ వలసీనను చెవిలో చెప్పీంచి
నాడు. స్పష్టముగా చెప్పవలసిన సమయములలో అపవాద మని మాత్రము పలికించి
చా(డేగాని కంగో క్షముగా తత్స రూపమును ఉచ్చరంపలేదు. ఈతీవున ఆదివ్యా
దివ్యుల మహీమం గాచిన నేర్చు కరము హృదయంగమమై ఈ నాటకమున కెల్ల నుత్త
మాలంకారమె యున్నది అపవాదకథను జెమిని భెరతిములో. గనుండ్యు --

చ, ో“రజకి యొకర్తు నాధుడు తిరస్కృతి చేసిన బుట్టినింటి శే
గ జనకుల డాత్మజం గని జగజ్జనగాత్రమలీను సౌంకుక

ళం ఉపోదాతము.
యె

(వ్రజములు శుద్ధి సేయునిజవంశము మెలపడం గ జేసి తిం
టి జగడ మింటిలోన హూవజింపక నీ విటు లాంటి వచ్చుటకా.

చ. ఆని తనకూయణు దోవ నుచు నల్లు నియిం టికి చేటు మాసం సూ
చనలములోశ చే యొలికినట్టుళ మండుచు నిల్లు వల్లి నా
లినములు చేయు నాకడకుం దెచ్చితి "సే శల రౌ ఘవుంద నే
A) న్న

దనుజగృహీత రకం దన జార 6౫6 (గమ్మర. వచా దీ (గ౯ెటి

అష్టావక్రుడు ర" మసన్నిధినుండి పోవునప్పుడు *“ఓహాలి |! కుమారలత్యుణుండు

(పొపుం. డాయెను” అని వచించుట-__అకని యతర్కి. తోపనతదర్శనముబేత నయిన
జాని
తనసంతోప. మును తెలుప్రుచు కగొమాగ్దయుననుు, భాత్రసూచనగా రూూసక్షమార్లము
నను అన్వయించుచున్నది. సీసం బంపుటఓక న్న ముందే లవసునిమో6౬8 క తుఘ్నుని
పంపుటకై (రీరాయులవారు నిష, మి దుట---సీతను అడవిం దోయుటకు ఒంటిని
కొనిపోవుదుఃఖమును మాడత: ఆశతౌవ్రుం దలంగుటకై యని క థావా"ప్రము, ఆం కాంత
నిష్క్రమణనివి. త్తే మని హూసకమాగ్చము,. చ్మితిదగ్శన నంవిథానంబును పునస్బంభుట
నంబును వట్తివై ద్మితికొజ ! అని కనిప ములనలంపు గొన్ని చత ప్రదర్శ్భనము ఏత
Da ఇఒ ee ల
న్నాటక వీజభూత మైన సీతావివాససరును సమా క్చుట వై భి 'గీళష్ట్‌ చేవియందు పత్ర
రా మె...
శీరలజలంబుల నాడను (పనన్నగ౦ఖీరము పన వనవీథులయందను విపారింపను. సీతకు
గర్బదోవాదము నుస్పలీలం చేయుటకును అకోరికను తీర్చటకై యని యామె తలం
చునట్లు గా ఆమెను క5"*నకుం బ౦ంప్టుఓ రో ఆ కురు; కటు భ*క్టణయునం బం పటు.
ఆపవాదమును మొగమునం ఒలికి బందిగా ఆపోపుపినంను వలిజేవతను జగసన్మంగ ళీ
.

మూర్తిని బలా ల్క్కె రముస( బంఎంచుస్టోోర లను తప్పించుకొ కును అని సమెలుంNగ 6
దగును. కావున, ఇ(తీదర్శనకల్పన సమో జకెమయు గాక భవఖు 'తియొక్క_. కన
సంవిధానరచనావై టన్‌ కరము నిగూఢ ము సేయు దున్న న,

వసిహ్టల వారు “ఉఎప్పాటనెన లో కారాధనము సేచయుమాా” యని ఇ”మునికి
ఆనతిం బంపుట తిస్పక సీను అడవికీం బగప్రు మనుటమే, వీర్మపసనవు క మ్మని దీశ్రను
దీవించుటయు ఆదీవన తెప్ప చని రాముడు భి విం చుటయు--(సవాసమందును ర్సీ్ర
శేమియుం గీకు గలుగ దని సూచించుటచే పునస్సంగరు్యుప్రత్యాశను ఉచ్చిన్నను
“గానీయక కెపొగుటక, సకలం పునస్సంఘుట నార్గ మై సీతా ప్రభ నమును తె
లోక్య మునకు (ప్రక్యతీ కి రించుటకు పువస్సంఘటనము మంగళొంతతకొఆకు. అది
సౌమాజికాది చిత్తోజ్వేగ కాంతికొఆఅకు; పుసర్ధటనము లేనిచో లోకులకు సత్పంవ_ర్థన

ఉ. రా. చ. విమర్శ, ళం

యందు us త్రటు (గును. నాటకము వాద్యము గాక పీడాకర మగును. గర్భాంకాం
కక. వెదేహికి విలియమే సమకూడినది! హో డేవి!” అని రాముండు మూర్ఫీల్లు
టయిు, లకుణుంు “భగవంతుడా, వాల్మీకీ కావుము కొవుము ! ఇదియా నీ

ష్‌ [* అని యా[కోశించుటయుం గమ6డు, లఘుహ్భృృదయులు ఇట్లు
చెదరుదో రనియు భవభూతి తాదృశ జన పరితో షార్ట ము ఈ ఫునర్ధటనమును
కల్ఫించినా. డనియు ఊఉ కృ విమర్శకుల వచనము, కని అతనికి శూర్వమే జి మిని
మునియే కథను మంగళేంతముగా మార్చినాంయ,. భవభూతి తదనుసారముగా
రచించినవా(డు గాని నట్టి చితకుకొఅము మాక్చీన వాండు గాడు, ఈొపిస యము
వక్యుమాణమున ఇంకను ద్రఢెకృత సుగును,

ఫాగీర ధ్యాగులు శ్రీరామునికడకు 3 బంచవటికి సీతా డేవిం బంపుట రామ
రకార్గంబున్కు రాముని సీ వానుర క్లిని (ప్రత్యక్షము సేయుటచేత సీతను తత్చున
స్పంగోత్సుక ౦ గానించుటరును. శ౦బూక న ధాదిన్ఫ త్త ములను జకల€ంనుండి యుకటి
యుత్సన్న మైనట్టు కల్పించుట - అయోధ్యునుండె వెస్కపయనములు తప్పించుటకు,
ఫుట్టంబోవు సీ త్యాప్రనూతికి చి రైదర్శనయున బృంభ కా స్త్రముల నిచ్చుట - ఆతా ర్కా
ణమున వారిని రాయుడు తన తనయూులను గా అఆనువానించుటకు, వునస్ఫంఘటన
సమయ మునకు వతు ఘ్ను (డును వచ్చినట్లు నర్గితయు, తతలకు అవణుగి.గహ"ల్పుటకు
(పథమాంక మునం దరలినవా.డు. వానిం గొటి రా నింత కొలము (పం_డిండు ఏండ్లు)
ప స్రైనా యని కొంద తాఖ్నేపీంచిం. ఆతండు లవ నుం గహూల్చ్కికఖురను నుగలం నట్టి
అందు సండే 'డండ్లు ఏలి, త ఫుత్తు)ల నిపనన నచట శంగు రా బథానుల౦గు
దోరలం గావించి, అనంతరము తొను (కీ రాముపొద సేవార్లము కచ్చివట్లు ఉ చిం కాండ
కథ. ఈతీరున ఇందు కవికృాళసంవిధాననులకు నిమి త్సీములం ౫ నని,

కవి ఈ నాటకమునందు సీ ఈ" రామ సునస్ఫంగ యును ఆదెసుండ యు పన్నుచు
న (గ్రంథము నల్లి నాయడు, (పస్తావనలో నే కవి బల్దబధ ములను బుషులును "దేవ
తలును మేలు సేయును” తారని వాల్మీ క్యాది బుషులును గం గారుంధ
త్యాది దేవతలును ని తాశుద్ధిని స్థ సాపించి నీతొ "ములను మగఠ౧ గూర్చు రని భావ్యర్థ
మును సూచించినాండు. వె. యు అమ్మాయీ. , , ఫ్రే శ్ర) వార్ల మెనయొడితోడీ
నిన్ను ఆయుహ్ముతిని చూడంగలము” ఆని న్‌త్రకు టుశ్యశ్చంగుల వరు పంపిన సంశేళశ
మందు అభి పాయములు పెల్లు గా నున్నవి, అప్పుడ ఆయన తొడంగినది ద్వాదళవార్షి
కము సత్తి)ము, అనంకరమేగ ద? అయన ఆమెను చూడం లుగును. కొవుస్క ఆపం
(కండు ఏండ్లును ఆమె సురక్నీతేగా నుండు సని యేర్పడుచున్నది, అందువలన

6

'త్రీత్రీ ఉపోధ్ధాతము,

(శ్రీరాముని (పత్యా సురూఢ మైయున్న ది, సుఖితం గాంచెద మని మునీన్నాదయ
మగు6 గాని దుఃఖితం గాంచెద మని యుండదు, కావున ఆయన చాక్కు_చే పున
సృంగ'జేం నూచిత మైనది. అట్లే పునస్సంగ సమయంబున బుళ్య శృంగుడు తన
మాటకప్పక ఫుత్త్రవూర్లోత్సంగంనే ఆమెను దర్శించినాండు. ఈ ఫునర్ధృటనము
వాక్యములందు విక్కు..టముగా సూచిత మయినను దికే ఎదక్భనార్భీ ము క తిపయముల "నే
ఉ దాహరిం చెద. తృతీయాంకము కడసట---
“ అనని య సపరనదియు నస్మద్వినలు గూడ

దొలుత6 గపిత గన్న కులపతియును,

ఆలనసిస్టు డనుగ తౌరుయగసీకుండు,

నిత్యమం ళ ములు నింతు నీకల)

అని తమసా వాసంతులు సీతారాములకు నిత్యమంగి ళమును ఏ పృథ్వీ భాగీరథీ
వాల్మీకి వసి స్టారుంధకులు నింపుదురు గాక యని యాశీర్వడించిరో అప్పధివ్యాదులే
సృప్పమాంకమున సీతౌ రామసంయో జనమందు సోద్యములై దానిని సాధిం చిరి. ఇందు
వలన ఆభావిన్ఫ త్రమును ఇప్పటికే ఆదినుండియే భనభూతి పన్నుకొని తదనుగుణ
ముగా అంకములను అల్లు కొనుచుండుట స్పష్టము గాదా! తృతీయాంకమునకు ముందు
విస్కు-౦భములో..._
(| ఇట్టివారు వపొకంబు నెనంకు నదియు.

బరమ నిస్మయ కెరిగా 6 బరిణమి" చు;

అందు సాహాయ్యక ము నేత కట్టివారు

వూనుదురు తముందామ యఫూర్వగతుల.,
అను నదనముబేతను కవి పూ ర్యోక్తార్ధము సే సనూచించినాండు. అట్టివా రనంగా
సృథ్వి ఫా గీరథు లని వీని ముందు వెనుక వాక్యములందు స్పష్ట ము.

(శీ రాములవారు దుర్ముఖునిచె లక్కు ్మణునికిం వా. సీతను వాల్మీకె
(శమము చెంత విడువుమని, చూ,“ఆప్పుడు వాల్మీకితపో సమీపమున” ఇ త్యాది29 ఫు,
ఆమె వాల్మీ కాశమము చేరమియు ఫాగీరథలో పడుటయు తృతీయా౦కమ. కొజకున్వు
సీశా రామసంరొరూజనమందు ఆమె చక్క-(గా చ్యాపృత యగుటకొటకును. నీత
వాల్మీ ౪ శ్రమము చేరినవో ఇందశికృతీయాంకవ్భ త్తము - అనంగ రాములవారు
త రాకముందే వారిని ఆమె మాచుట - ఘుటింపదు ఈమార్చు భాగ
రధీమాలము గా సీతాహృదయమునుండి పరిత్యాగ కల్య్యోద్ధరణము శేయించుకోొఅికు,

ఆదీ పునస్సంయో జనా కే పచేత, ఆళ్వప్త గాజీని పునస్సంరొరూజనము నొల్లదు. ఆప్టే

G. రా చ, విమర్శ. రోత

ఉ క్తఠ కాండకథలో పునరో్యోజనము నొల్లక యడంగినది. అట్లు గానీయక మంగళ
పర్యవసానముకై భాగీరథీ ప్రయత్న ము, భాగీరథిని చ్మితదర్శనమున రామునిబే “ఆ
తల్లీ నీవు కోడలు సీతయందు అరుంధతియు౦బో లె శివమును అనుధ్యానింతువు
శాక” అని వేండించుటచేత ఆయమను కవి ఫునస్సృంయోజనార్లము ఆప్పుడే ఆదిలో నే
నిబంధించినాండు. పు త్తరిపూర్ణోత్సంగను గా( దెచ్చి రామునితో. గూర్చుటకన్న
శివ మే మున్నది? తన్మశేయముం దోల(ప్రు మని రాములు ఆమెను వేండలేదు. తృతీ
యాంకమున మౌటిమాటికిని రామునిం (బమాదములను౦డ్‌ నీతామూలముగా తప్పించు
టయు నీతా శేయముకొజకే. ఆౌ్లే గంగాపృభ్యులు (ప్రథమాంకములో రాముడు
-వేండినమాటబడి నీతౌరాములకు మేలు గావించి వారిని సమకుర్నుచు స ప్ప్తమాంకము
తుదిని ఆయనమాటను ఆయనకు అప్పగించి తనుకృతార్గతం జెలుఫుకొ నిర, అరుంధతీ
వసీస్థాదులు కోడలు లేనియయోధ్యకు తౌము పో [ని (ప్రతిన సేసి వాలీ కా(శ్రమమున
నిలుచుట - నీత జగబేకపావని యని లోకమునకు తెలుప్రుటకోను, ఆమూలముగా
ప్రనస్స్ఫంయో జనము సాఫెంచి నీతొ రొములకు దుఃఖాఫనోధనము గావించుటకును,
అగు -నేగాన్సి ముందు కానకు పంవీతీఐవలసిన దని తావే వ్యాజముగా చోదనచేసి
పంపీనందులకై పిమ్మట తామే అసమ్మతిం దెలిపి చుఖార్జవకుగ్న్నునికి శ్రీ ర మునికి
మెడం నాపాణము గట్టుటకు6 గా శేరదను. చతు న్‌ లవునింహార్సి పళ్ళ్నిం
చిన జనకునికి అఆరుంధశి ఉత్తర మెటింగియు వెప్పకుండుటయు, “సమయమున
చెతిం7దరు తే” అని పలుకుట ను, లోలోపల జరగుచున్న ఫునస్స్పంయో జన
(ప్రయత్నము చే సూచించుచున్నది. చతు ర్ధాంక శులోేని యాలు ద్రారి ముం గను(డు?-
54 పు, *ీకాస,---నాకూన్నా జానకి !,.. . వీరినుడులు 16 నాటకము ఫునస్పం
యోజన్మప్రవణ మనుటకు ఇంతకన్నను (ప్రమాణము ఉండునా! పుక్తేవూర్లోత్సంగ
నీతౌసమాస త్తి రామునికి కౌలల దను నీరవాస్యమును వసిష్ణులవారు బుశ్యళ్ళం
గాశ్రమములో నే ఆదిలోనే కాస సల్యతో చెప్పినా రని యిం థార్థ ము,--ఇ
ట్లీనాటకము సీతౌరామ పునస్సంగ మంగ ఇస్టమే (వాయంబడీన దనుట స్పష్టము,
ఈలోకో త్రేరనాటకము (శ్రవ్య ప్రబంధము గా రంజించును గాని దృశ్యము గా
రంజింప దని పొ క్చాత్య సంస్కృత పండితులును నూతనమత_వీయు లగునస్మదీయు లే
కతిపయులును పలికిరి కొని ఇది దృశ్యము గా నత్యేంతరం జక మగు నని ఆభాల్య
ము నాతలంపుగా నుండెను, ముద రాసు (కిస్టియన్‌ కాలేజిలో (ప్రధానసంస్కృతోషొ
ధ్యాయుండ నినంరట, బి. ఏ. పరీతుకు ఉ, రా, చ. పఠనీయము కాంగా, నా
శిమ్యులకుం బై మత భేదమును, నామకమును అెలిప్కీ తదీయ స్టాప నార్థము వారిచేత
ఈసాటశకమాను మదరాను పొరసొధములో ఆడించి ఇడి రంగనుందు తేశ్యంతరం జకం

రో ఉపోడాతము.
| ఖం

బనియ్ఫు అతిశాకుంతల మనియు, (కిక్కి.టేసిన వేగురు రసికవిద్వజ్ఞ నులకు (పత్యత్షుము
గావించినాండను, ఆ(పయోగము జరిగి ఇప్పటికి 34 సంవత్సరము లయినను) ఆ
శంబూకదివ్య పురుషుని రామస్తుత్యాది పద్యంబులు ఇప్పటికిని నావీనులలో అను
రణనము౦ గావించుచు నే యున్న వి, సీ తా దినకలపా(త్రములును వారివారి చర్యలును
కన్ను లయెదుర ఇప్ప! కీని మెలంగుచున్నవి. అనంతరము ఎన్ని నాటకములు చూచినను
ఈ విధముగా జేంద మును బందిగొన్న ట్లిది మలిలేదు,

ఈశాటకమున | ప్రథమా౦కయుణాక శ్రీరామయుతు తనకంఠమున నీ క్ర ఖా హువును
ఉఊం౦చుకొనున. (కీ 5" మనియురమున నీత శ్రయనిం చును, ఇట్టిది పరివత్తుమోల (వీడా
కరము గారా | అటి యా స్టితిలా* నున్న లీ రామునితో దుర్తుఖుండు సంఫాషించుట
తగునా? ఇచట పత్రములు వాక్యములను మ్యాగ్రిమ యథో క్తముగాం బలికి (క్రియను
ఇంచుక స జీ వించి ఇంచుక మార్చుకొనవద్చును.

“చరణ తాధ్వఖీదమున” 817), “ఒకాా_క కేలి 9(2%) - ఇట్టి పూర్వ
రహోవృ తెరులను రొముయు సీవనో అక్ష ణుని వినికిలో నిర జముగా ఎటు నచిం
అటి (0 గాజు య
చును? ఇట్టిపషపయముల "చు € త్స న ఈ వా త్రముల వాక్యములను వినక
ఆవలికి ౫611. వరికి చూప్రుటకె చి ౮ఫిఖనో ఏ వెవైవినోదములను అరయ చుండుట

నఖినయుంప వఒయును,
అంగ స్నా టి కాదగ్శనము నక్రు హనుముత్సుగీవ జాంబనద్విభఖీవణులను రావింప
శ గ్‌ ప ప ర్తి లన్‌
లేదా యేమి! లేను. ఏ'న్మ వారికి నహ్నియ"దు సీతాకుద్ధి ప్రక్యత్నీకృత వూర్వమే.

స్పమాంకమున (శ్రీ "ముండు లమ్ముణునితో కుళ౭ వలకు చంద కేతు సమము
గా స్థానకుర్యాదల నొసంగు మని యానతీయ 8% లక్ష్మణుడు అప్లే శౌవించితి
నని ఉత్తరము చెప్పును. రామపాక్యమందు “ఈబొలుర నిరువురను? ఆను పదముల
లోని యీతిచ్భబ్దము తను, లత్మణోత్తరములోని భు+తపయోగముబేతను అభాలు
రచట వచ్చి కూర్చుండియున్నా గని తోంయను. ఆట్లుండ, వారు పిమ్మట
వాల్మీకితో (ప్రవేశింతుకు. వారు సమాజమునుండి ఎప్పుడు లేచిపోయిరి ! పాదత్రనిర్ష
మము ఆనూచితము గా జరుగంగూడదుగ దా, ఇది యెట్లు సంగపతపడును! అని (ప్రశ్న.
వా స్తవము గా వారు సమాజములో వచ్చికూ య్పండయే యున్నయెడల వారిని రాముల
వారు చూడనే చూతుకు కావున లమ్మణునితో ఆయానతిం బలుకవలనీన పనియే
యుండదు. పలికిరి గావున అప్పటికి ఆబాలురు వచ్చి కూర్చుండ లేదు. పీమ్మటను సమా
జములోనికి రాలేదు. వాల్మీకి తేరలగా తంశడిం జేరవచ్చిరి* లత్ముణ చాక్యమునకు “వారికి
చంద్ర కేతువుతో తత్సమాన మయినస్థాన చమేర్చతిచియున్నాను”” ఆని యర్థ జే గాని

ఉం "రౌ చ, విమర్శ, 'రోఖ్మో

కవచ్చి కూర్చున్నారు” అని యరము "గాదు. ఇందుబేత (శీ రాములవారు ఆఅ వాలుగు
తమఫుత్తు లనియెడు (భమ వదలుకొనుట సూచితము,

ఈనాటకమున హాస్యరసము లే దని హొణపండెితులవచనము, లేమి వాస్తవమే,
ఇందులో నే గాదు ఈయననాటకములు మూ(డి౦టను అది మృగ్య మే. ఇందు సాధా
తకి మాటలలో కొంచె మున్నది. మూంటను వదకీనవో మందునకు నిందుక యగ
పడును, ఇందలి స్తీ) పురుషులు అత్యుదా త్త (పకృకు లగు టంబట్టి హాస్య పస
లేదాయె నని చెప్పుదము గాక, మాలతింగూర్చ యేమి వెస్పలలము ?

ఈనాటకములో పంచమాంక ముతుదను లవుంయ చంద శేతునిక డ (శ్రీరామ
(పభావాధికేపము సేయుచో 70(85) *ముందనుగుల్‌ ఖం+జి నవి మూండకుతో
భయముల్‌' సెలంగ వే” అని సడి వెట్టుచున్నా (డు. ఈమాండు వెనుక౦జల వృత్తము
వీరచరితలో వర్శితము గాదు. వె గా ోఇందజు నేయు చేవపుకు” అని యధి జే వించి
నాయ. ఈమాట రాముండు వాలిని ఎదుర్కొని కొట్ట చేరక చెట్టు చాటునుండి
కొట్టుటను తెలుపుచున్నది, వీరదరితమందు వాలి ర' ముని మడియింప నుద్యు కు డె
ఆరనిమో(దికి పోర వచ్చి యతనిచే మడిసె నని యున్నది. ఇట శెండు నాటకములు
పరస్పర విరుద్ధము గా నున్నవి. లవుడు రెమాయణకథ ననుసరించి ప ల్కె నేగాన్సి
న Te బట్టి పలుక లేదు. ఐనను మహాకవి త్రనతొలిపల్క_ తౌను
అడంచి యిట నొండువగ౦ బలుకుట చిత్రము,

మలియొక 3 _ ఇందు ie నడిమియమ్మవ వృత్తాంతమును అన్నయ్య ఆణ చి

వైచినాండు *) ఆని చిత్ర ప్రదర్శనమలో లక్షుణవాక్యము, పీరచరిత్రలో శూర్పణఖ

మంధథరావేనమున వచ్చి 5'మ(ప్రవాసమును కై కేయీ (పౌర్థితము గా సాధించె నని
ష్య rE

యున్నది. ఇట లమ్మీణ వాక్యమున తధ్యముద, సున. మాయణోక్ర వృత ౦త మే

ప రామృపష్ట్టమె యున్న ది. ఇటునుం౦ గవి తనపూర్వగచనను లొను పొా౫ంప లేదు,
కేమేందు(డు చేసిన యు త్తరరామ -దర్శిత్‌గ కే కతిపయవిస, యా చిత్యచర్చ.
(1) (ప్రబంధ చిత్యము[కింద,__ యథా వా భవభూ తే:
( నేపథ్యే) యో2౭._య మళ్వః పతా శ్రేయ మభథవా విరఘాఎణా
స్తలో కై కవీరస్య దళకబ్ధ కులద్వివ.ః,
అవః---(సగర్వ మివ) అహో సంతాపనా న్యక్న్ష రాణి; భో భోోకి మకు త్తి)యా
పృథివీ య దేవ ముద్దుమ్య లే (విహాన్య) అః కం నామ న్ఫురి శస్తణి! (ధను
రారోపయ౯-)

ళల ఉవోధ్ధాతము.

జ్యాజిహ్యయా వలయితోత్క_టకో టిదంన్హ )
ము ద్దారి “ఘోరఘనఘుర్భరఘాోేవ మేతత్‌
గ్రాసప్రసక్షహసదన్హక వక్ష) యన్న
జృమ్మావిడమ్సి వికటోదర మస్తు చాపన్‌,
ఇందుల తెను(గు మదీయముడాపు. 60-81 (శేపథ్యమున) అశ్యమిదె... (25)
లవు*-- [వ్యథతోనుం బోలె] అహో రగిలించుచున్నవి యకుగములు |
ఓీహోయ్యి ఇరు ఘాేషించెద శే {9 పృథివిలో క్షు వి ౧యుల్రు చే రనుకొన్నా గా
యీమి ? నవ్వి] ఏమి ! శ్ర స్త్రయులను దలీపింతునా ! [వి .గక్కు- వెట్టు చు] జ్యాగసన, =.
(27) —ఇందుపై విమర్శ ---
అక. రామాయణ కథాతికమేణ నూత నో శ్చేక్షీ తా రా మతనయస్య
సహాజ విక్ర మానుసారిణి శార్యోత్కగ్ష భూమిః పర్యపతాపస్ప గగ్శాసహీమ్లతా
(పబస్టస్య రసబన్ధు రా మౌ చిత్యచ్చాయాం (ప్రయచ్చ్శతి.
(2) వీరరఫౌ చిత్యము [క్రింద,--న తు యథా భవభూ ల్యే
వృద్ధా స్వే న విదారణియచరితా ప్లిష్ధ్థన్తు హుం వితాం
సుస్టస్ర్రీదమ నే2_ ప్యఖణ్ణయశసో లోశే మహానో హి తే
యాని (శ్రీ ణ్యకుతోభయా న్యపీ పదా న్యాసకొ ఖరాయోథ శీ
య ద్వా కౌళల మిన్ట్రునూనుదకు నే తతా ప్యభిన్ష జనః,
ఇందుల తెనుగు మదీయము.--- “ఉందుకుి...70 (35). ఇందు వె విమర్శ,
అ _తాపధానస్య రామసూసోః కుమవూగరలవస్య పర(ప్రతా సోత్క గ్లూ సహీ పో
శ్వీరర సోద్దీ ప'నా య సకల్యప్రబస్థ జీవితసర్వస్వ భూతస్య (ప్రధాననాయక గతస్య
వీరరసస్య తాట కాదమన ఖరరణాపసర ణాన్యగణసంస క్ష వాలివ్యాపాద నాది జన
విపీ తాపవాద్మపతిపాద నేన స్వవచసా కవినా వినాశ కృత ఇత్యనుచిత బేఠత్‌ .

(3) దేశా చిత్యము క్రింద. య థా భట్ట భవభూ తేః |
పురా యత్‌ (స్రోతః ఫులిన మధునా తత్ర సరితాం,
విపర్యాసం యాతో భునవిరళభావః శ్నీతిరహామ్‌,
బవళో ర్ల్లప్హం కాలా దపర మివ మన్యే వన మిద,
నివేశ శెలానాం త దిద మితి బుద్ధిం (దఢయతి,

ఇందులకు తెనుంగు 26 (18). దీనివై విమర్శముః,--

ఉ రా, చ విమర్శ, రో౭

అక బహుభి ర్వర్భ సవామై కలా 8 శీమ్బూకవధ[ప్రసశ్టేన దజ్ఞ కౌరణ్యం
రామః ఫూర్వపరిచితం పునః (స్రవిష్టః సముస్తా దవలో కె సవం (బూ లే_“ఫురా
యి(త నదీనాం (పవావా స్త (లేదానం తటమ్‌, నృషాణాం ఫఘనవిరళ తే విపర్యయ
శ్పిగాద్ద ఫ్రం వన మిద నుఫూర్వ మివ మన్యే, ప్వోశసన్ని వేళ స్తుత దై వైత దితి
9 Fa) 3 ~~ qt గ జ wa

బుద్ధిం స్థిరీకరోతి. ఇత్యు క్తే చిర కొల విపగ్యయ పరీవృ త్త సంస్థాన కానన వర్లనయా
వాదయసంచాదీ దేశస్య భః పరమ వౌ చిత్య ముద్ద్యోత యతి,

రీ య

సితావిపూసనము ధరు(మా, అధరు(మా?

TD

పూర్యోోక్రమును చక్క_(గా నవగాహించిన ఈ ప్రశ్నకు అవకెళమే
ఉండదు. ఆయినను ఇంచుక. (ప్రజాంరిజినాన ము (శీ రాముడు సీతను దూరీక 80వెను.
త్యద్రం జనమే తద్వతము “అర్మిలిని గాని” 4 (5). వివాసనోపటేష్ట లును త ల్వే9రకు
లుళు *ోలీఫ్పక వేకటికోరికం దీర్చునది” యనియు “(ప్రజల రంజింపం దివురు మెప్పాట
వెస” 4(శ్రఅని ము చెప్పీ పంపిన యరుంధతీవసిస్టులు. నీతం గూర్చి సడినచ్చినంత తన్ని
వారణముకై నీతావవాసనముక న్న నుపాయా-తరము లేదు [ఈ ఏపాధు” 14 (85).
ఎల్ల వారీ గూర్చి సీ తాశుద్ధిం దెపప్రరావా యనిన) అది ఆ పెద్దలు లేక నిరవమాన
ము గా నెట్టు బరుగును? వారు జన్నమును అకాలమున వీడి యెట్లు నత్తురు ? వారికి
సఘయమె వారు వచ్చి ఆయుసాయమునే (పయోగించువణకు (7 అం.) వివాసనము
తప్పనాయెను, ఈలోపల వియుక్షి శుభోదర్క_ మే యని ఆశీ ర్వాద ఐ”క్యములచే
నీతా రాములకు తెలిపినవారు (ఆయంధతి యు నసిష్టుంయను బుళ్యళ్ళంగు లును: “ఫర
(పసవవు గమ్ముం “మత్తి ఫుత్తంపూర్ణ మైనయొడితో డినిన్ను ఆయుష్ముతిని చూడం
“లము.” రాముడు సీతాకుద్ధి “నెబుఎగనివాలడు గాయ 5 (6), (7), 14 (38).
పౌరులు నీక నింట నుండనీయనంగులకు వాము నింద్యు లని తమన న్ధూలదృప్టి బేల
బలుకు6గాక ; సూశ్మ్ముమతి (శీ రాములవారు పౌరులను నిందించుట తగవుగా దని
పలికినారు; * విశ్వసించు నెవండు దవిస్ట్రవృ త్తి” 15 (87). భాగీరథియు రాముని
మక వే నపీంచినది; *త్ష్మ్మైయు దల్లెను,..” 87 (6). తెలియక, “తర మెన్వరీ
కౌను వారిక ర్త్వము. తెలియక” 21 (7), వాసంతి వివాసన మకార్య మన్నది =
“ఏల యీ య కాగ్యమును టేవర గావించెను 140, “ఓయి కశోరి” 40 (20),
“ఈవె మదీయజీవితమను” 89 (19). పీతృత్వకారణంబున జనకో(డు ర+"మునిమై
అలిగియుు “*ోఈవిళసాళనిప్రహ తి” 59 (28), అకుంధతి హెచ్చరించిన (పజాపాలన
కారణమునకు $9 (22) సమా ధాన మొంది నాండు శ ప్రోనక” 59 (28). అశ్లే గర్భ
పతి కొరణంబుగ పృథ్వీదేవి ర"మునివై కడు నలిగియ్కు గోశాల్యమునను” 86 (5),

ళా ఉపోదాతము.
యె

భాగీరథీబోధనచే 87 (8), సమాధానపడిసది. ఈమెయు భాగీరథియును. నీతా
విశుద్ధిని స్తుతించుటచేత పౌరజానపదులు సమాధానపడి సఫు త్త్రసీతా రామసమ్మేళ
నము నంగీకరించిరి, ఆశుస్ధిని స్థాపించి పౌరులను సమాథానపటుచుట సీ తాళుద్ధికి ని
రామునియశమునకును అత్యంతావశ్యక మని పెద్ద లెల్లరుం దలచి అట్లే సంవి
ధానముం గూర్చిరి, ఇట్లు నీతావినాసనము సాధువే గాని అసాధువు గాదు.
ఈ విషయంబున కేలు (Kale) పండితుల యు, రా, చ, యుపోదాతము
నందలి యాసంవాదము౦ గను6కు ;- ష్‌
“ Shallow critics, with their gratuitous sympathy with Sita for
her cruel abandonment in the forest, are inclined to find fault with
Rama for his undue solicitude for the contentment and happiness
of his overnice subjects. They miss the very beauty of Rama’s life
when they take sucha narrow view of it, Judged by the ideal
standard of duty, Rama deserves our approbation of his wonderful self
sacrificing nature rather than condemnation for the seemingly cruel
deed. No one was more conscious of the cruelty of the action than
Rama himself as is evident from his utterances in the drama, but
has he lived for his subjects he was bound to please them at any cost
to himself, No one was more conscious than Rama himself of the
sterling womanly qualities of Sita—almost an idealistic picture of
every virtue that ennobles womanhood and gives it a peculiar
majesty and grandeur; but when called upon by the stern voice of
duty, Rama throws her off mnwardly fecling the deepest anguish for
the cruel step that he is forced to take.”
రస చర్చ
ఈనాటకనుం౦దు రసము ధర నిగ మనియు నాయకుడు ధగ్మవీరు.డని యు,
నక్కాణించువారుం గలరు. అందులకు వారియుపసాదనము :-
“త్ర త్సాహాత్తా ఛి వే న్వేగస్రేధా ధర్మాజిదానతేః
నాయకో2._[ల్ర భవే త్సరై ఏ8 క్ల మై రనుగతో గుతైైఃి? వాగ్భృట$ి,
“ఉత్సాహాత్యా విక స్నతేథా యుద్ద ధర్మ దా నేహ
వింయేషు భవతి తేస్మ న్న శ్లోభే నాయక ః ఖ్యాతః.” రుదటః,
“ధర్మడాన యుద్ధభేడా శ్రేఛా వీ”) హీమచన్హ్రః.
“విర శృతుర్ధా | రానాతో ధర్మ సదుసాభీ రుత్సాహస్య చతు

»

ర్విథత్వాత్‌ 2) రసగ జ్షొధరః

ఉ, రా, చ, విమర్శ. ofa

దోనాటకమున నాయకునంగు భధర్యవీర తౌ సాధకము లయిన వాక్యములు: -.-

అముఖములో అపవాద(సస్తావము, (పథమాం౦క మున; _ ఆరి) లినిగాని 4 (5),
కట్టా! లోకులు 57), పుత్తుంలకు నిజ 8:15), అకటసీతకు 14(88), ఏకౌర్యముచే
నైనను (కిక), ఏసాథుశుద్ధ (85), నీవలన (86), లోకులకు 15,87), పీన్నతతి (88),
చేరనిముగుదా (89), గోడుగుడువ (40) ఎదను 16 (42).

ద్వితీయాంకమున; స్వరువు 21(7), కుడికరము 282 (1), వెలికి 28 (9).

కృతీయాంక మున; డెందమున 82 (4), ఈవె మదీయ 89(9), ఓయి కఠోర
40 (21), ఫూ నికతోడ 41(28), సరిపడ దాయె (25), (ప్రీలునుశాని (24), చకిత 40
(211, వెల్లి (22), దేవి పాడిడి 4 (28), ఆడ్డముగ 42 28, పాయక(29, హా(ాణే
శర 43(81), సరవి 48(87), ఎచట (50).

ప ష్టాంకరున:---మొవల నే 81 (24), నిరతిశయంపు (26); ఆకృతి 82 (31),
అమభొవ 88 (84).

స్తమాంకమున:---మ హర్డులు థర్మములను సాక్షాత్క-రించినవారు 84, వా
ల్యమున 86 (15), కూయాదల్లెను 8 (6), కుందు 89 (12).

ఇందు సి తావిరనా శో కోద్దుర తౌపరము లెన వాకములు త త్కౌారణ భూత
(పజా“ంజన గై గ్రైన్‌ భినివేళ తౌత్సర్యక ములు, నాకుక శు ఆదిలో నే ఆపబాద
మూలక ము. అంతిమున నికపవాదకరణపబరము. లోకగంజనము ఆదిలో త్యాగము చేత,
ఆంతమున తత్సమౌకలన ఫూర్వక త్ర (త్రతిబోధనము చేత ; ఏతదను సాగముగా భగతి
వాక్యమందు గ తుంగంజేసి యఫఘుంబు'? అనువాక్యము అపవాదని్శనసన సూర్యకి
ధగ్మనిరా పాపరముగాను, “(శేయముల సందోవాంబు. బొందించుతక”ి అనుట
సీతా వునషపాప్తిపరము గాను (గాహ్యుములు ; కడనుపద్యంబును అకు. ఈమతమున
వీంరసమునకు ఆంగికి కరుణని పలంభధము అంగము, ధర్థాభిని వేళ డా ర్ధ్యబోధక ము,

నీతొప్రునస్సంపా ్రీకై వ్యాఖ్యలయ౦దు కే యయంబడునట్లి ఖీజా ద్యారంభది
ముఖాదిసమన్వయముల చెల్ల నిరపవాదసాధనకై చేయవల యును,

కరుణ ష్మిపలంభ సిద్దాంతము.

ఈనాటకంబున కరుణరసము అంగి యని యొకమేము కలదు.ా సాహీత్య
దర్పణమందు నాటకలక్షణమున “ఏక ఏవ భవే దీ ళృజ్ణాగో వీర వవ వా” అని
శిందు ఏవకౌరములతో నియమము నిబద్దమై యుండంగా, ళ్ళజ్ఞారో వీరో వేతి
కథనం తు సముచిత రసనూచనమ్‌ | తే నోత్తర రావ దరిలే కరుణరసస్య, (ప్రబోధ
వళ్లో9దయే శా న్లస్య చాళ్లిక్య మవ్యావారమ్‌.” అని మదక జ్ఞాపిక, ఈజ్ఞాపిక

7

Ao ఉపోదాతము,
ఘు

_గావ్యాముగా నుండలేదు. ఎ ట్లనప్రబోథచం(దోదయమందు వీరరసమే ఆంగి
గాని కాంతరసముగా దని మతాంతరము గలదు; ఆదే సాధువుగా. దో(చుచున్న ది.
వటి యీజ్లావీకచే ఏరూపకమందు.గాని తత్తల్లక్షుణోక్ష రసమే ఉండనలయు
ననునియమము జలలిపీ యగును, మణియు నీజ్ఞా పీక క్షరణవ్ని పలంభ ౪కు ణమునకు
వికుద్ధము గా నున్నది. ఎట్లన--సా* ద,
ఈ“ యూనో శేకతరసిక | గతేవతి లోకా నరం పున ర్ల ఖ్యే
విమనాయతే య దైక | స్తదా భవే త్క_రుణవి ప్రలమ్మాఖ్యం. స
“యథా కాదళ్చుర్యాం పుణ్ణరీకమహా శ్వేతొవృత్తా నే | ఫునరల భ్యే కరీరా న రేణ
ఖా ల్యే తు కరుణాఖ్య ఏవ రసః,” అని తద్భ్భ త్తి. సీత పునగ్గభ్య మైనది గావున
కరుణరసము గాదు దీనిని మరలం దడ వెదం
కరుణళబ్లము గాని (కరుణాళబ్దము గాని దీనిం గూడ సాధకముగశాం గొని
యున్నారు.) అక్క డక్కడ నాటకమందు కనంబడుట సాభకము గాదు. అగునేన్సి
మౌలతియందును ఆంగి కరుణరసమే గావలయును. ఎట్లన-_అందు 9 10 అంకము
ములలో చఈషప్రయోగము లున్నవి,--(సకరుణం నిశ్వస్య), -(సకరుణం పరివృ
త్యావలోక్యచ,))--(సకి రుణంవిముచ్య)---(సోచ్చా స్టసం సకరుణమ్‌),--- (సక రుణం
నిశ్వ స్య్ర);--(సకరుణం సా్యస్రమ్‌),---మటీయు “కరుణవచేచరవచశార్‌” 10 (14),
“క రాళభాయళీనాచ్చాయ ముద్చర క్కేరుణధ్యనిః,” 5 (21). ఇంతమా(్రకే మాలతి
యందు కరుణము అంగి యగునా? కౌ దని చెప్పవలయునా? ““(ప్రకరణమంగు
శృంగారము అంగి గా నుండునని తల్లతీ ణము గచా, మలీయు మాలకియందు._
“అక్షరుణ, వితర స్మితోజ్జ్వలాం। దృశ, మతిడారుణ, చేహి మే గరమ్‌
సవాచర మనుర క చేతసం | (పియమకరన్హ్ర కథం న మన్యసే !)” 9 అం,
అనుశ్లోకమున కరుణరస మని వ్యాఖ్య. అందువలన మాలతిలో కరుణగసయే అంగి
యగునా ? మణియు-
“జనస్థా నే శూ నే వికలకరలై రార్య చరిత
రపీ (గానా సోది త్యపీ దళతి వ్యజస్య వృాదయమ్‌ల” క్షే (28)
అను నుత్తర రాన చరికన్లోకమున వూర్వరామ చరితాంళ్రము వర్శ్మితమై యున్నది. దానిం
గూర్చి ఆ ర్యాసప్త* తిలో-___
“భవభ్టూ తే సృ ంబస్ధా దూధరభూ శేవ భారతీ భాతి
ఏతత్క్చర కౌరుణ్యా త్కిమన్యథా గోదితి _గావా ?'
ఆని యున్నది, (“కారుణ్యం కరుణా ఘృణా” అమర కరణము గాదు.] ఇందు

ఉ, రో చ, విమర్శ ఠి Ao

వలన మహోవీరచక్మిత్రలోయసాడ కరుణరసమే అంగి యగుణా? శాకుంతలము
పంచమాంకములో._
ోనత్స కాబ్ద౯ారవ, అనుగచ్భ తీయం నః కరుణపరి దేవినీ శకు నలా |
(పత్యా దేళ పరుపే భరి కించా మే పు త్తి) కా కరోతు ?
ఇందలి కరుణకబ్ద ముం బట్టి కాఘంతలమం౦దును అంగి కరుణే యగునా ?

కావున కరుణళబ్ద ప్రయోగము కరుణాంగికత్వసాధకము గాదు. అకు 6౧" మస్య

క రుణోర యక? 89(12), “రామస్య కరుణో రసి” 28(1), ఇపియు కొరుణాంగిక త్ల
సాధకములు గావు, ఇందు కారుణ్య కరుణర'స శబ్దములు నిరు కకరుణరస పరములు
గావు. ఏలన, రసము కథాఫురుషులయందు. గాని నటులందు. గాని ఉండదు. ఆది
సామా జికుల హృదయమునందు ఉద్బుద్ధ మగును. మలి “క కరుణస్య మూర్తి గఫనా
శరీరిణీ విగవావ్య కేవ వన మేని ప్రస (కక రుణమూ _ర్హియొ” 30 (4)]- ఇదియు
సాధకము గాదా? కాసే కశౌదు ఇట కరుణపదము నిరుక కరుణరసపర మే ఆని
యంగీకరింతు మేనియు, ఉ కే కా (పభానముచేత నిరహవ్య శాతిరేక మును తెలుప
చున్న చే గాని ఈనాటకమందు కరుణరసము ఆగి యని నెలకొల్పంజాలదు ;
మెగా అంగీ కా దనియే నిరూపించుచున్నద దీని పర్యాయ మే “ఇరీరిణీవిరవాన్య
శైవ” యను వాక్యంబును (ోమెయి గొన్నపరవాభరమొ.” 80 (4)].

మతి “రామస్య కరుణో రసి (రాముని కరుణరసము” 28(1)] అనుచో
కరుణశబ్దము నిరుక్తరసపరముగా చేని కవి దానిని రస మని వ్యవహరించినాండే) ఆది
యెట్లు సంగత మగును ౪ ఆందురెని, ఇట్టి స్థలములలో రసశబ్దము ఖానపరము గాని
శృం గారా డిరస పరిగణ నాంతర్షత కరుణరసపరము గాదు, మాళీ వికెియందలి యా
(కీంది (ప్రయోగముం గను(డు :

“ఆ జ్లే రన్తర్నిహితవచ_నై స్ఫూచిత సృళ్యు ౫ ర్థక

పాదన్యాసో లయ మనుగఠత, _స్తన్మయత్వం ర సేషు.”)

ఇందులకు---*ర సేషు సొ శ్రీ (క వ్యభిచారిఖా వేషు ' అని Cows
“ఆర రసళ బ్రేన ఉపచారత్‌ పరిపోహెతిళయవక్తా భావాం కస్య ్టే పకృలిత్వాత్‌ |
రసే స్వత ప్రస్‌ చోొత్‌ ,” అని కాటయచవే; మ వ్యాఖ్య-

“రసము రామాధులయ౦ దుండ దని మోకు చప్పుచున్నారు. రె*వూిదులంకాా
నుండు నని యిదె సరసరాజీయ వచను: -__

మ, రమణీయోల్బణ తౌసమేతి మగు నిరత్యాగిభ" ౫! న్టిలో
నమరం బుట్టుచు మున్దుచుం దగు దరం గారూఢి సంచార్‌సం

49 ఉపోదారము.
ఘు

ఫఘము, లేళర్స్రతిపన్న వకొరసము దత్కా_లంబునం దైన స
త్యము రామాదులయం౦ ద, నాట్యమున సభ్యావాసమె భొనిలుక్ష.
ఇందుల కేమి చెప్పెదరు? అని యాక్నేపమేనినిరు కృ కరుణరసము రామాదినిస్థ ము
గా దని సీద్ధాంతము,- సా, ద, తృ. పరి. చూచునది.
“పారిమిత్యా ల్లౌకికత్యా తా న్హరాయతేయా తథా
అను కెర్యస్య రత్యాటే రుద్చోధో న రసో భవేత్‌.
శిక్షా భ్యాపొదిమా త్రేణ రాఘవా చే స్వరూపతౌమ్‌
దర్శయకొ నర్తకో నైవ రస స్యాస్వాదకో భవేత్‌,
వ్యార్గ భావే నాయ మపీ సభ్యప దాస్పదమ్‌, /]
మజీయు--*“ రామస్య కరుణో రసః “ఇ త్యాదివాక్యము లందు కరుణపదము నిరుక్త
కరుణరసపరమ యేని కవికి నాయసనియందు రసమును స్వశబ్దముబేత నే చెప్పిన
దోనము సంభవించును. ఎెట్టన-- సా. ద స _ప్రమపరిచ్చేదమ

“ఆధ రనదోపా నాహ---రస స్యోక్షి స్పశబేన ౨... ోరుపసన్య స్యశబ్దో
రసళబ్దః శృష్ణా రారిశబ్బ క్చ-( క్రమేణ? యథా --

(తా ముద్వీక్ష్యు కళ బ్లా తం రసో నః కో2_ ప్యజా యత)

చద్ద్రమడ్డుల మాళోక్య శృబ్లా లే మగ్న మ న్త్సరమ్‌ి *
అట్లయిన, 66 రానుస స్య కరుణోరశ కి ఇత్యాది వ్యవహారములయం౦దు ఆకశబ్ద మున కర మే
మన్య దుర్భురవిరవా వ్యథయే యర్థము; అదియే కరుణ వి ప్రలంభో ద్యోధక ము. అచ
ఒకప్పక్రో గసః కిరుణ ఏవ నిమి శ్రభదాల్‌” అను వాక్యమున దుర్భరవియో-గవ్యథయే
వి(ప్రలంభశ్ళం గారాది వివగములం జెందు నని భావము.

ఈచాటుకమున కరుణవిఫలంభ మంగిగాని శేవలకరుణము అంగి గా దని
సులువు గా తెలియుట కై కి రుణరస కరుణవిపలంభాది స్వరూపచర్చలను అభియు కృ
కృితములం గొన్నిటి నుద్దరం చెద క

రసనత రక్షిత,

“యూనో శేకతరస్మి=" | మృతే (పలాప కరుణరసః | జీవతో ర్విశ్లిస్టయో:ః
(పలాపః శృిజ్లారః | ఆశఏన గస సగత్న దీపిక*యాం కరుణరసోదావారణమ్‌ | “ఆయి
జీకితెనాధి ఇతి | నను ౨ ఫి ప్రలమ్మకళ్ళద్ద్‌ "రస్య ఫూ ర్వానురాగ మాన (ప్రవాస కరు
శాత్మక తాల్‌ జీనతో గపీ నిప్రలన్చుస్య కరుణర సత్వ మాయాత మితి చ్లేత్సత్యమ్‌ |
తత కరుణక న స్యాబ్దత్యేన భొనమావత్వౌత్‌ త్యత క రుణాత్శకత్వవ్యప జేళః. 2

ఉ, రౌ చ, విమర్శ A3

“శోకస్య పరిపోవః కరుణ - ఆకావిచ్చేజే సతి సక్వేన్టిియక్ట'మోవా | న చ
విిపలమ్చే2_తివ్యా ప్తి ః | తృ తేష్టాకాయాః సత్త్వ్వాత్‌ | తద్విచ్చేజీ తు స విప్రలమ్మ్బః
కరుణ ఏవ - శోకో డుుఖమ్‌.))

బౌ గ్భృ టొ ల జ్‌ ర

“స్యా దేకతరఫష్నా'క్వె దర్పుతోో గనుగ_క్టయోః

శృజ్ష్‌ రః క రుకాఖ్లో్యో2.యం వృ ల్షేనర్గన ఏవ సః,”
66 9 - es ల
దతుర్ధ మాహ | స్యా దితి | స్నిగ్భయో ర్నాయకయో శేకస్య పజ్బుత్వే మరే
ఆపరస్య (పియాయాః విరవా; క రుశా౭ఖ్య్యో2_ యం కరుణనామా స్యాత్‌ | పరం
స నృ త్తవర్మ నే ఆచాగ దార్ల ౪ ఖ్యాపన యవ (పయోజనవా నితి గమ్యక్‌, యథా |
SE ఇట్ధిం చతు ర్ష్వవీ వి ప్రలమ్మేమ నాయి కౌ నాయక పగతయా ఉదావారణ
రు (దవ టక.

66 యు శం యక

ఆధ విప్రలమృ నామా | శృజ్ష "ర 2_య౦ చతు ర్విధో భవతి

(పథమాను రాగ మాన | (ప్రవాస కరుణాత్మకి తేని
వాఖ్యా.-- కేచిద్ది కెగుణగస ఏవ విప్రలర్భు భేదం కరుణ మద్గ ర్భావయ సి | త
దసత్‌ వైలక్షుణ్యాల్‌ | కుట్టే హీ కరుణే శృడ్ణ్‌రస్పర్ళ ఏన నవిద్య తే | కరుణ విప్ర
లమృనస్తు శృ జ్ఞార ఏవ | యథా శకౌళిడాసస్య “(ప్రతిపద్య మనోవారం వఫుః,..

“కరుణ స్ప విప్రలమ్మో య (తాన్యతిగా [మియేత నాయకయోః

యది వా మృతకల్నః స్యాత్‌ కృతౌన్య _స్త్పద్దతం (ప్రల ేత్‌ ,”'
సేౌమచన్ట్రకావ్యాకుకాసనమ్‌,

కరుణ విప్రలమృ స్తు కరుణ ఏవ। య థా వృాదయే వస సీతి” ఇత్యాది
రత్మిప్రలా పేమ.” * విపలమ్మే2-నవచ్చిన్న ఏవ సంభోగమనోరథ, నిరాశ్రత్వే తు
కరుణ వీవ స్యాత్‌ .”

సరస్వతీక జ్ఞా భరణ మ్‌,

(6 అభ్యష్టా నార్భ ల్వే కరోతి చిత్తం దుఃఖీన యథా: “దళతి నాదయమ్‌ి
ఆత్ర రామాదేః దుఃఖేన చిత్త మభ్యజ్య తే)

66 భావో యదా రతి రాహు (ప్రకర్ష మధీగ చృతి
నాధిగ చృలతి చాఖీష్టం విపలన్ఫు చస దోచ్య తే.
పూ ర్వానురాగో మాన శ్చ (ప్రవాసి కరుణ శ్చ సః
పురుష క్రీ ప్రశ క్లేషు చతు; కాలః (పకాళ లే.

౪ ఉపోడాతముం
యె

ఫూ ర్వాను రాగ వూ క్వేషు వి_పల మేష త్ర త్క- మాత్‌
విశేష ద్యోత శే నేహ వ్యుపస గ్లేణ నూచ్య తే.
(పత్యాదానం పున స్తేషాం కరుణే కోన మన్య తే
స్వయం దత్తాని హీ విధి సాని త _తాపకర్ష తి”
(టీ. కరణే=ాకరుణాఖ్యే విపలమ్మే), తేషా మభీష్టాలిజనాదీనామ్‌, (పత్యా దాన క==
ఫునన్దుహణమ్‌, న మన్య తేజన జానాతి.)
“మార్భావిలా పౌ కురుతే కురుతే సావాసే మన;
కరోతి దుఃఖం చిత్తేన యో౭_ ఫొ కరుణ ఉచ్య లే”
[ఇది కగుణవి(పలంభ ముం ార్సి చెప్పిన వ్వుత్చ త్తి.)
“మృ తేతి (పేత్వ సంగన్తుం య నూ మే గుగణం మఠమ్‌ |
చి వావనీ మయా లా క తె)వ జనని 1!’
సి వావని ల కథమ తె జన్మ
అర స్టాయినో విభా వానుఫొవవ్యఖిచారి సంయోగాత్‌ రసనిష్పత్తి రితి కతి
రేవ శృజ్లారరూ పేణ నిన్పద్యకె | ఆతావన్వ్యా వాసనదత్తాయా ఆలమృనలి భౌవ
భూతాయాః సకాశాత్‌ ఉత్పన్నో వ త్వేళ్వరస్య గతిస్థాయిభావ _స్తస్యాః ఫునర్జీన
నాదిళిః ఉ ద్దీపనవిభా వై; ఉద్దీ స్యమానో మృ లేత్యాదినా వా గారమ్భానుభా వేవ అను
మియమానె స్లర్ష ధృతిపభృతిభిః సుఖాత ఖో సంసృజ్యమానః కరుశాన_న్హరసంభో గ
కృజ్ణాా రాఖ్యాం లభ తె”
“రాచ మ్రానికీ యథా---'అపీ జనకసుతాయా, ... సేయం సీతావిుయిణీ
రతిః తదుపమానదర్శ నేన సామం రనుయ తే॥ ”
కక “వి పలమ్మృ శృద్ద " రాఖ్యాం లభ తే| సు చతున్ద్‌' ఫూ ర్వాను రాగో మాన?
(పవాసః కరుణ శ్చ, ఈ పకరణములో - ఫూ ర్వాను రాగము, మానము (ప్రవాసము
అయిన తర్వాత నాలవదైన కరుణవిప్రలంభ స్వరూపము:--సం గతయో క వాన్య
తరవ్యపాయే కరుణ: _ ఆధ సంభోగ... స న (పథమాను రా గాన_న్లరకి మౌ నా
నన్హర$ి ప్రవాసాన_న్హరకి కరుణాన్నన్దర ఇతి.... తే౭_మా చత్వారో2_పీ సంభో గాః
చతుర్శి రేవ మిపలమ్మెః (ప్రకర్ష మాపద్య -నే,””_[ఇచటను నాలిగి టికిని వరుస గా
ఈ డావారణములు దత్తములు, అందు తుదిది)--*ీకకుణేన యథా.
కన మర కలోక డ్ర్రీదినౌ క్పెహీయ శే (మియేళ నాగ యది వల్లభో బన!
నినృత్త మేన (తీదవ(సయోజనం మృతి స్ప చే జీనత ఏవ జీనతి ॥
(టీ. — చుర ణాస_న్టరి జీవనం పీయజనస్య స్వన్షా దపీ సుఖకర మితి భాన్కః.]”

G, రా, చ, విమర్శ. AA

“కరుకకాన నర మాలిబ్దీనం యథా
నా పీడ? సొ చ జగాహ కచ్చ కలేనా జీవితం ద (ప చ్చే

వ. స్థ. సా నముల్లాసంకీ) ః న్‌ స్సహ సిన్ధు వే లీవు భేజే.) 3

య ఏవ |పవాసకరుక్లో యథా.

“సీతా వేళ్ళ యతో నిరీక్ష్య వార తే దృష్టిం ముడి Mes

అన్యోన్యార్సి ే చఖ్బుద _ తకబ€ 8 పారావతే ర్ఫూయ శే,

ఇన్టో రూరత ఏవ నళ్య, విశ త్య_్సర్ల వాం య్యఖితెః,

(ప్రచ్చా ద్యానన మజష్టాలేన గజని వ స్రత్రపం రోదితి.) ”

“అనస్తాప పనార్థ త్వె కఈుకులే సావా సే మనో యథా ఇయ మేత్య. .* అతి
రేక ౩" మశ శే కేన మరణసావాసే మనో వస్థాప ఫ్య తే. ?

““అభ్యష్టానార్థ లే త్వ కరోతి చిత్తం క్‌ య థా,--*దళతి వృాదయమ్‌ ...”
అత్ర రామాడేః దుఃఖేన చిత్తే మభ్యజ్య తే. ఈ యుద్ధారము మాలతిలో
9 (12) నుం గలదు.

“కరుణాన ననే అనుభవార్థో యథా

“అనుమరణ ప్ర స్థిత యా (ప్రత్యాగతజీవి లే (సీయ3త మే |

వై ధవ్యమణ్ణనం కులవధ్వాః శోభనకం జూతమ్‌ ॥”
అత్ర య థెనుం మత్సాణభూతా ఏవ నుస్వా అహ మపి జీవిత మే వేతి
పత్యా వి స్రమృజో రాగ |} పత్న్ట్య పున$ (పేత్యాపి యత్సీ౦గ మో మయా ఆభి
లషితక సో2_యం జీవ _చ్హై్టైన జీవి తేళ్ళరః సమాసాదిక ఇతి విసమ్మాత్‌ ఆతి సుఖ

మేవ ఆనుభూయ తే.”

“కరుగాకాన నే సమృద్ధో యథాతీన్థే తోయ...”
ఆత్ర ఊ త్తే రాగ్టేన ఇను త్య జయమయోః లో కౌ నర పత్యుజ్లీవచేన సమ్మోగ సమృద్ధిః
(పతివాద్య తె ||" ఇదియు సమృద్ధి (కింద ఫూ ర్వానురాగ మాన (పవాసముల
వెంబడి చెప్పబడినది.

“సోయం కసణధర్మ సమన్వయః తేదన స్ట కే2..వీ స సమాససామర్థ్యా దృవతిః---
వి ప్రలమ్మ కృష్ణా రాఖ్యాం లభ తె | స చతు ర్హా పూ ర్వాను రాగో మానః (ప్రవాసః
కరుణ కృ---అని యుష్మకమించి శా ఆమూ6టిని విశదీకరించి దతుర్భ
(మైన కరుణ విపలంభమును 'చెప్పుట,

“సంగతయో శే వాన్యతరవ్యపాయే కరుణకః- స త్రువ్యపాయే పురున స్య
య థౌాఎజ*ధ్రువ మస్మి శర అత ఇన్టుమతీవ్య పొయాత్‌. అజస్య దుఃబాలిళయః
శరణ ఉచ్య రే॥ న ఏన ఫురుమవ్యపాయే క్రియా యథా 'వృధయే వస

££ -

Ae ఉపోదాతము,
యె

సీని, , ఇహ అనజ్ఞవిగయే రలేః శోక (పకగ్షాల్‌ కరుణ ఇత్యాఖ్యాయ తే”
(ఇది (ప్రవాసానంతరము అవ్యవపాతో కృము కరుణ విప్రలంభవని సగము.)
దశరూప మహ్‌,

శేషన్న నాకా దనిహ్లైప్తౌ న్లోశాత్తా కరుణ$,--
ఇష్టనాకాల్‌ కరుణో యథా।---* అయిజీపితనాథ. . .” ఇత్యాగి గత్మిప్రలాసః | ఆనిష్టా
వా స్తే) సాగరి కాయా బన్ధనాల్‌ | యథా కకక ||

మృతే త్వేకత్ర య (త్రాన్యః (పలే చ్యోక ఏవ సం,

వ్యాశయ త్వౌ న్న శృజ్ణెరకి (పత్యాపశ్నే తు చేతరః,

య థేన్గురుతీమకణా దటిస్య కరుణ ఏవ రఘువంశే | కొదన్భుర్యాం తు (ప్రథమం
కరుణ అకౌళ సరస్వతీ వచనా దూర్గ్యం (ప్రవాస శృజ్ణ్‌ "ర ఏషః

“ఏకతో రోదితి (పియా౭_న్యతః సరురతూర్యనిక్థీప $

(పేళ్లూ రణర సేన చ భటస్య దోలాయికం హృదయమ్‌!)
ఇత్యాది" రత్యు త్సాహ యో; (సమావేశ; అని వాక్య శేవము) ఎ, ఆ (తోచ్య ే-

అ (తా ్యేక ఏవ స్థాయీ | తథాహీ--- ఎక్క_తో రుఅఇ పీఆ (ఏకతో కోదితి
(పియా) ఇత్వాదో స్థాయిభూ తో త్సాహ వ్యభిచారి లక్షణ వితర్మ.-'భావ హేతు
sR ఈ కరుణసం_గాముతూర్యయో రుపొదానం వీర మేవ పుష్లా తితి
భట స్యే త్య నేన పబేన (ప్రతిపాదికమ్‌ |--- అతో భర్తు సృంగామరసికతయా శర్య
మీన (పకాశయక (వీయతమాక రుణో వీర మేవ పుష్టాతి.

రసగజ్లా ధరః,

“జ్య త్తా9ది విచోాగమర శా దిజన్మా చెక్ష వ్యాఖ్య చ్చి త్తవృ త్తిపిశేప.? శ్లోకి |
తీ ఫుంసయో స్తు వియోగ జీవిత్వజ్ఞానదశాయాం వె శి బ్య పోపితాయా రే
కేవ (పొధాన్యాత్‌ ళృజ్షారో విపలమ్మాఖోో్య రసః । వైక్షబ్యం తు సంచాకి
మాత్రమ్‌! మృళతఠత్వజ్షానదశాయా స్తు ను రతిపోషీతస్య వై "వె క్లబ్య స్వేతి కరుణ ఏవ యదా
తు సత్యపి మృతత్వజ్ఞా నే బేవతా(పసాదాదినా పునరుజ్జీవన జ్ఞానం కథజఖ్చి తా
రృదా 2_.2_.లమృన స్యాత్య న్లి నిక నిరాసాభా చా చ్చిర్వపవాస నే వి ప్రలమ్ము ఏవ, న
స కరుణ | యథా చన్చాాపీడం (శతి మహా శ్వేతా వాశక్యేషు। కేచి త్తు రసాన్తర మే
వార్‌ శ రుణవిప్రలమ్భా ఖ్య మిచ్చి ని”

ర సా ర్ల వసుధా కరః,
“స వ్మిప్రలమ్మో నిజ్లేయ స్స చతుర్ధా నిగద్య-తే
ఫూ ర్యానురా గమానౌ చ (ప్రవాసకరుకా వితి.

టం రాం చ, వీమర్శ, అ ది

ద్వయో శేకస్య మరణే పున సృంజీవనావధా
విరవాః కరుణో న స్యా త్సృంగమాశానునర్తనార్‌ ,
కరుణే భమశకారిత్యాల్‌ సోయం కరుణ ఉచ్యతే
సంచారిణో2_ నుధాచా శ్చ కరుణో2._పీ (పభాసనత్‌,
యథా -_ “అభ మదనవధూ రుపవ్లవాన్తమ్‌ | ఆ (తౌ కౌశసరన్వతీ(ప్రత్యయేన
రే ర్విప్రలమ్మః ... ఆత్ర శేది దాహు; - కరోణగోః నామ విప్రలర్చుశ్ళష్ణ "గో
నా స్తీ-ఉభయాలమృనస్య త సెక తె) వాస భవాగ్‌ | యత్ర త్వేకవ్యపొయే సతి
తదితరగ తాః (పలాపాదయోా భవన్తి సశోకా న్న ఖిద్యత ఇతి; త దయుక్షహ్‌ య
తౌ ఫునరుజ్జీవ నేన సంభోగో న విభాతి తత్ర ఫత్వం శోక ఏవ | యత సో౭_ సీ
తృత్ర విసలమృ ష్‌
సా హొ త్య దర్పణ
ఈ యూనో రేకతరన్ని | నతవతి లో కాన్సరం ఫునర్ల భ్యే
విమనాయ చేయ దెక | స్తదా భవే కరుణ మి ప్రలమాఖ్యః.
య థౌ-- కౌదళ్ళుర్యాం పుజ్జరీకమవో క్వోతావృత్తాో 1 పున రల భ్య శరీరా న్న నేణ
వా లభ్య క రుణాఖ్య ఏవ రసః | [టీక ——_ పున గలభ్య ఇతి —__ రే ఇకార
ఉత్కటనోక సంభవా చ్చ కరుణాఖ్యో రన, న ఫున గ్విప్రలమ్భ ఇతి భెవః)
కించా (తా కౌళసరస్వతీభాపాన్నన్షగ మేవ శృజ్ణారః; సంగమ సత్యాశయా రే రుద్భు
వాత్‌ | (పథమం తు కరు? ఏని ఇ త్య ఫి యుక్తా మన్యసే | య చాత సంగమము
(పత్యాకశానన్దర నుపీ భవగో విప్రలమృ శృగ్లారస్య (ప్రవాసాఖ్యో భేద ఏవి ఇతి
శేచి దాహు:, త ద్వే “మరణరూప విశేవ సంభ వార్తేడ్సిన్న దేవి ఇతి మన్య న!
యత్ర తు రతిః (ప్రకృష్లా నాఖీవ ము చెతి విఫల మ్ళో=_ సౌ
అభీష్టం నాయకం నాయికౌం వా।సచ ఫూర్వరాగ మాన (పవాస కగు
ణాత్మక కృతుర్ధా స్యాత్‌. (టి._-ప్రకరణాదినా (పథానత్వం (ప్రాప్తా - కరుణా
జా థోకో ద్రీపనతయా రతిస శె పన త (తౌతివ్యాప్లి వాగణాయి (పకృ స్వేతి”'
భృ బార తెల కక.
క విప్రలమ్భాఖి ధాన 2. యంళ్చృష్ణ "గ స్యా దృతు ర్విధః)
పూ ర్వానురాౌగ మానాఖ్య (ప్రవాస కరు "త్మ నాం
య్‌ తక స్నీక్‌ విప న్నే 2_న్యో మృతకచ్చే2-వీ తేద్దత్రమ్‌
నాయక! (పల పీ (త్పేమూ కరుణో2_ సౌ స్మృతోయ థా,
శేపాఖ్చి ర్కరుణభా ని, కారుణ్య్యా ద్ర బాయ తే,
8

AF ఉవోధ్ధాతము.

ఏతస్య మిథునావస్థాం విస్మృత్య రతిమయూలబామ్‌,
(శ్రీసంసరొోూ ర్భవే దేష సాపేశు స్పబ్దమే పునః
శృద్ద"రవచనపాయః కరుణ సార త్స నాన్యథా.
తస్మా చృృజ్ష్‌ర ఏ వాయ౦ కరుగీ నానుమోదితః
సౌన్షర్యం నుతరాం ధత్తే నిబద్ధో విరళం బురై 8”
రు [ద టి
“ కరుణ శోకపకృతిః | కోక శృ భవే ద్విపత్తితః (పాప్పేః
ఇష్ట స్యానిష్టస్య చ | విధివివాతో నాయక స్తత్ర”
సా హీ త్య దర్ప. కక
“ఆర్‌ హి రామవనవాస జనికశో కా ర్హస్య దశరథస్య దై వనిన్షా | ఏవం బు
వియోగ విభవనాశాడాన ఫ్యు దాహాగ్యమ్‌ | అస్య కరుణవిప్రలమ్బా చేద మాహా ।
ఫోక స్థాయిత్రయా భిన్నో వి పలమ్మా దయం రసః
వి సల మే రతిః స్థాయీ పు సంభో గ హీతుక*కి.”’
కా న్య దీపికా,
“కరుణ రసోదావాగణమ్‌,-
యస్య భృత్వా శ్చ దాసా ళ్ళ స్వాదూ న్యన్నాని భుష్ఞ తె
కథం స భోత్ష్య తే రామో వనే మూలఫలా న్యయ మ్‌.” రౌమాం
కరుణరసమున శోక స్టాయితయు, కరుణ వి ప్రలంభ మున రతిస్థాయితయు ఛేదకారణ
ములు, ఈ గ్లరరామచరితమందు బక్క-డం జూచినను రతి స్థాయిగా శే యున్న డి,
యజ్ఞము తొడంగుటయు, యడ్ల సవాధర్మచారిణిని గా ఏదో ఒక స్త్రియాత
(ప్రతిమ సేయించు కొనక సీతాపతిమ నే చేయించుటయు, 21,
“కరుణ నీ శేడ దుర్శరగర్భఖిన్న పీఠం దజమినరాముని గాత్రమనకు 1” 22,
(హా! చెయ్యం బట్టి దౌర యబలకు నావై 1 24 (910),
“కంటి వెండియు నిప్పు డాకాననంబు...” 25 ([$)
6“చానికి. (గంద నయ్యుటజధామములక్‌ రహీ నుంటి మేమునుక్‌.”26 (18)
“చిరమానకు శేంగి సొంచు. బెన్టిలుమువోలె'” 26 (17)
“ఎచట జీర ముంటి సఖితోడ నింపుమెఆనసి.? 82 (8).
న! దేవీ! దండకారణ్య వాస్మతీయసపఖి.? థి

ఉ, "రోం చ, విమర్శ, గటా

“మా ర్రిగొన్న (పసాదముంబోలె. .
నందినీ గానంబడవు నీజెందునకట.” 35(7)

““కలువదళంప్రుసౌ రాలసీ. . .88 (15): సీత, --చూచుచున్నాను. ..

“వుండీ జానకి ఇట నటం గనయడుచునే యుశ్నావు! జాలిగొనవేమి! 48

“ఎటు నున్నావు? ఆను[గ్రహిం పుము, ఈదళలో నున్న వానిని నన్ను విడ
నాడుట నీకుం దగదు” 45,

“ఎచటం గపీం్యదుభెల్మి వృథ...” 46 (88) --- ఇందుల మూలశ్లో క మును ఫోజ
-కమ-చంద్రులు విసాదమున కుజావారించినారు; ---

“పి పైద శ్వేతసో గాని రు పొయాభావనాళ యో త| దూ సేణ రసస్య
(పకట్టో యథా-ాోవ్యర్థం యత్ర...” ఆత్ర సీతా సమాగమపిన, యీ రామస్య దృష్టా
వదాన సు గీవసఖ్యాటేః ఊ పొయస్య అభావాత్‌ విషాదః (పకృష్యు తె”

“ కార్యభజ్ష" ద్విషాదః సహాయా న్వే..ణ ముఖకో పాది కృత్‌ | ఉపాయా
భావన నా కాఫ్యాం _పారభ్ధస్య కార్యస్య భళ్ళ” న్మనఃపీడా విషాద; య థా (వ్యర్థం
యాత్ర కపీన్ష్ర,.

“బిల్లి దసల...” ఉం. (22), “వానికతోడ” 41 (280%, “ోట్రీలును” (2క),
“సరిపడ దాయె” (25), “చేని వా డిడి” (26), ““స్నే వాళిశిరంబులు” (27),
66 బశ! (ప్రాణేశ్వరిలి 48 (31, “నిర తిళశయంపు'” 81(26), “నాకు (దియా
గుణీ” 82 (27, 28, 30, 810) “డై వవకీరే” 87 (7). “కనబడుచున్న వీళిశు
యుగంబుని” 80(19) ---దీ నిమాలమును “అపి జనక” ఇత్యాది న్లోకమునుగూర్చి సీతౌ,
విషయక మయిన రతి (శ్రీరాముల వారీని తే దుపమాన దర్శనముచే రమింప(జేసినీ దనీ
భోజ జ్ఞావీక, “ఆబల (కవ్యాతు,-లవిలు ప్ర యయ్యా నిజము” 40(21) ఆని వాసంతికి
శాముండు ఉత్తరము చెప్పుట వై క్లబ్యముచేతం గాని విలు పీనిక్ట్ళ్ట యముచేతేం. గాదు,
(వై క్లబ్యోను ఛావమా|త మితి స్థితమ్‌” అని టీక. అట్లే *నిరవధి నివ్వంతి (క్రితము
నిన్సరి? 46 (87) అనుట ఉత్కట రతిఘేతుక మయిన దుఃఖము చెతి- “అజ్ఞా తావధి;
ఆజ్లారఠ (పత్మికియము” అనియే భవనము,

“వస్తు స్థితి యిట్లున్నను, (పత్యాశ లేజీ విపలంభ మె ట్లగును?” ఆనయాడదు,
ఏలన బుళ్యశ్చం గా దుల వాక్కు_లయందు రామునికి విశ్వాసము ఎప్పుడును ఆవ్యా
వారము, ఈ కిందిసి రామవాక్యము లు,---

“వాక్కు. వెంబడి నర్గ ౦బు పఆచివచ్చు

నాడ్యులయినట్టి పరమ మహర్జులకును. * 4 (8)

౬౦ ఉపోదాతము.
యె

“మహర్జులు ధర్మములను సాకౌత్క_రించినవారు. అమృత సారములును పరో
రజుసములును ఆయిన తత్పంజ్ఞానములు ఎటను భ౦గ మొందవు. కావున వానియందు
కంక నపొింపంగాడదు.) 84.

బుళ్యశృంగుండు “పు త్తంపూర్ణోత్సంగను నిన్ను చూ చెదము”” ఆని సీఠకు సం
జేళము పంపినవాండు. శాకుంతలమందు శాపక్షణము మొదలు అ౦గుళీయక దర్శన
ఈ ణపర్యంతమును దుష్యుంతునికి శకుంతలయందు ఎట్టి రతి గాని ఎట్టియాళ గాని
లేదు, మణి (పత్యాళలే దని చప్పనలయునా 4 ఆంగుళీయకి దర్శనానంతరము ఆశ
గలజే గాని పత్యాశ ఏమో ? అందును,

“నూనం (ప్రనూతివిక లేన మయా (ప్రదత్తం

ధా త్మాశుశేప ముదకం పిఠర: పిబ ని”

ఆని దుష్యంతు (డు దఃఖపడుచున్నా (డు, ఇ ట్లున్నను శాకుంఠలమున ఆంగి క్రృంగా
రమే గాని కరుణము గాగు. ఇటను అస్లు. “అత్ర సమయా న్లశేషు సత్సు గ్రీష్మ
రూపా దానం (పకృత నాటక స్య శృజ్జా రాజ్రకత్వా! ” అని వెఖానస శ్రీనివా
సాచార్య టీక. మలియు ఈటీకలోని య్య[కింది వాక్యము౦ం బరికింపుండు;---
“పీభత్ర్రభయానకయోః (ప్రతినాయశకా 3త తేన వర్గనీయత్వాల్‌ , హాస్య రౌద్ర కిరు
కదు తోతాం మహా ప్రబ్భరస ల్వే కము తర ల ఆడా శరుణము ఆంగిగా
నాటక మునరు పనికిరా దన్నమాట.

వాలతియందు (పత్యాశాసం దేహము కలదు

“న య(త (పత్యా? మనుపతతి నో వా రహయత్రి,

(పవిక్షీ ప్పం చేత; (ప్రనిశతి చ మోహ్మాతిషుసమ్‌,

అకిఖ్చిత్కు. ౧" ః పశన ఇవ త స్యాం వయ మహో

విథాతు మత్వా ద్విపడి పరివరామవా ఇమే,” 9 (8).

పూరో్య్య దాహ్బత లక్షణ వాక్యములవలన (పొయిక ముగా అనుర కృ తీ
పుగుషులలో ఒకరు మృతి. జెందిన అద్వితీయలు (పలవీంచుట పునస్సంగము లేకున్న
కరుణ మగును పునస్సంగ మున్న క ణవిప్రలంభి మగును అని యేర్సడుచున్న దిః

కరుణరసమునకు వధం ధ్రేశ్వగ్య (ఛంశాదుఅు సయితము నిమి త్రములు-గా(
కెప్ప(బడి యున్న వి. క

ఈ నాటక మం౦దు దర్పణో క్త న్చీనుసార మున ఆంగివ్యవస్థ యిట్లు సేయవచ్చు
ను;---(నీత లో కాంతరమునకుం బోయినది.] “పృథ్వి ర వే పట్టీ పాతాళమును
పవిత్రము గావింపుము. ర"ము.._--హో! (పియా! లోకాంతరమున శే(గితివే 1”.

ఉ. రా చ విమర్శ, జగ

పీన్మట సీత మరల లభించినది. లభించువణకు రామునివిలాపము కరుణవిప్రలంభము,
[ఇట దర్చణవాక్యముం గూర్చిన టీకావాక్యమున కర్భ్ణముామరల అభింపనియెడల
రతి నశించుట చేతను, ఉత్క_ట శోకము కలిమిచేతను, కక సము గాని విప్రలంభము
గాదు.] ఈనాటక మున రతి నాళమొందక ఊత్క-_టముగా నున్నందునను (ప్రత్యాళయు
కలిగినందువను ఆంగి విపలంభ మయినది అని సిర్ధాంతేము.

ఉ. రా చ, (ప్రాళ_స్ట్యము,

“ఉత్తరే రామచరితే భవభూతి ర్విశిన్యు తే.”

ఈ వాక్యమునకు శాకు౦ంతలముకన్న ఊఉ. రా. చ, ఉత్క. ప్రే మని కౌళిచాబు
పలికినట్టుగా ఆధి ణకము,. [వె ఆభిిణకమునకు భవభూతి కృతే నాటక (తయములో
ఉ. రా. చ, (ేస్ట నుని యర్గము గా కొందజు (గహీంతురు.)

ఈ నాటకమందు (ప్రధానుల స శ్రీ వునమలు ఉఊత్తమో త్తృములును లోకా
తీతులును. నాయికా నాయకులు నర త్వాఖిమానమం౦ దున్నను సామోల్లమ్మీనా రాయ
ణులు; అంతకన్న నుర్తీము లెట్లుందుకు? (శ్రీరాముని మించిన ధీరో దాత్స్‌ నాయకున్ని
నీత్రకన్న పతిపరాయణను ధర్క(్రవణను ఊపా౦పలేము. ఆరుంధతి పృథ్వి రక్‌
వాసంతి ఆలేయి కమస వాల్మీకి జనకుండు - నీరిచర్మిత్రమును వీరు మెచ్చిన నీతా
రాముల చరిత వును) మ. నీతూపక ము ఆ ర్యావ ర్హమునకు ఉత్త మో త్తముల
సూత్ము ధం" చనణ మును లమ్యభూతము గా నున్న ది.

కవి యిందు గృహీలోక వృ మును నిప్రణముగా నిబంధిం చినా(డు. పుత్తు?.
డని యటుంగకయీ పు పుత్తంచాలి గ్రల్యము) నాయన యని రమెలుంగ కయీే పితృభ క్ర క్తి
అన్న యనియు తమ్ము. డనియు నెటుంగకయే (ఖొత్స్య పేమ - వీనిని ఆత్యిద్భు
తము గా ఆత్యెంత వృూాదయ౦గమము గా నిరూపించినాండు, మణి ము నిట్టియ హేతు
పక్షపాత ములు ఏదో అంతర హేతవువలనం గలుగును గాని బహిరుపొధికృతములు
కానని వా[కుచ్చినాండు. మహాకవి గావున ఈవిధముగా చిత్తే పవృ త్తిని చర్చించి
నాండు, ఇస్టు కాళిదాసు గూడ శాకుంకలమున ఒకచో చేతః ప్రీతివిశేవ మునకు
జన్మాంతర సౌహ్ళాదమును శ కారణముగా నుప పన్యసించినాండు: ఎట్ల న---
క్ష్‌ గమ్యాణి వీక్ష్యు మధు0"ం౦ శృ నిశమ్య భా నాకా
పర్యుత్సుకో భవతి య త్పుఖతో౭_పీ జన్లుకి
త చ్చేతసా స్మరతీ నూన మ బోధపూర్వం
భావ రాల జననా _న్దర సౌవాదాని.” శాకుంతలము,

2.9 ఉపోదాతము.,
ఘు

కాళిదానువలె భవభూతియు తండీని పుత్తునికడకుం దెచ్చియు ఆసం
బంథము;ఏ ఒక్కు_మృడిం గాక (కవముక్రమముగానే వెలువరించినా(డు,

"పెద్దలు ఎప్పుడును లోట చేమ దీక్షీతు లనుటకు ఈరూపకము (ప్రబల నిద
రృనముగా నున్నది, ఊ* రా. చ యందు కననసా భాగ్య మటుండ, సంవిధాన వై
దగ్ధీయు నటుండ, శీర్షికలో నుక మెనయాభాణకో క్తికి కారణభూత మెనట్టి చే
మనంగ్కా ఇదమియ నాయికౌ నాయక 'సర్వలో కొతీశాయి సముత్క-డ్లో చితముగా
(ంథనిర్వావాము. “నాటశేషు శకున్తలా” అని పేర్వడ్డ శాకుంతల నాటకమందు
దున్యంతు(డు అధర్మఫీరున యయ్యును (5 అం.) స్త్య్వార్ధము గా పనివడినవాండు,
కద్భ్భ(కముచే దుఃఖితుండు (6 అం), _శీరాముండు లోకా రాధన్మవతి. ఇరువురును
ధీరో దాత్తులే. అయినను) తౌరతన్యు మపారము, దుష్యంతుండు విదూపుళునితో
శకుంతలాసంకథ యంతేయాం జెప్పి కడపట * పరిహాసో కులు మ్మితమ పరమార్థం
బనుచు మదిని చాౌటింపకుమా.” ఆని బాంకినా(డు, (శీరాము అట్టు శీయును గని
ఎవలేని భావింపంగలరా 1

శకుంతల మహాపతివత యయ్యును-ా

“వసనే పరిధూసరే వసానా | నియకుమోమముఖీ ధృ తైక వేణీ

ఆపి నిష్కు_రుణస్య దుఃఖశీలా | మమ దీస్టృం విరహ (వ్రతం బభర్సి,

దుష్యంతుని 6 అనార్యా” అని తిట్టినది. సీత రామునింూర్చి ఆయన తనకుం
గావించిన యాయిక్కట్టున కుపితో_క్టి వచించినట్టిది "గాదు. అపకృతి తౌరతమ్య
మరసిన సముత్వ'మే యేర్పడు నని తోంచెడిని. నీత జగద్వంద్య యనియు తనకు ఆమె
యందు భ_క్రి యనియు అరుంధతి వక్కౌణించినది ర52(9. కౌవున శాకుంతలము
గంగ యగు నేని ఆ. రా, చ, మందాకిని యగును, కాళిదాసు ఆగ౦గను సారాయి
సొక్రీ గా సఖ్యము సేయుట లోనగు నోడికవాంగశులతో. జేర్చి మర్త గ్రమునం
'చాలుదల సేయించినా(డు, భవభూతి ఆమందాకినిని అయాౌాన్యత్యము న కర్ణ్హముగా
కల్మసములు బేరనీయక స్వర్ణమండే పర్వించినాండు. కవనమును తీ త్తదనుగుణ
మయినంగున ఉం, 0", చ, నాటక ౦"జమె వెలుంగుచున్న ది,

నాటక స్త్రీ పురుషుల విమర్శ.
అరుంధతి,

ఈమె జగద్వంద్య యనియు, ఈ మెనలన నే నసిష్టుల్జేవారు గురువుల శెల్ల గరు
వై నారనియు, ఈమె (త్రిలోకమంగల్య యనియు, జనక వాక్యము 52 (89) కోడలం
తేని యయో స్యలో చే నడు గడ నని యామె నచింపగాచే, ఆవచనము సే శాసల్యా

ల్‌ రౌ చు, విమర్శ. జ5

వసీప్టులు నెల వేర్చినారు, జనకుడు లవుం జూపి, ఈవాలు "నెన్వనిం గా దలంతు వు?
ఆని యీమె నడిగినప్పడు, ఈమె ఆబాలు. జేన్వండో తా చెతింగియు సత్య నుయిన
యుత్తేరమును అప్పుడు చెప్పంగూడక యుడుటం బట్టి, మేము ఇప్పుడే వచ్చుచున్నా
మని పలికి ఆ(పశ్నను తొలంగించుకొన్నది. అట్లు టక్కు_గా బల్కుట సంభవింపని
యట్లుగా కవి ఈ మెవిపష య మె సంవిధానమును వేటువిధము గా కల్పించియుం డిన
ఈమెయొక్క_ మహీమకు అనుగుణముగా నుండును. ఈమెయానతిచే ఎెల్లలోకులును
సీతామహీమను అంగీకరించిరి. ఈమెయానతిచే (శ్రీరాముడు నీతను చెండియు స్వీ
కరించెను. ఈ మె సీతాదోవాదమును తప్పక తీర్చకలసీన దని రామునికి 'వెప్పిపం పుట
తత్చరి త్యాగ మును జరుపుట కే. కావున, ఈమె పనివడి పునస్పంఘటనమును సాధించి
నజ, పరిత్యాగము సేయిం చుట లో కా రాభనకు అంతకన్న నుపాయము లేనందున,
వాసంతి,

ఈమె జనస్టానవవ చేనత, నీతా డేనికి నెచ్చెలి. ఏ వ్రతమునకు హిందువులు జగ
త్ప)ఖ్యాతులో ఆయలిథి వూజా(వ్రతమును 17(1), ఆర్యమాతుల సౌజన్యమును18(2),
ఈయమెచర్నిత్రము విశదీకరంచుచున్న ది, చేవత యయ్యును ఈమె (శ్రీరాములకన్న
న్యూన్మప్రభావ. వారి యంత_స్త మును తౌను గన లేకపోయినది ఎవ్వురునుం
గనలే రనియుం దలంచినద్వి రాముడు లోకో త్తిగు. డని యెణీంగినడి 21 (7). రః
ముండు సీతను త్వజించినందులకు ఈమె కరము దుఃఖితు రా ల ఆయననా (గుచ్చి
(గుచ్చి కారణ మడిగినది. లోక 'మొప్పలే దని ఆయన వచించినకౌరణమును పరిత్యా
గమునకు ఛాలినట్టి దని ఈ మె తలంపదాయెను 40(21). రామునియ"దును ఈమెకు
పరమాను రాగమును చనవును గలవు, ఈమెయు౦ దమసవోలె సీతారాముల ఫునస్సం
ఘటనమును పృథ్వీ భాగీరథీ వసిస్థారు ంథతీ వాల్మీకలు సమకూర్తు రని తలంచినదే 47(41).

[వనసీష్టుల వా రు,]

[ఏరు నాటకములో. (ప్రత్యక్షము గా న్యవవారింపక పోయినను (శ్రీరామునికి
లోకా రాధన (వ్రతమును ఆతి కమింపవల దని సందేశము పంపుటచే పీరును సీ తాపరి
త్యాగమును నెజవేర్చినవానే; లేక, వీరే సీతాపరిత్యాగమును చేయిం చినవారు.
లో శారాధనకు ఒండు ఉపాయము లే దని ఆందలి ధగ్మరహ న్యమును వీరును అరుం
ధతియు (శ్రీరాములవారోను ఎటుంగుదురు. అట్లు వీరు సమాధానము సేయించి సీతా
శుద్ధతను లోక వృదయం౦బుల నాటి సీతారాముల మింది (పేమాతిశయముచే వారిని
మరలం గూర్చినవారు, సీతావిరవాము నిరవధి యని రాముడు పలికినను సావధియ
రజని వీరు నరుంధతియు నెటుం౦గుదురు. ఆయవధిని త్వగపణుచుట శే విరు సారుంధ
థీ కులు ఆయోధ్యపం జోక వాల్మీకా(శ్రమమున నిలిచిశారు.]

జర ఉసోడాతము,
ఘు

భాగీరథి,

చిత్రదర్శనములో సీతకు "మేలు తలంపుము” ఆని ఈమెకు |క్రీరాయలవారు
సీఠను అస్పగించినదియొదలు, ఈమె సీతను రక్నీంచుచుణే యుండెను. తల్లిని “నీ
కడుపులో నన్ను అణచి వైవుము అమ్మా!” అని సీత వేండినప్పుడుు ఆమె
“శిశువులు పౌలు వదలువజకు వేవుము తర్వాత నీయిచ్చ” అని చెప్పెను. అట్లు
శిశువులను భౌగీరథి వా ల్రీకికడం జేర్చినపిమ్ముట సీత యేల వియమొందలేదు, అని
యడుగం దగును. భోగీరథి పునస్స౦ఘటనము సాధించునదై సీతను అంతరింప నీయక
తానును పృథ్వియు తమకడన యుంచుకొని కాపాడుచుం డేను. సీతను తదీయదుఃఖ
శాంతికై గృహాచారవిశేవమిణచే గోదావరికడకుం బ౧ంసి రామదర్శనము ఘటింపం
జేసినది, ఈదర్శనము చేత సీతకు తనవెని రామౌనుర క్షి అపరిశ్నీణ మని విశదపటిచి
ఆ మెను ఫపునస్సంఘుటనమునకు ఆతురం గావించినది. ఇట్లు తుదవజకు హెచ్చరిక
వహించి యీమె సీఠం గాపాొడి ఆమెను అగుంధతీ మూలకము గా రాముని కడం
జేర్చి రాముని (ప్రథమాంక వాక్యమును రాముని కప్పగించినది.

జనక 6డు,

ఈయన అ (బవ్మావాద్రి తీపోధనుండును, అట్టి యాయనకు అపవాద
పూర్వకమయిన సీతాపరిత్యాగదుః ఖము దుస్ఫవాతమ మని తా! ఈయన
త్య్యాగమున కై రామునిమోంద౦ గోపము సహీంచి మా త్తధర్మంబున సంహరంపను,
తపోధన పభావంబున శపింపనాం గడంగియు అరుంధతీ బోధ బేతను, నూత్ముధర్మజ్ఞ త
చేతను, 'ఆకోపము నడంచుకొన్నాండు. ఈయన నీతాదుఃఖము తీర్చుకొనుటకై. ఆత్మ
హర్య గావించుకొని యుండును గాని, భర్మజ్ఞుం డగుటంబట్టి అత్మహంతలకు అంధ
తమ సావృతము లైన యసుగ్యలోక ములు సంభవించు నని మానినా(డు, పృథ్వీ దేవి
రెబక్కుయు ఈయనయొక్క_యు 'ఖీదాతిశయవర్షనలచే మహాకవి సంభావితులగు
కుటుంబులకు రూంతునెడం గల్లీనయపవాద మెంత యనమానకరమో నిపుణముగా
శెలిపినా(డు. కవి జనకునియందు ఈత డెందులకు కుక కెక్కి నాడో
ఆ(బవ్మావిద్యానిస్థ వలని (పపం చమిథ్యాత్వేచింతేనకు ఫ ల మైన గా
(శళాంతిని చూపండాయొను. అట్టు చూపుటు (పకృత నాటక రసమునకు భంజక మని
మానినాండు 49 (ఇ). ఆప్టే శాకుంతలమున కాళిడాసుండును క ఖ్వుని వెళ్ల బ్యమును
మా(త్రము (యా స్యత్యద్యశకు న లేతి” [భుదియాంధ9ము- “కుందు జనించె ేలాడుి))
ఆని వర్శించినాడు. కవి ఈయనమిాంది సీత్మాపేమను నాటకోరంభిమందును 2౫,
శి (1 తెంబడిన్సి తెలిపినాడు. ఆమెమో(డి యీతనిపేనును ఆటను చతు ర్థారిక

4. రాం చ, విమర్శ, eA

మందు కడు నుక్క_టము గాను స్పష్ట పటీచిగా(డు; ఈయనను (శ్రీరామ పట్టాభిషే కా
నంతరమునం బంపీవై చి వ్యాజమున ఫునస్సంఘటన సమయమునకుం డెచ్చినా(డు,
లవుడు కుకు (డు,

అవునియందు సీతౌ రాములపోలికయు 80 (19,20)-55 (17), యుద్ధ మన్న
నుత్సావాంబున్కు పగతురవై వీరంబున్కు వైరిపరా.కమమును మెచ్చుటయు 84
(10 వెంబడి), పెద్దలకడ వినీతీయు, ఏలంబుట్టినవారియం దుండు సవా జలశ్నీ శవిలా
'సంబులును, సదాచారప రాయణత్యమును, థర్మజ్ఞత యు 69 (30,31), ఆ కార్యమునకు
లజ్ఞించుటయు, వాల్యోచిత మయినయార్థవ౦బునుు వధ గావ్యా మయిన యతి
శయంబును 56(19), ఒకరికరుణకుం (వాతము కా నొల్లమియు 64 (కడపట్స పరగుణ
(గవాణప్రవణతయును కరము కిశ్టల్రముతో వర్శితములు, ఇతని పీరవాదము మనో
వారము 81 (27). --.ఇరనియన్న కుకుడు అన్నిటను ఇతని మించినవాడు:

చ ౦ (ద కేతు (డు,

ఈకఠ (గు పర కీయగుణ(గాహీ, పాదచారి మైనలవునితో రథమునుండి పోగ
నిచ్చగింపక తౌనుం వాదచారి యైనధర్మబ్లుండు. ఈళండును దొడ్డగుణముల" దు
కుళలవులవంకి వాడే.

సుమం తుడు,

దశరథుని నాటినుండి రాఘవుల సారణి, (సౌజ్లుడు, ధర్మజ్లుండును, లవుండు
జృంభ కా శ్ర్రసంసన్ను. డైయున్నను, అకనితోడి పాడికయ్యమున చంద శేతునికి
జయము గల్పునుగాక యని చేల్పులను వేండువాం డయ్యును, శనదొరకు సొదచారితో
రథము దిగి పోరుటకు సమ్మతి యొసంగినవా ండు,

శంబూరు(డు.

కూ(దముని గా ఈకంబూకు (డు రంగ పవిష్టుండు గాడు, ఈరతండు ళూ(ద్రత్వ
కారణమున తపోధికారము లేనివా. డయ్యును తపస్సు చేయుచుండెను. ఆదోపుము
వే (బ'హ్మణళికువు చచ్చెను. ఆయప ెభమునక్రై (శీరాముల వారు ఇతనిం దల
గొట్ట నుద్యమిం చినప్పుడు తపఃకృశు( డై యున్నందున తిరుగంబాటు సేయలే దందు
ఊేన్సి “తపస్సు మాగెదను, కావు మిని యేల వేండ లేదు? ఏచ్చుక త్తిం జూడలా-నే
రామాగనునము దండించుటకని ఇతనికి తెలియదా? మృతిేత తన తపః్యశమ యెల్ల
వ్యర్ణ(పాయ మగునుగదా. కవి అఆకాళభాషితములబేత నను ఇతనినోట దీన
వాక్కు.లను పలికింపలేదు. కౌవున), ఈతడు దండనం బొందుటబేత తనదోనుము

రీఆం నని దాని నంగీకరించ నని చెప్పవలయును,. కావున ఈతండు సాధుజే గాని
9

౬2. ఉపోధ్ధాతము.

దుర్భను౭డు గాడు. రాములవారిరో నితండు తౌను వృవలట డు ఆని ఆత్మాపకర్ష గా
చెప్పుకొనుటచేత నితని విసీతీఫొజన్యములు నిశదపడుచున్న వి. ఇతనియందు తపస్సు
దోన మాయె గదా మటీ యితేనికి దివ్యత్వ "మెట్లు వచ్చినది 1 అని యడుగుదురు.
అది తపస్సువే వచ్చినదిగాదు రామక్ళత నిధనవభొనము చేత వచ్చినది. అట్లని
యితనివచనము 128 (2). రామాగమనముబే నీతండు పరమానందభరితు. డై ఖడ్గ
హరిని త్రపోవరముంబోలె న్వీకరించె నని తోంచుచున్నది.
సీర,

సీతా జీవి ఉత్తర కౌందయందు ఆత్యంతమనస్విని. తనఖుద్ధిని (శ్రీరాముల (మోఅ
వాల్మీకి CES Sd (పకటించువజకు వేచియుండినగి; పిమ్మట సడీవడ్డత నకు
స బట్ట కుపొపీ, వీఫద మేల యని నేలలో నడంగినది. ఈనాటకమందు అట్లు
గాక శేవలరానుపరాయణ యె రాములవా రంగీకరింప(గా-నే మాజి పలుకక సంత
సముతో వారిం చేరినది. ఎప్పుడును రాముని ఆశ్వాసించుటకు సన్నద్ధురాల్వే కావున,
అమెకు నాటకమందు నిబద్ధమయినంక సత్త ప్రగుణోత్కరక్ట ఉత్తర కాండకధలో
లేదు, పరిత్యౌగముచే ద్వ$ఖుత యయ్యు అంనులకై ఆమె రామునిపె కినుక చొల్ప
దాయెను, ఒకమాెటని ఒక కటూ క్తి పలుక దాయెను,

ధర్మపత్ని గా "నేమి, పట్టమహీషి-గా చేమి, పతిజేవత గా నేమి ఆమె లోక
మునకు ఒరవడిగా నున్నది, వియోగమందు "ముని నీత చూచినట్లే రాముండును
నీతను జూచుటగా సంవిధానమును కవి కల్పించి యుండినయెడల) ఆదియు
నద్భుతము గాను రామ్మప్రబోథకము గాను ఉండెడిని గదా యనిన అందులశే సమ్మే
భనాంకమున వివాసనతుణాదిగా సీతాచర్మిత్రము రామునికిం (బ్రత్యతు మగుసంవిథాన
మునే కవి కావించినాండు, ఆమెనుగూర్చి కవి రచించిన 'సంవిధానములందల్సిటిన
యీ(కింది తదియగుణ నసీంధఘు తరంగ ప్పృపత౦బులం బరికించిన తచ్చిత్తే న్నత్యము స్పవ్ట
పడును,---త డిమింది_పేమ 8, “ముమ్ముందలంచుకొందు రా?” 4, రాముడు ఉప్రజా
రంజనార్థ మై జూనకినెనంగాని విడనాడెద”” 5 నని పలికినందులకు ఆమె ఆతనిని
అందువలన నే రఘుకుల ధురంరుండని మెచ్చుకొనుట (ఆమె తదీయ పట్టమహీషి గావున
(ప్రజాపాల నాభినివేశము ఆమెయు వహించియేయున్నది.) తన (ప్రనూతిని జృంభ కా
శ్రమను లా(శయించు నని రాముడు పలుకగా ఆమె (మహా ప్రసాద మిని కృత
జ్జతం జెలు పుట, 66 వత్స ఈ యింకొక తి యెవరు”? అని లత్ముణు నడిగిన కోనుల
see వూర్యక (ప్రశ్న, పరశు రామ నిబర ణ (_పపొవను నడంచిన వినయ మహోశ శశి
నె రామునియ౦దు ఆమె దాల్చిన గౌరవము, తనకు విసనకజ్ఞను గొడుగు శాం జట్టే

ఉ. రా, చ విమర్శ. ౬౭

రాముడు ఎండను దొలంగించుచుండిన తన దక్షీణారణ్య (ప్రవేశమును 8 జాడ
గోరుట 9, కూర్పణఖయొక్కు. (పతిమళకుం గూడ వెజచుట 9, రనకై రాముడు
వూర్యము పడినలేల్లడమును ఇప్పుడు విని తౌను తల్లడపడుట 10 జటాయు వానుమం
తులయెడం సత జల, భాగీరథీపుణ్య జలావగాహనమునరు రామునిం గూడ రమ్ము
నుట్క న్మిద్రితను తన్ను ఒంటిగా వదలి పోయినందులకు రామునివై ఆలుగం గోరి 17
ఆయనం గన్నప్పుడు తౌను తన వసము గామిని తలంచుకొనుట 80% ఆమె గోదావరి
నుండి లేచి వచ్చినతీరు 80 (4-5), 81, సఖీన్నేహము రామమయ జీవితత్వము), తమ
సకు అవ్య క్షమయిన రానమవాక్కు_ తనకు సున్య క్షముగా తెలియుట 81 పాండుర
కృళదుర్చలా కౌరుని రాముని గని మూర్చిల్లుట 82) మూర్చితు ని ఆర్యపుత్తునిం గావు
మని తమసపాదంబుల వాలుట్క, ఏ మయినను గాని మృ్మని తౌ బోయి ఆగ్య
ఫుత్తుని మూర్చ లేర్చుట 38 అపాటియే తనకు మనా ల్తీర మని సంతుష్థిం జెందుట,
“చేను ఈయనవ్భాదయము 'నెజుంగుదున్సు ఈయన నాహృదయము "నెటుంగు ను”౨4
నిహ్మెైరణపరి త్యాగి నైనను ఆవిధమున నున్న రామునిం గని తాం జెందిన యనిర్వచనీయ
భావసం భేదమ్సు పరిత్యాగళల్యము సృాదయమున మెర మెర లాడుచున్నను రాముని
యూల్లాపముల చేత తనజన్నలాభ మునకై సంతోషించుట 85) 88, ఆర్యపుత్తు)డు తన
_క్త)కుల మోము (దమ్బులను ముద్దు గొన ణాయె నే యని వందురుట 36, నిను(గుల
సంస్మరణముచేత స్తనములు చేంపి వారి తండి సన్ని ధానంబున క్నణమ్మాత్రము తాను
సంసారిణి యగుట 87) తౌను మున్ను పెంచిన యేనుంగుగున్న వెని నెమలికొదకు వెని
వాల్సేల్యము 87, ఆర్య పుత్తు్రుని ఖేద మొందించినందులకు వాసంతి డెప్పర
మాడుట 88, ఆర్య పుత్తు9 డు ఎల్లవారికిం |వియు డని భావించుట 39, ఆర్య
పుత్తుని దుఃఖముచే తనహృదయము నడవడ వడంకుట 42, తనకరస్పర్శచేత నతనిం
జేర్చి తదీయాంగస్పర్భచే తాను మోనాముపొ అగుట 4క్క “*ఆతండవే యిపుడు
నీవు ” “ఈపరిత్యాగ మేమి ? ఈనాదయాసంగ మేమి” ఉక్క “నేనీ (కశూరు
రాలను, “నిరవధి యని ఇడీతిని మంద భా గ్యను” కర్రి తనబంగార ఫు. (బతిమచేళ
తన పరిత్యాగళల్యము తివిచివై నంబడిన దని సంతసించుట 46, ““అవ్రూర్వపుణ్యముచే
దర్శన మిచ్చిన యార్యపుత్తుని చరణకమలములకు నమస్కారము), ఇరువురు చార
కులం గని “హా ఆర్యవుత్తా)!” యని మూర్ఫీల్లుట 85, నీతం గై కొమ్మని రాముని
అరుంధతి ఆదేశించినప్పుడు ఈమె తన్ను౦ దప్పక కెకొను ననుట_ోఎటుంగు
శార్యపుత్తుంండు నీతాదుఃఖమును కడిగివై చుటకు” 92 అని తదీయ నృాదయజ్ఞ తం
కలుపుట---ఇనీ ఈకనిలోక మా రాండు6ండు సీతౌ చేవరం బూజించిన ఫ్రేనురాళి
నుండి భ క్తులకుం బిడి *ఇడు (ప్రసాదము,

ల

జ్‌ ఉసోఢాతము,
యే

హాపతీ(వతలకు నుహీను లుండునే) ఈమెయెడ శేమియాం గనలుడలేబే
యం౦దురా? అందులకు మురళ యుత్తరము చెప్పియున్నది, “ఇట్టివారు” 29 (8),
పృథ్వీఫాగీరథులు స్వయము మరిత సానులు థల్లియ_త్తీలు నె రత్షీంచుటకన్న మహిమ
మేమి కావలయును ! అరుంధతిచేత 52 (9) అని పొగడ నొందుటకన్న నహీను
యొం డుండునా!

రామ జీవం డు,

ప్ర,

ఈ జేవునియందు భవభూతి ఈ కిందివృ త్తములను వర్ణించినాండు :--__

అనుస్థానగారవము 8 (1); (శ్రౌతకర్మ శ్రద్ధ 8, గురుభ క్తి బుషివాక్కు.న
విశ్వాసము 4 (8), సీతమింది యనురక్రికన్న (ప్రజారంజనాభినిజేశము ఎక్కు_డు
4 (ఈ; (ప్రజలనినయమె కను, మధ్యమాం సా నింద్యవృ త్తాంత ద్వాటనము నారం
భింపనీయమి 7, తనయుక్క_ర్జ ను వాకొననీయమి 7) వూర్యసుఖస్మరణచే నిప్పుడు
(ప్రీతిం జెందుట 9 (19,20), వూర్యదుఃఖస్మరణచే నిప్పుడు మితి లేని దుఃఖముం బడ
యుట 10 (22), 11 (26), జటాయు హనుమంతు లయెడ కృతజ్ఞత 10, 11 (25),
నీశావివాసనము, అదిమూలము గా ఉఊన్మత్తునివ లె (పలపీంచుట 17, దండ్యు నిమి (ద
సయితము దయం గూరుట 28 (1), అగ స్ప కబిషియందు గౌరవము 27, సీత సెం
చిన గున్న శేనుంగుం గానను చానిం బయికొన్న యేను(గును దండింపను బోవుట 85
తమగున్న జయించినందులకు అలరుట (8), సీతం దలంచుకొని మాటిమౌటికిని మూ
ర్భిల్లుట, ఠత్క_రస్పర్శచే తేరుట్క వియోగదు;ఖాతిభారము రోదనము ఆయాపరి చిత్ర
(ప్రజేశములం గని యలందురుట్కు మహాగ సృవిభూతి 74 (8 4,) అవిదిత బాం థవ్ర్యు
లెన పుత్తు)లయందు వాత్సల్యము, వారియందు సీతా సాదృశ్యముం గనీ యుత్క_ం౦థం
కెందుట్కు లవుని రామాయణశ్లోక పఠనమునకు తన్ను మణ చి చాస్పాయితౌతుం
డగుట 80 (82), శికువులయెడ నట్లు తౌను దుర్మనాయితు( డైనందులకు లజ్జించుట
81, ఆనల౦ కారమనోరమమును సీతౌవ క్ష)మును అనుధ్యానించుట 82 (80), సీతా
కృచ్చము తనవలనం గలిగినందులకు దుఃఖించుట 85) ప కృరజ్ఞత,
నీతా విలయమునకు మూర్చిల్లుట 90, గు ర్వాజ్ఞ చేత సపుత్త్రను నీతను బొంది
వార్టి చుట, ఈనాయకుని సేషుము ఠననుఖమును దుఃఖమును చూడక లోశా
రాధన(వతమును నిర్వహీ౦చుట.

1.

5.
6
7
8
9.
10.
11.
12.
18,
14,
15+
16
17.
18.
2.

ఉట, రొ, చ, వీమర్శం క్త

ఉ. రా, చ. లో కొన్ని సూక్తులు,

వనితలం దెట్లొ యట్టులే వాక్కు-లందు
సాధుతౌ విషయమున దుక్భనులు జనుల. 2 (5

స్ట వాక్కు. వెంబడి నర్భంబు పజచివచ్చు

నాద్యులయినట్టి పరమ నువాట్డులకును, 4 (శి)
హుఠవహుండును బుణ్య తీర్థోదకంబు
నన్యములచేత శుద్ధి కర్షంబు లగునె! ర్‌ (6)

పెట్టంబోలును గాక మూర్గీ మున సం ప్రీతిక నిసన్షార్హతక

మెట్టం కెల్లునె పొద ఘాతములచే మేల్తావు లీన్నుష్పముక (7)

“ ఇలయగుం చియంకరం బె ” ___ఆర్యవృ ర్తము, 18 (2)

“ ఒసంగును విద్యి'—విద్యార్థి (ప్రజ్ఞా భేదములు, 19 (4)

తర మెవ్వరి కొను వారీ తత్త్వము దెలియక? 21 (7)

ఇావులుగూడ సౌధుజన సంగభవంబులు తౌరకంబులే. 28 (2)

“ఎది యెవనికిం [బియమగు”) - మై తీ(ప్రభా” ము. 24 (10)

64 వెల్లి దరులం బొరలి *” - శోక కాంత్యుపౌయము. 40 (22)
నొనములె వూజకుం బద ముగుకొ గొజ గావు వయస్సు లిం౫ముజ్‌ .58ి(8)
నారులమానస౦బు సుమనస్సుకమారము గాదె యారయక , (10)

4 హేతుకూన్యం బయిన ” _ తారామైత్రకము, 66 (7)

(6 బుషులు వెల్లి ౧ ౨ రాతుసవాక్య్కు.. 69 (30)

(4 కోర్కు_లను లిండు ” = నూనృతో' క్రి, (81)

ఆరయ దీర్ధము ల్బలె మహార్థ్ధ్య విభూతియుతుల్‌ మహాజనుబ్‌, 74 (4)
1 గూఢయేతు వొకటి” - ఫూర్వశర్మ వాసన, 75 (5)

౪ తేజుగనలాండు ” = లేజస్వివృ ర్లేమ. 76 (7)

దైవము పచేళిమం బయి దటీయ దాని

దాన్టరములు మాయ దరమె యే(ప్రాణీకన? 86 (4)

ల్‌
తష సవ స వష ¥

ఈతని రూపకములందు సాథారణములై న శ్లోకములు.

శోకము
య

(అనియత

కింత పనుస్థాన
ఆమృతా ధాత
ఇహూసనుద
ఏతి శ్రిన శ్రద్‌

- చతుర్చశసవా

చూ డా చుమ్బిత

| జీవయన్నివ
|(కాతుం లో కాజ్‌
దథతికువార
'దళతి సృదయమ్‌
మార ర్మాతర్‌
పరిపొణ్ణు
VEC
en Cea
లీలోతాత

వ్నతివ జతి

'భుహ్ఫదివ

మాలలి

|

9 (14)

8 (3)

9 (6)
9 (12)
9 (20)
2 (4)

9 (84)
1 (27)
4 (7)

ఏర-దరిత

'10(2)2 |.

4 (83)
2 (45)

ర్‌ (40)

5 (13)
1 (18)

3 (29)
2 (40)

4 (51)
1 (42)

4 (4)

1 (8)
6 (21)
2 (20)
1 (81)
2 (15)
4 (20)
1 (84)
4 (29)
6 (9)
2 (21)
3 (81)
8 (80)
8 (4)
1 (22)
1 (15)
8 (16)
6 (12)

Gr. రొ, చరిత

4 (15)

ఉ. రా. చ. శోధనము,

ప్ర పం. తప్పు | ఒప్పు
8 ర్‌ ఆయిన విన ల
12 రోత నొల్లమి
9 కష్టంబు కష్టము
ర 14 తలంతె స్మరింతె
107 కస్త కప
12 27 శెళవంబున పషాల్యమునయందు
32 3 ఠరపంచు తపీంచు
85 2 పకట వకటు
89 6 వ్రీటకుక వ్వనికిక-
46 10 దచారిందా చారింద్యా
47 9 ట్లన ట్లిన
50 24 విద్య విద్యను
(దయియుం (ద్రయిం
ర్‌ ర్‌ యాజ ఈయనకు యాజ్ఞ
a ఇ
డీయనకొసంగే డొసలె
5కి 9 | మూర్భలో మూార్చలో;
70 22 ముండనీ యుండనీ
79 20 రమంబులౌ రమ౦బగు
వర్ష శ్రములను వర్ష గక మును
80 చె పుణ చెపుణి
87 2 చెతిని (బజేసీతిఏి
88 10 యిది! యిది! గొల్లిడుచు
89 22 ఖరలు ' నీరును
92 9 | ఉపనీతులం తల్లిదండునతో 6
జేయుము. గూర్చుము,

పు 22 (9 10) లకు ఇట్లు మార్పుకలదు,
సీ, ఇెట్టచేం దొడిమలపట్టు విడుపుంజెంద | ద్విరదముల్‌ చెక్కు లదురదవోవ
నోరయుడు రాలువూభరముల( దటతరుల్‌ | గోదను బూజించు కొమగుగ నుము,
వానివెంగూండ్లకు వచ్చిపొవురములు | నడవికోర్టును నెండ బడలికలకు
శాంతిమెైంగుదిరి విశ్రాంతి సేవించుచుం | గూసెడి హుంకార గుంభనముగ,

a

ఈనాటక మునందలి పురుషులు,

నూత్రధారుడును నటు6డును; గర్భాంక నూక ధారుండును.
రాముండు---కథానాయకు(డు.

కంచుకీ,

అహ్టైవ( కుడు ఒక ముని,

లక్ష్మణుడు నాయకునియను జుండు,
దుర్ముఖుండు =. అంత పురభారియై నపరిచారకుండు,
శంబూకుండు---భూ[దముని.

ఫౌధాతకి భాండాయనుండు వాల్మీకి? ష్యులు.
జనకుడు విదేవా రాజు, సీతం.

గృప్టీ-- ఒకకం చుకి,

కుశలవులు -... రాము తులు,

(బాహా ణవటువులు.
పురుషుడు -- దం దశేతు నిసెనికు (డు,
చం(ద్రశేతుండు---లకమ్ముణపుతు (డు,
నుమం(తు(డు-_చం ద కేతుసారథి.
విద్యాధరు(డు,

వాల్మీకి రామాయణక రృ,

ట |
ఈనాటకమునందలి స్రీలు

సీత... కథా నాయిక,
(పతీహోరి,
ఆ శేయి--తౌాపని,

వాసంలీ_వన జేవర, సీఠేచెలి.
తముసొ మురళలః--నదీ దేవతలు,
అరుంధతి. వసిష్ట పత్ని.

శౌ సల్య-- రా మమాఠ.
విదోషధరి,

పళ్మీ దేని సీకకల్లి.

ఛా రథి_ (గంగా శజేవి.)

త్రరరామచరిత నొటు.క ను;

అరా అందాకా రానాను. యత. తనానికి య ద. యనానాయయలున.

జస
య న స
9 ఖై
ఆ, శ్రీ లెసంగ నిజెదం జేచోూడ్చు నమ యంచు.
గాంతతోచ నాద్యక వినరుం కుం;
దత్క్భృ పాభరమునం దక్కక పడెసెద
నమృత యా తకళయు చె నవా, ౧
జీ రు
(నాంస్యంసము ౨)
సూత ధారుండు సె వి సర; - బ్య క
థె 6 పర, అలలా కలీ 29 వి సగము వలదు, ఇదె యిప్పుడు 5 లబృుయనాథ
భగనంతుని యుత్సినములో మహానుభావులకు మిమీ విన్నపము య ఇట్లు
మోచి త్తీమున ససధరింపపల మును ---కలండుగ దా ఫహనీ యం డు కాశ్యపుడు కంత
పశలాంగను (డు పన వాక్య ప్కృమాణ ogc జాకకాకి ర్ల సుప్తుంండు సంభూడ్‌,
తే, నలునకుంబోలె నెననికిం rr
తలంయపులోన మెచంగు సంతి సముతోో
దృద,చితనాటకంబు ను తరము రాను
eam ©
చరితమును నేం ఎ, యోగింస జతనపసడితి, _9
ఇదె శేను క "ర్య్టనశ బుస అయోధ్యాన "సీఎ ఆఅప్నటి ౫ను నె తిని. [క లయం
౬
జూది] కీ! జాల న్‌? సంత ధ్‌ ధూ మశేతు సగ ఏవపాొరి" వరాములవాొరి పట్టా ఫే క్‌ సమ
యము చేయుంబనలు ఎపబెంపులేని యానం నాంగీవానుము లచే క SNS
a౧ ల
యిది! భలీ యేమి యిపుడు చస్వగస్టా సా లు. ాలసంొడి లేక మున్న వి!
1 ఖ్‌
ప బౌవ*, సుంపినారుగదా మహారాజుగారు ఇప
నుండి ఐ+రీవారి యింహైాకు లక" న లె ౩ యహాపువేాోులను వాఎరర"శృసులను,
౧౧ . 9 a - అలీ
లన్ను నా: ౦ందంబొండింపు నా*నా*డిగ 0 స. జ “ చ్చీననార్‌ని ట్రైన్యారులను ర
అను, వా రున్నంతిక "లము పరి నారి'ధ్‌ంనుం. గాను ఇన్నిదినములు అనా తేము ఉప్సె
సము జరుగుదుండినగి. పొలి యి న
జె అల ససిముం డధిసయోత్‌ యె వనంగ
(ఏ 1 త
భూపుతల్లు లరుంథితి మున్నిడ:కొ "ని
[అనా రెల్లు నాశ్శామంబునకు నతని
జన్నమును గన్నులారి వర్శనము సేయ, 3

సూ తే

లో

పఫవచేశమువాండమ గావున సగగె గను, వివ రాయను సీరియల్లుండు!
) 9 win

లీ ఊఉ త్తరరామచచరిత నాటకము
నుర

తే తనయ గలై దశరథునికి శాంత యనంగ,
రోవుపాదుం డామె నోమె సుత,
ఆమె బెండ్రియయెెి నల విభాండకుపటి
"వస క్రి
బుళ్యశృంగు. డ నెడుబువినరుండు, ర
ఆ యల్లుం డిప్పుడు పండ్కెండేంస్థో యజ్ఞ ముం దొచంగినాండు, ఆయనమిో(ది దాశ్నీ
ణ్యము చేత గురుజనులు పూార్యగరి ణియెనను కోడలిని జానకిని వదలి యటకు( బోయినారు,

సూత్రి,---వ న కేల యీ వోని! రా, రాజద్యారమునశేపోయి మన కసెలధ_ర్శము
వేత సేవింతము.

నటుడు, -- అటయిన, వాఐ*, ఏలినవారికె కడు౦ బరిశుదమెన సో త పదతిని
నిరూపింపుము.
సూతే, మారిషు (డా,
తే, సర్టవిధములం గులన్ఫ ల్లి సల్పుకె సరి,
యమెట్లులును దూ+అు తీస్ప; వ చె టటన్న?
6 శ ౧)
ననితీంం జటా యయులే వాక్కులందు
౧ ల
సాధుతాసిషయమున దుర్తనులు జనులు, ౫
సతు లండు. _-- అతిదుస్టిను అని నపష్నసలని డొ,
"జే. ఏఎ యన, చేవి న డేహిచే గుటించి
యో ాడికోలు నజ్క ల చ్చ రయ్యా రె జనులు!
రక్క_సునియింట నున్మి. కారణము వః
నహ్నిశుదిని విశ్వనింపంగ లేక! ౬.
ఎది

ల

సూ తే,దీ* “౧౮వ ఘు వహీిరాణానపు అంచెనా అంతట మిగుల. గష్ట్రము
కలుగును,

నఉలుండు. --- ఎల్ల విగిముల బుసలు ను దేవతిలును మేలు సేయుదుదు. (అని పిక్క
మించి) కీహోయి! ఏలిన వారు ఇ్య్యడు ఎక్కిన సున్నారు? (ఆకర్షించ్చి జనులు ఇట్లు

పలుకుచున్నా రు: ---
శా. అనందం బిడుకోర్కి. నర్షిలి విదహాధిళుం డేతెంచి తా
నీనా ళుత్సవసంతీ*ం గషిపి యివే ఏడుకోల్‌ [గైెకొనె౯్‌;
౧౧ C5 యా
దానం చేసి మదిం గుమూరిలెడు సీతాదేవి నూరార్చ నా
స్థాని౯ వీడ్కొని వాస వేశ్శృమునకుక్‌ ధా త్రీవిభుం డజేగాడి౯,
(వస్తానన ముగిసింది. [ఆని నిస్క)మింతురు,

సథ మాంకము.

అ దదాపు.

[అంతట కూర్చుసన్నృవారుగా రాముండును సీతయు.౬ బ్ర, వేశింతురు. ]
రాము(డు, -- దేవి, ఊజడిల్లుము; ఆపెద్దలు తనుయిచ్చచేతి మనలను విడిచిపోవ
శ కొలుగారు,
దీ
"లే. అయినను, నిత్యమౌా ననుష్టాన మన్న,
క్‌
.< ; జ
నజలనీయదు స్వాతంత్ర, నన_ర్భన మును,
అడుగడుగునను బ,త్య వాయముల చేత
నాహితాగ్నుల గార సరి మరిది గాది! ౧
యళ
సీత __-ఎలుంగుదును ఆర్య ప్తుత్తు( 7. అయినను బంగ? ఉల డీ యేజాంబొెప్పు
CC
'సంతాపమును గలిగించును,
రాము. ఆది య్‌. హృమషయము_రృ ఖనన ములు గొవా యీ సంసారభోగముల?
వీనిపే రోంతగొని ఎల్ల కోయ్క-లను సలి జ్ఞానులు అరణ్యములో విశ్శమింతురు,
కంచుకి.---[ ప, వేశించి] రామ డ్రా, [అని యర్టీ _క్రిలో జంకి | మహారాజా,
రాన, [చిబునవ్వుతో] ఆర్యా, నిక్క.ము గా నాయనాగారిపరిజనమునకు నన్ను6
గహార్చి రామభద్ర, అను నుపవార మే కోఫించును, క "వున అలల ప్ర కర ము పలుకుము,

కంచుకి. లా చన ఇ బుశక్యళ్ళంగా వ మునుంటీ ఆపైన క్రి లప+రు నచ్చియు న్నారు,

శ
(WU
శీత, __విలంబ మేల?
ర టల పై ః ఇ ష్‌ చీ మెనీ ఖో
రాము, తరగా వారిని ము
[కించుకి నిష్క.ఏమించును,
అస్టాన క్రీండు. [ప వేళించి] మోకు శుగిము.
రాము, ==అఫి వాననము చేయుచున్నాను. బు గూార్చుండు (దు,
సీత. మ్రొక్కె-దను మోకు, గురుజనుల కల్లరకును శాంతి మృకును కుళలనూ?
రాము మూ బౌెపగారు బుళ్యళ్ళృంగ గగ వ =నులనాకను మ యక్కృ_ శాంతే ముయును
నీర్విభ్నుముగా సోమపానము "గావించినారా!
నీత, వామ్ము తలంచుకొందురా?

ఫీగభానులవారు నీ కిట్లు చెప్పి పంపే

"a కు ఇ చావలి _
అసో. | కార్చుం డి] ఇ న 1 శ J స్మి

నాధ; ---

y ఉ తేరరామ చరిత నాటకము

తే, నిన్ను విశ్వంభరాదేవి కన్నతల్లి,
ధాత కెనయా జనకరాజు తండ్రి, స్పీకరు
ఏనృపుంకుల గురువుల మినుండు నేను,
వారికోజల వైతి మాష, నీవు. _౨
నీకు ఇంఠోకు వించి యేమి బతు! కేవలము వీర స్క సనవు అగుదువు గాక!
రాము, — జేవిి మనము అన్నుగృహి”ంపయబడళమి
తే, అర్థము నెందును౯ వాక్కు, లనుగమించు
- లొక్యులగు సాధువులకు వాలాయముగను,
నొక్కు వెంబడి నర్గంబు పిచి వచ్చు

నాదు లయినట్లి పరముముహార్లుల కును, 3
అస్రై. అత తపసు క శాంతాచేవియు ఈ మాట నీకు మాటిమాటికి చెప్పి
థ్రీ ర

త క దనికి వేవిళ్లు ఏమై:6 న తానని తవు అపశ్యముగా వెంటే
సంపాదింయినవల ము నన్ని

రాము.--(్రేయిసి చూ నస్క జరుప6గ౧లవా6ణడను.

అపా, దప సతు నియా(డుబీడ్డాస్థ్‌ గ బుశ్యళ్ళం గులవారును ఇట్లు సందేశించి
నొరు; హా నిండువేశటిలో నున్నా నని నిన్ను రప్పింప మైతీమ్రి అబ్బాయి

ఇ ర్‌ q Te; . a, అగ ఒప
స కుం న్‌ వినోచుము క x యొద్ద సె న నిలపు పలమి; పూత పు త్రేపూర్ణ మైన యొడి
గోడ నిన్ను ' యు ష్మెపని చూడ గలు.” అని. |
pa నా శశీ ౮ 6 శ్ర న్‌ ఫ్‌ క్‌ “ఏ. జో

0"ము, | ఓ “త్సుక్యమత ను చిటునగవుతో ను], అట్ల అగులాకి, సెసస్ట్రధిగవా

నులవ*రు నా వమియు చాజ సి నెసంంలీదా?
2
అసౌ, ఓసంగినారు; వినుము,
ఠి
మ క ;
తె. అల్లునిమఖంబు సంకెల యయ్యి మాకు,
య
శీరకంకయి వేలెడుదారి క్రొ, త్త;
డినురు మెప్పాట నెన;
న నగుకీ ర్హియే మేలిధనము మోకు, ర

రోము, --- భగ వా*నులు మై తాసరుణివారు ఆదేశించినట్లు చేసెదను!

త, అ ర్షిలినిగాని, డయంగాని, హోయిం౭గాని,
అది యి దన నేల, వానకి నైనం గాని
ప్రజల యనురంజనమున కై సదలునాకు
పొదయమునం గల దిసుమంత యేని వంత, ఫి

(పథమా౦కము. xt

వీత, __అందుసలననే ఆర్యపుక్రుండు రఘువంశ ధురంధరు (డు,
రాము. ఎనరోయి అక్కొ.డ!? అహ్లైనక్రులను విశమింపం జేయ సలసీసది.
అహా. (లేచి పరి కృమించీ) ఆహో! కుమార లక్షుణు(డు వచ్చినాండు!
[అని నిష్కమించును.
ల కృణుండు Rs 'వేశించి] జయ మార్యునికి, ఆర్యా, ఆ ముచ్చి ఆర్జు
నుండు క నియమించిన బ కారము అన్న య్య చరి శ్రీ, మను ఈ వీథిలో చిత్రించి
నాడు, దానిని అన్నయ్య నచ్చి చూడనసల మును,
రాము. నల ఎలయు6గుదువోయి వగ (('హారుచున్న దేవిని వినోద పెట్టుటకు;
చర్మిత్మీము ఎంతేసలుకు చి తిండిని ది?!
లశ్న ---పది నెగారి వహీ విశుద్దిసణంకి,
— య
రాము. —[ఓదార్చుటగా]
తే, జ స్పపరిపూత కీముఖ త్యాతనయక య
వ్‌. బనియునేమి*
హూుతవహాంబును బుణ్యతిస్థాద దకొంబు
నన్యముల చేతే శుద్ధి క ర ౦బు లగునె! ౬
దేవీ, జేనయ జససంభూతురా లా, లే. ఇది నీకు యాస జీవిత మెసజనవాదము!
ఛా కట్టా! లోకులు ర రంజనీయులు కులోత్క నాథ్యు లొవారికిళ!
శెట్టం బల్కీ.తి దాన నీడెస హతెచిత్యం బె నేం గూళ నై;
పట్టంబోలునుగాక మూర్ధమున సం ప్రితిక్‌ నిసర్షాహంళకా,
మెట్టంజెల్లునె పాదఘాతే: సటిమకా మేలా వియన్సుప్పముల ! ౭
స, = ఆర్యఫుత్తా, వే నచరిత్మిమును చే చూలిము,
(లేచి పరి క్కెమింతురు,
లత, ఇదే యాచి తరువు.
సీత....నిర్వర్షంచ్ని ఎవరు ఏరు? మింట ఎవవెంపులేకి నిలిచియున్నారు! ఆర్య

సీతం

a

పుత్రుని స్తుతంచుచున్న ట్లగ పడుచున్నారు!

లక్ష, ఇవి అల్ల ల్లళ్ళం భకాస్త సములు సంహస్యములు, భృశాశ్వభగసం తునివలననుం డి

ము... అపాన టై ను మిలే మైన విశ్వామిత్ర తు.లవార్‌ని కోరినవి, వారిచేత

అన్నయ్యకు (క్ర ప సాదింపండి నవి, 9
రాము,ఆానమస్క_రింపును దేవి, దిన్యా స్థాయులకు,

ఉ క్లరరామచరితే నాటకి ము

ఆ, బ్ర హ్మహితముకొణకు దబ్రహాదులాద్యులు
చేలు వర గ్రములు తవీంచి గురులు
ఆ శృతేజములనె యస్త ములుగ పని
Te, బడని నారు, ౮
వీత వీనికి నమస్కా_రము,
రాము.---తప్పుకుండ నివి స్మృప్కృసూపేని సేవించును. '
సీక__మహాపసాదము. 5
ర
లమ .--- ఇది మిథిలాస్ఫ తౌంతెను .
నీత, ఆహో! విచ్చుచున్న న్మాగలుపసులె చామనై నచాయహోడి నున్నని చిక్కని
బల్లీదంపు దేహసౌ భాగ్యముతో అవలీలగా విజచిం ముక్కె_౦టివింటితో ముద్దుతొడవై న
కూంకటితో ఆర్యపుక్ర్తుండు ఇదె అక నయ. ఇదె ఆర్యపుత్రుని యా సౌమ్య సౌందర్య
లక్మీని మానాయర ఆశ్చర్యపడుచు. 7.బ్పవ'ల్పకి సరంయాలీచూచుచున్నాండు!
ల, నో చూజనమ్మ ( ఇచ్చ),
నె. రమణ మూ; సండ్‌ గ రాంగుసుసిపుత్తు
సీశతానందుం 'సలవురొ 'హూతుని. గాడి,
పూజ సల్పుచునున్నారు ముదము దొలంక,
ననుంగువియ్యంకి కు సనీషాడిముంకు, క
రాము, -— ఇది చిక్కి. 6గా6 ప్రార ముది.
కం. జనకులకును రఘూన్రలకోను
నొనరిన వియ్యం వరికి నూానదు ముసము౯్‌,
మునుకెని ౧ దు సతిండు ౯
నొనునతండును నెందు గాశికుంజ సాయముగాకా! ౧౦
కీత__ఏరునో మిరు అప్పుడే గోదాసపొంగళ మయిన నలువురు భ్రాతలు
నివాహదీక్షను నసహిం౦ంచింవారు. అహో ఆతాౌవ్ర నస్‌ ఆసమయమున సే ఇపుడు ఉన్నా నని
శలంచుచున్నాను!
రాము అ బ్లు,
ఉ. వాసిగ గాతమార్పితము బ్యుమనోరమకంకకాంక మె
ఛాసురమూ ర్రిగొన్న 'పెనుంబండువు నాంగను నీదుశీలు జా
చేసమయాన న న్నిది ౮హిం బమదాంబుధి నోలలాన్చినో
యాసమయం చిదే యనుచు నొగ్తను మోవాము గూరెడి౯ సఖి,

(పథమ ౦కము, 2

లత్మ,---ఈ మె పెనసదినెగాగవు నీవే. ఈమె చిన్నసదినె మాండవి. ఇదె వధువు
(క్రుశకీ ర్త,

సీత, ఏతా, ఈ యింకొక తె ఎనరు?

లక్ష --(సలజ్జ స్పీతముతో స్వగతము] ఆర్య ఊ రిళనుగూర్చి యడుగుచున్నది,
కానీ ఈ మెను మ టు పారత్నెనను | ప్రకాశము] సదినెగారు చూడనలయు,
ఇది చూడ (చగినది. వాటి వీండుగో ఈయన పంగురామ భగవానుడు.

శ్టీత్ర

రాము.---బువ్షీ, నమస్తా ము నీను.

భయ వగు చున్నది!

లక్క.-- అన్నయ్యా, చూడుచూడు ఈయన నిచేత [అని ఆర్థ్‌ “కృములో)
రాము, అ “సుతో! | తా, మాపనలసీవది పెల్లుగా నున్నది. వతియొకటీ
చూపుము. :

వీత సార్‌ నముత నిర్వర్తించి] లెస్సగా గోభిల్లుచున్నాడు ఆర్యపుత్రు డు
ఈ వినయమాహో _త్త్యముచేత.
లక్ష్మ. ఇదే పాము అయోగ్యం కేరిడిమి,
రాము ఆజ కన్యల _స్టకంచుచు నాను! ఆకె టా _స్టరించుచున్నాను!
50. నాయనగా రుం, ఇ
సం మాసు మిన గా శప
యాయు కూల మెన కొత్తే న వాలు మనల౯
"నాయన యూముచునుండిన
యూయహాములు మునకు, చమ్ముంా" పోయె గదా: (౧౨౩
ఆప్పుడు ఈజానకి యు
ఇ “ఆద 9 Sy? స్ట a rt ers న
మ, అల(తుల్‌ వేటులు నెన ప్రాంత న్థిషన్గంజుకుం
తలముల్‌ మ్యువిలోకము ౫ న్‌ వం బొప్ప బాల్యంబునక
సల్‌ ఫత్స్నమ్నులై విలాస ను3 పన్హాలీతీమూధురుల్‌
Xe) న. నవం? క దాం గావంహెం ౫ నేందురు౯.
క్ష అప హె చే.
లే ఇది మం”
గాము.---| ఈ త్రేగము చెప్పక ఆలం ఊాప్పుచు |
"లే, చేవి యాగారితనువు పె నవమి యిడుము;
| మ చృపై .
¥
శృంగి బేరమృునను దీని క్కించం గాదె
మనకుం జేకూణు భన్యసమాగమంబు
నెయ్యుండై నట్ట బోయమన్నీని తోడ, ౧౮౪

ఉ త్తిరరామచరిత నాటకము

లత్మ,---[నవ్వి, స్వగతము] అహో! నడిమియ మ్ల వృత్తాంతమును అన్నయ్య అణంచి

వె చినాండు!
చి...

సీత, __ఇది జడలుముడీచిన నృత్తాంతము.

లమ.--

జీ

తె, పుతు శ్ర

లె, పుత్రులకు నిజల్ముని బూన్‌ జని

వద్ధు లివోకున్రలు ధరియించినారొ,
అన్న ధరియించె లే.బ్రాయమంది జాని
గరము కష్టంబు నారణగ్టక న తంబు.

బి CE)

న య నన తో

౧౫

నీత ఇది ప్రుసన్నపుళ్యోదక భాగీంధీగగనతి,
రాము, డ ఘువంశ చేసతా, నీకు సమస్యా. రము, *
చం. సగరమఖాశగీము౯ వెదుక జ ల్లైడగా భుమి ద్రవ్వీ కాపిల
అ ఆర అపు ఆప 9 z
సృగుణమహస్సుశేం గినుక భ_సితుల౯ దన తాతతం డ్రుల౯
అగణిత దేహవూపాశుం డనయంబు తపించి భగీరథుండు ముక

భగవతి నీజలంపు-జలువ౯ా దివం జేరిచె నెట్ట కేలకు౯, ౧౬.

ఆకల్లీ, నీవు కోడలునీకేయందు అరుంధతియుంబోలే శిశమును అను ధ్యానింతువు గాక,
లమ్మి.--ఇది. ఫెాద్వాజులవ'రు. తెలిపినది చీఠత్కిహూటమార్ణమందు యమునా

సీగంబున శాలను వునుపేరి వూక చెటు.
ల ౧౨ 6 si
| రాము (డు మహ్మి_సతో ( గాంచును,

ఫీక._ఆర్యిపుస్రా, ఈప్రుజేశమును _స్థకింగువా?
రాము ాయ్రైనసి, ఎట్టు మంతును?
చం. చరణగతాధ్యఫేదమున జం పయి నట్టియు సుందరంబు ౮
పరిమృది తాబ్బనాళ కనిభంబుగ వాడినయంగకంబుల౯,
విరియనిదట్టకాగి మీలవేంచయురె సంనహనంబు గాయ, నా
యురమునం గూర్చి సుప్పిసుఖ మొంపవె యిందు. బయోరుహాననా,
లక్మం--ఇగె వింధ్యాగ ణ్యాంపు మొగాళే మున విరాధునితోడి యొరయిక,
సీ,త...-ఇ చేందులకులే! ఆర్యపుత్రుండు తనచేతే విసనకిణ్ణను నాకు గొడుగుగా

బట్టీ యెండను తొలంగించిన నా దకీణారణ్య ప్రవేశారంభమును చూ చెదనుగాక,

(పథమాంకము. ౯
రాము. ---
మ. తిలకింపళా రుచిరంబు లీగిరినదీ తీరాశవూారణ్య భూ
ములు వై ఖానసవాస నృతుతలముల్‌ ; ము నంటి మిందుం గుటీ
నిలయుల్‌ శాంతులు నాలిభేయసపరముల్‌ నీవారముష్ట్యోదనుల్‌
పొలుపొంద౯ గృహ మేధు; లౌ నెమణన ముగ్ధాష్‌, యీశావ్రలక
లక్మీ.ఎ-ఇది జవసాన మధ్యంబున దట్టంఫు6 జెట్టుల పరంపరచే నిరులుకొను
జాకీ @ లు లు
చున్న నల్లని నంగ టీయడవుల యొ త్తడితోడి గో దానరి గుహా ముఖంబుల (మ్రోగిందు
చుండ అనారతీము నృష్టిం గృక్కుగూడ్డమేఘములచే కడుంగార్కొ నుచున్నది ప్రస్ర,
నణ నావపర్వతీము.
రొము.

ఉ. అదినముల్‌ _స్షరింతొ నె శుఛాంగిరొ, యాగిరియందు లతుణుం
డాదట సేన పేయంగను హోయిగ నుండిలి మేదినంబులళ౯?
గోదను కొండశెంత రసగుంభితేనీరను సం _స్పరింతువే?
“పెదలిరో, తలంతె తదువాంతములళ౯ మనన _ర్తనంబుల౯ ౧౯
వతయు,

ఉ. ఒక్కొక కేం ద్వన్న్మయత కోయనం గాంగిలి చిక్కం దిద్దుచు౯
జెక్కు_ను జెక్కు_ నేర్పడని చరిక పెంపున మెల్ల మెల్లగా
నొక్క క మంబుగోల్లక యెదోయెదొ యాదకా- - గ ౧౫౩

(UU ౧
గ్రక్కున యామముల్‌ మన'
ల కృ. ఇది పంచపటి యంగ
నీక హో! ఆర్యపుతా
రాము, జూ ప్రియా
నీస్‌ ఏరైనన
“రాము. అగ
తొ(చుచున్న డి!
అ wa
శా, ఆన్న

గా"
r1

౧౮ ఉ ర్రేరరామచరిత నాటకము

సీత, [అశ్ఫువులతో, అ_త్తగతము) అహో! దినకరకులానందనుడు నాకారణం
బున నింత పెల్లిడదముగా తల్ల డిల్లి నాయడు!
లక్ష, [రామునిం గాంచి, స్మాస్తము] అన్నయ్యా, ఏమియిది?
మ, ధర నీబాషృరురంబు హో! తెగిన ముకాహారపుంజం బనళా
దొరలు౯ ధారలుగా నుట్టిపడి బందుల్లాంగడుక్‌ వయ్య చుం;

గ.

ధరకంపంబున నీ నడంచినను నుద్దామంబు నా వేగము౯. _౨౨
రాము.---నత్సా,
తే, అపుడు ప్రియం బాయ నైన యాయా_ర్థివహ్ని

యురు వె పగతీర్చుకొనునాస నోర నయ్యె,

మరల నిపుడు విపక్వమై మనసు నేర్చు

వెండి సెలవాటు నెదగుట్టుం బుండువో అ. ౨౨
నీక, __ అయ్యయో ఆయ్యయో! మితిమితీన వియోగ దుఃఖముచేత ఇపుడు ఆగ్య

పుత్తళూగ్య నై ఒంటిగా నున్నా నని తో(చుచ్చుుుంది

బరు లూహింత్రు, భర్యప్రక్ష_ప్ప హృదయాధ్యానంబు నానాపుటా

లక్ష.--- [సగతము] శేబువిపయమ.ం జూపెదను. (చి తేరువుం గాంచి, ప్రకా
శము | ఇదిగో ఇట మన్వంతేర పురాణగ్భ ధ్ర రాజు వహానుఫొెవు(డు నాయనజటా యుని
“ఆాహారణము.
గ గావించితివి నీయపత్యేస్నే హమును,
నా విహుంగరాజ్యా నీసంటి మహా తీర్థము

నకు పడమట కుంజవంతీవును
| 3 cl
వతీంగముని యాశ్రమ
మయాపద్థాకరము.
మాని వా'విచ్చి బ్‌గర
౧

నెట్టుట౯్‌
డరీకముల్‌
అడి తా
అకా ౨౮౯

(పథమాంకము. ౧౧
లక్షు.-—- ఈయన ఆ మహాత్తుండు హానుమంతు(డు!
నీత, _. ఈయన చిరనిర్విణ్ణమైన జీవలోకమును సముద్ధరించిన మహోోపకారి మహా
భాగుండు మారుతి.
రాము. ---
"తే, అహహ! యీమాన్యు. డల్లమహాభుజుండు
౧౧
అంజనా చేవినోముల యరిదిపంట!
ఎననివీరంబు మనకును భువనములకు
| |
గోడు మున్నీరు దాంటించు నోడయయ్యె! 9%
సీత, ---వత్సా, ఫూ చినకి దంబము లమి6ద నెమళ్లు తాండవించుచుస్న యీ కొంచ
శ్పీశేమి? ఇచ చెట్టు కించ ఆఅనుఖాన సౌభాగ్య మా త్కౌసశిప్ట మై ధూసర మెక
శ్రీతోడి యార్యపుత్రుని మూర్చితుని నీవు పట్టుకొని వావిచ్చి యేడ్చుచున్నట్లు
చి ప్తరువు గానిపించుచున్నది.
లక్ష. ---
ఉ. జ నిది మాల్యవత్కుధర మధ్దన సౌరభ వాహీ యెంతయు౯
చేనిశిరంబునుం బొదినె నీలము నిద్దము నైన (క్రొ, మైగుల్‌;
[దీనను నన్న---
ఠరౌము.---.
ఏడ్తు ఏడు, దిట్టండం గాను వినంగ నే నికళొ;
జూనకితో వియోగ మది సంభన మెనది వోలె వెండియు౯! ౨౬
ల త్స.---ఇటుమైని ఆస్పియ్యవియు మహావీరులై న యా వానరరోక్నసులవి ము
ఊ_ర్త్పరో ప్థరములు క ర్థాద్భుతములు. మత వదినె అలసీపోయినది. కావున విశ్ళమించు
గాక యని విన విం చెనను,
నీక, —_అర్యపుత్త, ఈ చి త్తరువుం జూడంగా నాకిక కోరిక పొఠముచున్నది,
నిళ్నువించుకొనియెద.
రాము. ---ఆజ్ఞాపీంపుము ప్రేయసీ,
వీత, _వెండియు, (పృసన్నగంభఖీరములై న పవవీశులయందు విహరింపను, భాగం శీ
దేవి యందు పవి శీతల జబంబుల నాణనుం, ఫోరుదున్నాను,
రాము, -సత్సా, గర్భదోహదమును. వెంటనే నెజవేర్చవలనిన దని యిప్పుడే
గురువులు సందేశము పంపినారు. కావున, కుదుపు గలిగింపని తేంని తె ప్పింపుము.

అరల నవారు తాకాల. = కాలాల నా రంానాడాలననవనరా ారాావవకానుయరావునననులా రాం సనక ునతకొనూలారముంనలనునునాలానతానాడాల కనరాంనాయాయాలాతు
దా నయన తంత్రాశాలాలా

ఆం అం. a వావి. కోమలం వులు. woe

* పాఠలాంతరము, = [(రొము, న తమ్ముంచ సహార్థుండం]

ఉ త్తరరామచిరిత నాటకము

సీత. ---అర్యపుత్రౌ, మీరుగూాడ శావలయును.

రాము, ఓ కఠిన హృదయురాలా, ఇదియుం జెప్పపలయునా?
కీశ, అ ట్లయిన నాకు సంతోషము.
లక్ష, er యాజ్ఞ నెబివేర్చేదను, [అని నిష.) మించును.
రాము. —డ్రేయనీ, ఈ re కూర్పుండుము.

నీక, అక్లే చేసిన. బడలికవలన నిద నన్ను అపహరించుచున్న ది.

రాము.--- ఆటయిన నన్ను సయక పటుకొని వెంట రము.
గ భో శీ

లై, శమభయ స్వేద కణబంధురిము భుజము
జేరు నాకంధరమున సంజీవనముగ
వందవ మయూఖ చుంబిత స్హిందమాన
చం ద్ర మణి హోర విభ

(అప్లై ట్‌ ఆనందముతో ] ప్రి సియా ఇ దేమి?

ముతోలీ నబల. _9్ర౭

తే, సుఖమొ దుఃఖమొ ముంకువొసు సు వ్రీయొక్కొ_

వీసము పర్వుటా మదమొ భావింపరాక

ఖి Ra 9

నీన్ర తాశినమా త్ర నింద్రియవి మోహి+

రయొకవిక్ళతి నాదు చేతన నూంపు నుడపు. ౨౮
నీత, -.తమ ప్రసాదము స్థిరము. అంతకన్న మ “శ మున్నది?
రాము.---

ఇ 5 OY Ape A ఇ ఇ

6, నూన జీవిత పసన సంజీశ్రలు

తృ వ్రీదయులు మోహ్‌ లేం ద్రియములు

నీ సుభాషణములు నీర శక

శ్రవణసుధలు హృ ద్ర సాయనములు, ౨౯
సీత,--- ప్రియంనదు. డా, పరుండేదను, [అని శయనింప కలంయం బరికించును .]
శాము.--- ప్రియా, ఏమి వెదకెదవు!
కే పెండ్లి సమయమునుండియు ఏటం గాట

సె స్‌నంబున6 బవీదప జవ్నీనమునందు

జా న్న

స్వాప్రకర మన్యచే సనుపా శ్రి తంబు

లలన యిబదె రామ్మభుజము తలావి నికు, ఏ0

(పథ మాం౦కము, ౧౩3

నీత, [న్నిదృను నటించుచు] ఆర్యపుత్రుశా, ఉన్నది యిది, ఉన్నది యిది.
రాము.--- ఏమి! ప్రీయపచన నాయురమందు క్షణములో నిద చెందినది!
(కాంచి, స్నేహముతో] _
ఉ. ఈసకి లక్నో "గేహమున, నీసకి కన్లవకు౯ సుధాంజనం,
సకిమేనితాంకుడు మెయికొ బహుళం బగు చందన ద్రనం,
సకి బాహునల్లి యిన మో నెడుము త్తెసరంబు కంఠమం,
దీసక్టి చేది గాదు ప్రియ? మేర్చును గాని యిదంవియోగమే, ౩౧
ప పృతీహారి. [ప్ర ] దేవా, నెను,
ssl ఏమి a ఎసరు!
సతీ. ఏలిన వారి యాస్నా పరివారకుడు ద గ్కఖుడ
రౌము.---|[స్వగతము | అంతఃపుర చారి కృతం వానిని నేను పౌరజూన

పదులపే జే గుండి ర వుని పంపివెని. కాశము | రానచ్చును.
a, pad”

ప
| (పృలీహారి నిష్క9మించును.
పుస] జీల సం్నతము | హో! నీతొటేవిమోవ యిటుసంటిీ

దు కృుఖుండు సృవే జ 3
తిలచరాని జనాపవాదాన్ని ఏలాగు దేవం వారికి విశ్నిపంచేతును! మెటమిగలీ? ఈ నిర్భా
గ్యుడికి తది Mise
న్లీత్ర, ___ [పలసరించును | హో! ఆః స్టపుత్తు డా, ఎట నున్నావు? ఎట నున్నావు!
రామ' (1 అది డేవికి కంపర మె త్తించినటిది, చిప్రదర్శనముచేం గలిగిన
ఆని లు
వీరహభానన, ఇప్పుడు కలలో ఛభయముగొల్పుచున్నది. | న్నేహముతొ పరామర్శించుచు |
సౌ, ఏ వదె గతము సౌఖ్య దుఃఖము రర 'దెం దూజడిల్లు౯్‌ మనం,
బే జా సర్షదశొనుగామి, జర నెం చేర _క్షియుక్‌ డిందదో,
వ జాం గాలము సాగ సాగం దృపవో నింప్రైన నెయ్యంపుంబం,
డ్తాదాంపత్యపు భద చోర మదియే యాశింతు రె శ్లనియుక,
దుర్త్ఫు.| సమీపించి | జర దేవా.
రాము.--- తెలిసిన దానిని చెప్పుము.
దుర్లు -- దే;రవారిని పౌరజానపదులు పొగుడుతున్నారు. ఏలాగం పేరాను
జీవుడు వుమల్న్న్‌ దళరధవమహారాజుని మరిపించినాడు” అని. |
రాము ---ఇది స్తుతి. వోషు వైన చెప్పుము, దానికి ప ప్రుతివిధానము చేసెదను,
దురు కన్ఫీ లతో | దేనర వినసలెను; [ చెవిలో) ఇట్లు ఇట్లా.

౧౮ ఉత్తరళామ'దరిత నాటకము

రాము, ఆహాహా! అతి ఘోరముగా పడినది వచనదంభోలళి!
దుర్తు.--దేవరా, ఊజడిల్లండి;
రాము.--(ఊజ డిల్లి)
తే| అకట! సీతకు నొరునింటియంటునింద
యపు డెది శమించె నద్భుతోపాయములను,
వెండి యది యిపు హతవిధి విలసనమున
వి_స్పరిల్తి న ద్దాల్తర్మ_నిషమువో లె. 33
రాము.---మందభాగ్యుండ నిందుల శేమి చేయుదును! [విమర్శించుకొని సకరుణ
ముగా) కాక మ అమి?
కం. ఏకార్యముచే నై నను
లోకారాధనమె సాధులోక వ్రత మౌ,
ఆకరణి నను నసుల విడ
నీకొని మాయయ్య్య దానినే కద నెజపె౯, 3౮
ఇప్పుడే గదా ససిప్టభగవంతులు సందేశించినారు. వటి ము;---
కం, ఏ సాధుళుద్ధచరితకు
నాసావితీనృపు ల్య్యు లాస్పదమొ, యటక౯ా
నాసంబంధంబున సడి
దాసిన న న్నిస్పిరో! యధన్యునిం గాల్ప౯ా! 3౫
హా! దేవ, యజ్ఞ భూమి సంజాతా! హా! స్వజన్మానుగృహ పవి తీత విశ్వంభరా !
హా! నిమి జంకసంశనందినీ హో! పానక్‌వసిష్టారుం ధతీస్తుతశీలళాలిని ! రామమయ జీవితా!
హా! మహారణ్య వాస ప్రియసఖి! హా! (వ్రీయమితభాషిణి! ఏమి యిది! ఇట్టిదానికి నీకు ఇట్టి
యీపరిణామము!
తే, నీనలన నెల్బలోకముల్‌ పాననములు,
నీనలన జనత క్రి యసావనంబు,
నీనలన దిక్కు గలయది నిఖలజగము,
నీవు ది క్కెందు లేక డించెదవె యకట! 9జి

దుర్తుఖుండ్యా లత్షణునితో చెప్పుము:--ఇదె నీ (క్రొత్తీరాజు రాము డాజ్ఞా
పించుచున్నాండు [చెవిలో] ఇట్లు ఇట్లు.

(చథమాంకము. ౧౫
దుర్గ. ఏమి! అగ్ని పరిశుద్ధురాలిని గర్భంలో పవ్నితృరఘుకుల సంతౌనంగల
దాన్ని దేవిని దుర్భనుల దూరుచేత ఏలినవారు ఇప్పుడు ఇలాగ చేయదలచి నారు?
రాము ాఅట్టనకు. పాపము శమించునుగాక; పౌరజానపదులు దుర్షను లెట్లగు
దురు? నూరు.
తే. లోకులకు మాననీయ మిమ్య్వోకుకులము,
నిందకుం గతంబు విధిచేంత నందు గల్ల;
శుద్ధికాలంపు టద్భుత స్ఫూర్దనమును

విశ్వేసించు నెనండు దవిష్లన ర్తి! 3౭
కావున, నీవు పొమ్ము.
దుషమ్తు.--హో! జేవీ! [అని నిష్క_9మించును,

రాము. హా! కట్టా! అతి బీ భత్సక ర(డను ద్పూరుండ నైతిని. ఎ ట్లనః=-
శే, పీన్నతతినుండి పెంచిన (ప్రియను దీని
గారిచే వేటు తలంపును గొననిదాని
ళ్‌ మృత్వ్యువున కిచ్చుచున్నాండ మిషను నెరపి
గృహళకుంతిక నల స్తూనరియును బోలె. 9౮
కావున, అస్పృృశ్యుండను పాతకిని ఏల దేవిని మైల చేయుదును? [ సీతశిరమును
స్వయముగా ఎత్తి బాహువును లాగికొనుచు, |
కం. చేరనిముగుదా! విడు మవి
ఇవారముగ, నపూర్య్వకర్గచండాలు నను౯;
'చేరితివి చందనం బని
ఘాోరవిపాకమును గాలకూట ద్రు మము౯! 3౯
saa తల క్రిందైనది యిప్పుడు నాకు జీఐలోకము! ముగిసీఫపోయినది రాము
నికి జీవిత క నట్టి వల్లకాడు ఇప్పుడు జగత్తు! నిస్సారము సంసారము! కస్ట
పొ, యము Tee కా శీమి!

ఆ. గోడు గుడుపుకొణు కె కూర్చె( జై తన్యంబు
రాముమేన( దామరసభవుండు;
నిలువరించి వు _ర్హముల వ్రుక్కలించుచు.
గూళయుసురు నజ కీల మయ్యె. రం

౧౬ ఉ త్తర రామచరిత నాటకము

హా! అమ్మా అరుంధతీ! హో! భగవంతులారా సనీఫ్ధ్రవిశ్వామి(త్రులా రా! హా! దేవి
భూతధా శ్రీ! హా మామా జనకుండా! హా నాయనా! హీ తల్గులారా! హా పరమోపకారీ
లంకాపతి విఖిపణు (డా, హో ప్రీయసఖుండా సు గీ వుడా! హో సౌమ్యుండా ఆంజ
నేయుండా! హా సఖీవిజటా! కొల్ల (బోయితిరి. ఆవమూనితులై తీరి రామహతకుని చేత!
అట్లు గాదేని, వారిం బేర్కొ_న చే నెనండ నిప్పుడు!
ఆ. అ ట్లనంగ నేల యన, దురాత్ముండను
చేసినట్టిమేలు చెజుచువాండ
చేను బేరుకూనుటయే యామహోత్తుల
నఘము సోకు టంచు నాత్తం దలంతు, రం
ఎట్టీవాండను చేను!
శే. ఎదను విశ్వాసమున (వ్రాలి నిదుర గూరి
వెజ నరు నెఅగర్భంపు _న్కెయదానిం
బ్రియ్భుహిణి గృహల,ష్మీని.గ్భృప దొరంగి

బలిగం బీర్హిక్లాళులకుం 'బాజ్యవెచినాండ. 'రే౨

(సీకపావములను శిరముర నుంచుకొని) చేవి, ఇది రామునిశిరముతో నీ పొద

పంకజములకు కడసారి తె*యుడు, [ఏడ్చును,
[ నేపథ్యమున |

కం
రాము ---ఎన రక్క..ఉ! ఇదేమో తెలిసికొమ్లు.
[ వెండియు చేపథ్యమున]
కం. యమునాతీరమహర్షులు
తమి నుగ్ననృతులు నిన్ను. దట్‌పి శరణ్యుక
గుమి యె కూ యిజెదరు లవ
ణమపహోసురుం డిడెడు యాతనల. బడ్‌ లేమి౯, రక
రాము.---ఇప్పుడును రాక్షసబాధభయా! ఇది ఈ దురాత్ముని కుంఫీన సీఫుత్తుని
'తెగటార్పు మని శ త్రుఘ్నుని ( బంపెసను. [కొన్ని యడుగులు నడిచి, మరల వెనుకకు
నచ్చి] హో దేవి! ఏ మగుదువో! భగపతి వసుంధరా,
తే, జనకర సుగోత్ర కృత్న్నశోభనము నెనలెం
బుణస్రనీలను జన్నంపుంబుణ్య సీత

వీష్మ_౦భము. ౧౭
నీన కంటివొ యాసాధ్వి నీదుపట్టి
సీత రథీంపు మప్పగించితిని నీకు. రర
[అని నిష్క.మించును,
సీర హో సొమ్యు:డా ఆగ్యఫుక్తు డా, ఎక్కడ నున్నావు? [తటాలున లేచి]
అయ్యయ్యా! ధుస్స్వప్నృముచేత నంచితనై నేను ఆగ్యఫుత్తుండు లేనిదానినిగా నన్ను(
నలంచుకొంటిని. [చూచి] అయ్యయో! అయ్యయో! నన్ను ని ద్రితీను ఒంటిగా విడిచి
అగ్యపుత్తుండు పోయినాండు! కానీ ఆయనం. గన్నప్పుడు ea Beer
ఆయన మై కోపించెదను. ఎవ రక్క డ వరిజనుండు?
దుర్తు.---[(ప్కవేశించి] దేవీ లత్మణకుమారుడు విన్నపం చేస్తున్నాడు. “తేరు
సిద్ధముగా నున్నది. దేవిగారు ఎక్కు దురు గాక” ఆని.
నీగ — ఇదె ఎకు గా చున్నాను. [అని లేచి పరి కృమించి ఆదరుదున్న బే నా
గగ్భభారము! కావున మెల్లగా నడవుము.
దుమ్థ.---ఇటు ఇటు దేవి.
న రఘుకుల డేనతలకు.
[అని ఆందటు నిష్క9మింతురు,
చి తృదర్శన మనెడి పృథమాంకము
ముగీసినది,
విష్క_ం౦భము.
| నేపథ్యము |

తై సోగణనురాలికి స్వ్యాగతిము న

స సా న! తాససీ నా. -వేళించి | అహో వన బేనత యీ మె ఫలపుప్ను
పల్ల వారు బ్రముతో నన్ను షట...

ననదేన్తత.[ ప వేళించి, ఆగు ఖ్ట్‌ము చల్లి]

6. ఈనేన్తి మోకు భోగము య గేచ్చముగా, సుదినంబు నాకు డే,
డీనహి సాధుసంగతికి నెంతటిపుణ్య మొ చేనికొంటి ముక;
మిోనశ మిందు వృత్షములనీడలు నీళ్లుం దపో రి భోజనం
బేవొ, ఫలంబొ, వేరొ, యని యెల్లను; బెల్లు వచింపనేటికి౯? ౧

తాపనీ.----వఐందు చెప్పనలసీన చేమున్నా ది!

౧౮ ఉ త్తరరాను-చరిత నాటకము

చం. వెలంగుం బ్రీయంకరం 7 యయ మ. నృచస్సు వినితిమంజ్లూ వె,
ఆల % Yo»
,తలంచున చ్చ భ భన్యవు, యుదస్తవిగ ము సం స్తవనంబునుకా,

కు
కలయక క్రొ MOET గాలు భొకశు విధంబుగా,
వెలయు నిసరశుద సరయు సాధుంహస్య మెపస్పుడుక. ౨
క Pe |

a టు ద క

[ఇరువురుం గూర్చుందురు.
సన, == వాహ యను నిన్ను ఎనసరినిం గా తెలిసీకొండును?
తాప. నేను ఆశ్ఫేయిని
సెనుజశతమా ఆ శ్రేయో, ఎటనుండి యిటకు రాక! నులి ఈ దండ కారణ్య

శుచొరము ఎందు నిమి త్తీము?

యె
అజ్‌ ళీ ఇచ "జ్‌ ఈం
లె -ఈ౫ న నంజబునం దగ స్ట ర ములు
పలువు ్స రుగ్లీ వేదులు అం త:
శ ఫస.
సీరినంసను నిగ అనక సత "నేర్వ
న
నచ్చి నిటకు వా లికిన: శటెనుండి. వ్‌ న్య” 9
న .---లఇ్లకరమునుబాకాడా ఆయన న ప్రాచేళిసుని పరము బా భారిన బుషీని

| / క అవాలని అయో 5
బ హొ పొరాయగణమునకె శుక్ల సం గ వుగా చే జసు వా-స
హ్వ పొం యాగ మునక సళూ, పించు మం౫ (౫ ణ్‌ అవ్య లయమా ఛి wa సు

శ్లీశప. నస్‌ పాలపడుచున్నారు?
య
ళీ a 6 ల f అపు “ ఇక ఆ

కొ ఏయు అచ్చలు అ ధ్య్యియన మఘ ము గొబ్బవీఫఘృము కి గి. 6గున ఈ దీర
(ప్రృవాాసము ౧ ంగీకి రించిళిని.

SN WON?

లు a?
ఆ లేయి.--- ఆ సగంగుని కి ఎనగో వేనతి ఎల విధముఎను అద్భుత మై బ"లకి
i Mm గ్‌

రసన నను నము విడచి మాత స సయస్నుదొలిని తచ్చి యిచ్చినది. ఆర్మి బుషుల

- మ్‌ ఖీ జుట్‌
వ... Ss సట పరా మఘూతిం* లరయు అంక సత్తి గమలండు న్న్‌హము కొల్చు

పసన.--- వ ఆరి నామభేయము లు ఎటుకియా?

కాయి పే చేవతియే భారీకి కుక అవ్లు లని క్షేత్ర చెప్పె వారి కు
శ్‌ 4g
గరా ie షే కనన

స్టే ---ఎట్లీ దొప పృభానము!
ఆ ఆశే డ్రైయి. సరహస్యములు జంభక" స్థన లు జ న్గనీద్ధను లు ౬
క్‌ ఏమి చితె ము!
లో

వీష్క ౦భము, ౧౯

ఆ(ల్పేయి.--వఐారిని వా ల్లీకిభగవంతుండ్యు దాదిపని మొవలుకొని తౌశే పూను
కొని పెంచినాండు, esse చూపక రుం గావించి వేసము దక్కు. కడమ.
Ws NG చదివించినా (శు; కర్వా గ భి౯ కాదశళ సర్గ బు 5 ార్తకల్నం
బున వేదములను క్షా అతి ప్రదీ WONG మేధాశాలు త్ర. నాదాలు") మా
బోంట్లకు సవోధ్యయన యోగ్యత లేదు. ఏ లన, pe ళ్‌
చ. ఒసలపను విద్య. _్రాజ్ఞునకు నొగ్తునకు౯ /? సరుం డొక్క. గీలినీ;
బఒబసంగంయగి తాను మూనుసంక మొక _నిశేనియు నేర్చు నఠుపు౯,
పొస(ును 'దెల్సి నిర్వురకు భూరివిఖేద; ను చ ట్రటన్నచోం,

బొసంగును నీడ యచ మః, As వ్యృుణ్యయ సంచల అ
ఇ i 3

సమీర దో ఆయధ్యయాలంట్‌ం' యమ.

ఆల్రేయి.---ఇంక నోకటి కలడు,

సర --అ డేది?
ఆ, కేయి.— 9౩ See జక ప్పుడు పుధ్యాహ్బ సమయము, తేషాసానదికీం

3
బోయెను. అచట కలయికలో న్వు క్‌"ంగసంపతులలో ఒకి దానిని వేయున్గుండిన

య
వే(ఓరిని గాంచిసవా' (డై ఆక సికిముగా స్పురించిన వాగ్డేవిని అసంకీర్మి ము _అశుస్టుష్ఫృం
దస్సులో కుదురొ-_న్ఫడానిని ఇట్లు ఉచ్చరిం చెను: బాం
“ఓీనిపాద, పతివ న్నీ; వొందుదో శాశ్వతొబముల్‌
హాఆ ఓట 9 9
కామ మోహిగ మేకంబు౯। (గంచయుగ్యానం. జంపుట౯ ౫
ఈాచిల్రైము! వేపముకం క వేలుగా (క్రొ ది ఇరవస్సుల యసతె'రము!
స. -ావాజే యాసమయా ఎనే అప్లు శబ అ హావి ర సము౦ బొందిం యా
భగసంతుని బుషిని భూతీభానను 6డైన *బ బ్రవాజేవుడు oe దోచి ఇటు హెచ్చరీం
చెను: ((బువ్సీ, వాన్న్విహనుందు ఎలుక గలభాలో నై త్‌వి, కావు, Che చరీతేమును
న స్త నీ » ని వశీ ॥ + కవీ
సర్జీింప్రుము. పత భాచతుస్సు ఆర్గ. న వ్య్యహతే డ్‌ సల మును. pa
పె తివి** ఇటు వచించి ఆఅంతికానము ప అనక రము భగనంతు(ండు ,పొ, చేతిప
Cn 'యm ర్‌ తో

వహరి పునుష్యుల తుంగ ్ఞుపటీ చెన యళ! హక అ. సరిణాం. మును రౌంనా యం?
యె యా e Mr lege
మును గచిం చెను. రక
నవ,--ఆహః! సంసౌర్తము పొం సతీ మండీత మయింది!
అ, గృేయి.--ఆందునలకం జఒలికితిన అభ్య మననము “కు గొప్ప విఖ్నుము నచ్చిన దని,
వన.---సర8గా సే యది.

౨౦ ఉ త్తరరామచరిత నాటకమే

ఆ(ల్రేయి.---కల్యాణీ, ఆయాసము తీతినది, ఇప్పుడు అగస్తా బ్రైశ్రుమమునకు
దారి చెప్పుము.

సన,---ఇటనుండి పంచపటివెంబడి యీ గోదావరీతటమునం బోమ్ము.

ఆ(శ్రేయి.--[భాప్పములతో)] ఇది యాతేపోవనమా? పంచసటియా యిది. ఇది
ఆ పృ్యస్రనణ పర్వతమా? జ.స్థానదేసత మయైనవాసంతివా నీవు?

వసంతి.---సర్వమ ను అరే.

ఆల్రేయి.--పట్టీ జూ: క్రీ!

తే సకియ, యిదె నీదు పియబంధుసమిలతి; దీని
ముచ్చటల మా కుబుసు పుచ్చ మొదలికథలు;
నామశేషను నిను నిది నాకు దోచి
ఎ జ చో
యిపు డొన ర్చెను బ, త్యతదృశ్యం బోలె, జ
క్‌ ॥ లి ( స
వాసంతి.---[ఛయముతో స్వగతము] ఏమి! నామశేష యన్నదే! (ప్కకాశము]
ఆర్యా, ఏమి మవహాపద సీతాదేవికి?!
ఆ(శ్రేయి.—మహాపదయే గాదు, ఆపవాదము కూడ. (ఇెనిలో) ఇట్లు ఇట్లు,
వాసంతి ---ఆహహో! దారుణమయిన ది ననిరాతెము (మూర్చిల్లును.]
6... ఖు గ
ఆతేయి. కల్యాణీ, ఊజ డల్లు క.
వాసంతి -— హో! ప్రీయసఖీ, మహాభాగురాలా ! జన న్మఖి'గ్యము ఇట్టిది! రాము
భా రామభ్యద్రా,! ఇంక నీతో నేమి? అమ్మా, జా ఆకాటిళోే విడిచి క్మ్‌
ణుండు పోయినతర్వాత నీతా దేవి నృత్తాంతము ఏమో తెలియునా?
'లే,యి.-- దు, తెలియదు
ఆ(ల్రృయి. తెలియదు, తెలియదు
వాసంతీ. ఆా-కట్టా! అరుంధతిపసి ష్ట్రలు విచారించుకొనుచున్న రఖుకుటుంబమందు
సృృద్దలు రాణులు శనం ఏటి త ఇటిది యెటు సంభవించినది?
ధ్‌ ట ౧
ఆ తేయి.-- అప్పుడు గురుజనులు బుళ్యకృంగా శ్రమము. లో ఉండిరి.
పఫ్యడు ఆ వం డ్రైంజేండ్ల యజము ముగిసినది. బుళ్యళ్ళృం గు (డు గురుజనమును
౧౧౨ ఖు
ఫ్రాజించి అంపకము గానించినాండు, అంతట ఆరుంధతీభగవతి కోడలు లేని యయో
ధ్యకు నేను పోను ఆని వచించినది. రామునితల్లులును అస్లే ప. అందులకు
అనుగుణముగా నే సీస్థ్రళ (గ వానులు ఇట్లు ఆక తిపరికుస్ద మ గ. బలికిరీ? = ఎభనా్‌ వా bs
తిపోననముసకుం న అట ససీంతిము” అని
వాసంతి,—-మటి యిప్పుడు ఆగాడు వీ మాచరించుదున్నా (డు,
ఆత్రేయి.—-ఆయన ఆశ్వమేథధయాగమును తీొడంగినా(డు,

వీప్మ_రభ్ధము. తగ

సంతి.---అయ్యో, పెండ్లి కూడ చేసికొన్నాండా?!
అ శ్రేయి యి.---శాంతము! కొంతము! లేదు లేదు,
వాసంతి.--అటయిన యజ్ఞములో ఆయనకు సహధ _రృచౌరిణీ రర
ఆ, లేయి --బం గారఫు పీ పతిమ [త స్ట
య) ఆాటె0 ఫ్ర నత, . MW A
వాసంతి.---ఆహాహో!
కంగోస్వరువునక న్నం గఠినములు,
).విరికన్నను గోమలములు, విశ్యాతిగు లా
పుగువవరేణ్యుల మనములు;

తర మెవ్వరి కౌను వారిత త్త ము చెలియ౯! ౭

ఆక్ర్రేయి.--వామ డేవాభిమం త్రి తేమును మేధ్యాశ్వమును విడిచినారు. యథా

విధిగా దానికి రత్షకులను నియమించి నారు, వరికి నాయకునిగా లత్మణఫుక్రుని
దివ్యా స్త్రసంప్య,దాయముం బొందినఐ "నిని చంద్రశేత్తుని గుజ్ణపుదం డిచ్చి పంపినారు,
వాసంతి. [స్నేవాకొతుకాస్త్రములతో] ఆహా! కుమారలత్యణునికిం గూడ
కుమారుడా! ఆమా! బ దికితిని !
shy
ఆ శ్ఫేయి ---ఇంతలో చ్చాహణు( డిెక డు పుత్రుని మృతుని రాజద్వాగ
మందు తెచ్చి పెట్టి ల్‌ మ్తునం బాదుకొనును ఉద్ధాషి ంచినాడు. అంతట ““రాజాప
బారము లేక (పృజలయం దకాలమరణము స దని కరుణామయుడు రామ
భఛద్రుండు తనమి(దనే దోషము మోపుకొన6గా, తటాలున అేరీరవాక్కు ఎట్టి న్య
బడీ:ది, — శశ ౫
“తపము సేయుచునున్నాండు ధరణియందు
పీక శంబూకుం ఉనువేరి వృషలుః_డ పోర (దు.
హో ఆగ al
వాని. వల (దెంపంగా నీకు నలయు రాము;
"a 4 న
ఉల న్లున్నిగొని వాని మనుపు బ్రాహ్మణుని వేగ, రా

ఈ వాక్కును విని జగత్పతి ఖడ్గపొణియై ఫుప్పుకవిమూసము నెక్కి. ఎల్ల దిక్కు. లను
ఎల్లి వీదిక్కు లను కూద, తాపసుని కనిపట్టుటకై. చరింపం దొడంగినాండు.

Cd

పొసంతి, —శంబూఘెం షనువాండు భుమపాయ్యి ఇందే 2 శస్టానముననే రపస్సు
చే యముచున్నాండు, కావున స వెండియు నీపసను క చపల
వసంతి. అట్లే చేయుము. పగలు ముదిరినది. కావున శే,

శీలి 4 త్త్‌ర రామచరిత్‌ నాటకము

తే. వెట్టచేం దొడిమలపట్టు విడుపుం జెంద
ద్విరదములు గండపీండముల్‌ దురద వోన
నోరయునదురుచే రాలు సుమోత్క్రరములం
SE గను, గా

మా

శే. వానిసిం గూండ శేతెంచి వపావ్రురములు
ర గ
నడవికోళ్లును మిడియెండి బడలీకలకు
సౌంతిమైం గుదుర్కొనుచు విశ్రాంతి గాల
కూయుచున్నని హూుంకారగుంభ్ననముగ. ౧౦
తే. క్రింద నీడను ధరం గెక్కరించుచున్న
పులుగు లాశెట్ల జరడుల బలములందుం
తొగాంక్ర కిట్టటులౌా కీటకముల: దవుదు
కూచిముక్కులతి' ( నీడ్చుకొనుట. గిన నె. ౧౧
[ ఇరువురు నిష్కా9మింతురు.
శుస్ధవిష్క,_ సము ముగిసి. ది.

ద్వితీయాంకము.
[అంతట రావభద్రుండు ససయోద్యతిఖడ్డుండు ప్రవేశించును. |
రాము6డు. ----
తే. కుడికరమ, శూద్రమునిమోాంద విడు కృపాణి,
విస, బాలుండు మృతుండు జీవించుకొజకు,
"కరుణ నీ శేష ద్రుర్భరగర్భృఖన్న
నీత. చవజిమిన రాముని గాత్రమునకు) ౧

ry
te

[ఎట్ట ఎకు( గొటి] రామసనచృశ మెక్‌ గ గావించిలిని, ఆ బాౌ,హణ
ల అ ల a గల క

లో
దివ్య పురుషుడు పు వేశించీ! (యము జయము దేంకు,

ఉ. నీవు కృ శొంతునుండియును నిర్భయ మిచ్చి ధరింప దండము౯
జీవన మొందె నీ శిశువు, చెందిలి నిట్టి శుళంబు నేనును౯,

ఫుస్త్రండు బ,దసునిను గాక,

ద్వితీ రరాంకము. 93

చేనర, శంబుకుండను దోదీయపదంబుల మాలీ బేశ్చెదళ౯ా;
న LOY
శాము.---. శెండును నూకు (వీయములు. వాటి యనుభవింపుము ఈ గృమయిన
తపంపు ఫలమును.

"లే. ఎందు మోదంబు లెసగు, నానందము లగు,

నెందు బుణ్యంపు సంపద లింపుమోటు,

లేజసములు నె రా జాభిధానకములు

నయిన లోకింబులు (థ్రునంబు లగుత నీకు. 3

శంబూాకుయణు.

ఈ వహమ మో సేసౌదయువకు ఫలముగాని తపస్సుకు గాదు,

అయిన నట్టు: గూడదు, తప స్సే నాకు వాహోపకారణుం గావించిన ది,

చ. వెదకుదు శెల్లవారలు భువి౯ నిను భూతపతి౯ శరణ్యుని౯;
వెనకుచు నన్ను దుర్పృపలు సీ నవరుదెంచితి నూలు లాముడల్‌!
ఇదియె తపః సృసాదము నుహిష్టము; కాక యయోధ్యనుండియుక్‌,
బవ మిడు చేల వెండియును భానుకులా గణి, దండకాటవిక? ర

రాము.--- ఏమి దండ క'ంణ్యమాం ఇది? [కెలయం దిలకించి]
శా. శ్యామన్నీగ్గము లొక్క_చో, నొకట భష్మాభోగితా రూతముల్‌,
ర తఘోేవిత కకుప్పృక్రా,౦క తత్తస్ట
న ఘోవి = 0 _త్తస్థలుల్‌
భూనోా ఛాశృమ _ శ నలవ భూయిష్టు కాం తారముల్‌
నా మో,ఎం బొడ తెంచె ము నానాదండకాఫాగముల్‌ , సో
కంబ ైదరడక యె యిది. బదషంగ దె పూర్వము నినసీంచుచున్న దేవర చేత.
కం. దురమున నొక్కు.మ్ఫొడి Sr
దిరి కరకరిరక్క సులు పదియు నాలుగువేల్‌,
ఖర దూషణ త్రశిరసులు 3
స్వరునిభశరహతుల. బడిరి శమనునివాత౯, ౬

అందుసలన(గదా, సిద్ధి శే త్ర వయిన జవస్థానమున మనముబో.టి ఫీరుజనులకుం
గూడ నిర్భయ సంచారము కలిగింది,

వ ఉ ర్లరశామచరిశే నాటకము

సీ, నిష్మా_జితంబుఖై నిభృతమై. యున్నవి

యీానీము లొకకొన్ని యెడలయందు,
స త్త వ్రంబు లులియు నుచ్చండార్భటులతో డ్‌
ఘూర్చిల్లుచున్నవి కొన్నిచోట్ల,
మై వ్రరనిద్రిత మహాస్సట భుజంగ శ్వాస
దీపాగ్ను లొకకొన్ని దిక్కులందు,
లోంతుంబగుళులందు ్రాంతు తలొనల్పాంబు
వులు మిన్కు_చున్న ఏకలంకులందు,
తే. తొండ లిచ్చోట దప్పిచే బెండువాణి
తౌగుచున్నవి యాజగరంపుం జెమట;
శ్షణవినోదంబు గాం గటాతంబు సేయ
నవధరింపుము చి త్రంబునందు దేవ,
రాము, ---
తే, కాన నగుచున్నయది జనస్థాన మిదిగొ
మున్ను ఖరరాక్షుసుండు కాంపున్నకుంకి.
అనుభనం బగుచున్నవి యల్ల నాంటి
యఖ వృ త్తాంతములును బ్రత్యతు భంగి.

వె జేపీ ఎంతయు ఆరామ ప్రియ గదా. ఇవి యాకాంతారములే.

నాకు భయా*క మేమున్నది? [(సబాప్పుము)

కం. తేనియతావి గుబులూ_ను
కానల నీతోడ నుందు. గాప్రుర మనుచు౯
చాను వఏహారించె జానకి.
హో! నెయ్యం బట్టి దొర యబలకు నాషై |

కం. ఎది యెనసికిం బ్రియజన మగు
నది యేమో వింతద్రవ్య మగు నాతనికి౯;
అది తా నేమియు. జేయక
నిదు బ్బ దుఃఖముల సౌఖస్టవితతుల చేత౯ |

4

ఇ ంతకన్న

౧౦

డ్వొతీరూంకము, OR

శంబూ. --చొరరానివి యివి చి త్తగింపం దగిశవి కేతు, ఇటుపై వి ఇని మధ్య
మారణ్యములు, శుదోత్క_ట నీలకంఠ కంఠ కోమల కొంతి కౌంతంబులగు పర్వత
ములచే వ్యా_ప్పములు, బహుళ నీలదీఫు ఫులతో దట్టముగా నట్టుకొన న లేంత వెల్లు గుబురు
అచే నలంకృతములు, బెద రొందని సెక్కు. గల ల ఫోభితములు,
పశాంక గంభీరములు.
(మాలిని)
కలిత మదవిహూం గాశ్రాంత వానీర పుష్పో
న్నిళన సురభి కాచ్భామేయ తోయంబు లిందు౯,
గ్‌ ర ము. భ్వాంతభా ౫ ంబుకుంజ
న ముఖర ఖర భార్యోఘంబు. తేజుల్‌. నహీించు౯. ౧౧
మలియు,---- ై
ఉ. ఈ కుహరంషులదు ననియించెడి యెల్లు యునల్‌ రచించు నర.
బూకృతముల్‌ వినృద్ధిం ట్ర త్మిమో,ంతల చేం గనుచున్న విందుల;
దీకొనుచున్న చేన్గులు మధించిన యందుగు గృంథు లోడ్చు ను
"ల్నేకపు ఘారభంబు కటుశీతకపాయ మనోహరం విట౯, ౧.౨
రాము. బౌప్పుముల నడంచుకిెని] భృద్ఫుయడ్యా నీ దారులు గుభము లగు(౫ాక,
జేపయానమున పుణ్యలోకములకుం బొమ్మ,

కంబూ.---ముందుగా పురాతేశ బ్రహ్మవాదిని అగ _స్ట్యర్లిని ఆశీవాదించి శాశ్వత
పదమునకుం బోయెద,
రాము, ----

[నిష్కు_9మించుకు,

శే, కంటి వెండియు నిప్పు డాకాననంబు,

చెందు జిరము ననించితి మేము మున్ను,

గృహాల మారణ్యకులము నై నిహితధ ర

రతిని సాంసారిక సు షక్‌ రస మెణుంగుచు, ౧౩
శే, ఆశిఖరు లివె శిఖ విరావాకులములు,

ఆననము లివె యున్నద హరిణకములు,

మంజు వరల ఛామములు నాంద్ర,

నీవ నిచోళంబు లివె యా Oa ౧౮
4

నీట. ఠా _త్త్‌ర రామచరిత నాటకము

కం, ఈ దనన సెతము దాం

' గాదంబినివో లె నేది కనబడు నదియె

కాదోటు పసునణగిరి,

గోదావరి బేనిపట్ట ఘూర్ష్మిలు చుండు౯? ౧౫

ఉ, దీని మహాశిరం 7 ధ్‌. ర మ్గార్రజటాయు గూంటిచే,

మ్‌ లీ ౦ద శయ్యుటజభి మముల౯ రహి నుంటి మేమును,
ఆ నికటాన గ్లోదయు( దదర్పితబింబము శ్యామభూరుహూ
శ్రీ నినన త్పతే శ్రీ ముఖరీకృత మావనము౯' విరాజిలుక, ౧౬.

wie లా AD ETD CTR

ఇచే ఆ పంచఎటి; చిం నినాసముచేతి నూ వివిధ వ్‌స్కంభాస పృసంగములకు
ఈ ప్రదేశములు సాతులుగా నండి" వి. ప్రేయసీ వ్రీయసఖి వాసంతీయు నిటనే
ససీించుచున్నది. హా ఏమి సంగవించిం దిపుడు రా మహతికునికి! ఏ మన నిపుడు --
శే, చింమునకు కేగి నొందు సెస్టిలుము వోలె
ఘాత చేం గదలిన ముల్కి కక వోలు,
ఖ్‌ ర్కొంథియె సెలనడిన హృ వ ,ప్రణము వేల
నట్ట వెత నన్ను ననము నా నిరికొలి పెడు, - ౧౭

అరా ను

ఆొయిళను ఫూగప్పమి త్రిమలైన యా భూప, ప ములను కాంచెనను. (కాంచి)
ఆహో భూమి సన్నివేశము నిలుకచ లేనిది:

శే, పాలుదల లంక వూర్ప్చజె నేజటులందు,

నిరళతయు సాంద్రృతీయు మాజా విటపులందు,

తడవునకుం గన్న కాన నూత్నముగం దోయె,

అచలము” గుర్తు నమ్మించె నదె యి దంచు. ౧౮
అయ్యా! చేను విడనాడి వ న న న్నిటకు పంచనటీ స్నేహము బలిమి

మెయి లాగుచున్సది! (సక రుణము)
డ్‌, ఎక్కడ నింటంబో టెం బయ యేను దినంబులు పుచ్చి నారమా,
యెక్క_డి తత్క_థాకభన మే సతతంబును సొగుచుండునో,
ఒక్కరు డిపు ప్రాణసఖ నుజ్జనచేసిన రామపాపి యా
G5 టె

యిక్క_ను చేని బంచనటి నెట్లు కనుకా గన శెట్టు లేలౌడు౯!

ద్వితియాంకము. 92

శంబూా [ప్రవేశించి] జయము జేనరకు. దేవా, అగ _స్త్యభగసంతులు మో రిట
నుండుటను నానలన నెతంగి మొ కిట్లు సందేశించినారు!“'విమాననునుండి దిగునప్పటి
మంగళ సంవిధానమును సిద్ధము చేసికొని నత్సల లం ఎల్ల మహర్జులతోను
ని న్నెదురు సూచుచున్నది. కొవున నచ్చి కము "సం భొవింఫ్ర ము న స్ట
త్వర గా స్వచేశము చేరి అశ్వ మే ధము కు సన్నగ్ధు (కవు కాగలవు ౪’

రాము. ---భగవంతు6 గాజాపించినభు.,

ణ్‌ య

కోంబూ,=అటయిఏ దేనర ఫుప్పుక్‌మును ఇఃఎ తరలింపవల యు,

రాము, ---భగనతీ పంచటీ, గురుజనానుసారముపలనిది గావున రొమునీ యో
యతి కీమమును తణముసేపు తమింపుము,

శంట్లూ.---దేవా! చూడుచూడు.

స గుంజ న్నికుంజంపు గుడిసెంకాయు లొ
గూబ వీండుల భునఘూత్కృముల
బెరసిన బొంగు వెదురు నావములకు,
గార్‌ సంఘములు మూక త్‌ నహింప,
బ్రచరిం నూచున్నట్టి బ్బ రి ఇంబులు నై
శీకారవంబుు జ్ర. కలికి

a 1
ముదుక రోహి ౯3 భాజనముం బొదియలయందు
నెదిగెడి Ss లుసరః౫,
ఆ, Nice గనలోం గననేె క్రో యి లాగెడు
వమణమిోజు ల ఇ
కనుము దేవ, దీని? గ్ర్రుంచానణిం%ు గే!
దిన్ఫుదృష్టి నెనసీ త్రీ ముగుచ, ౨౦
లు గ్‌
మత రు, —-
స గోదానరీవారి గుహాఎలలోసికి. దదూూటి
గ దదరవము తం గసలుక్‌ొనణ,.
'మాళుల యంబుద మండనంబుల చేత
శిఖరముల్‌ నీలిమను. జెంది మెజియ,;

245%. ట్‌ త్తరరామచరిత. నాటకము

పాలం దోంవెడు నివి మున్ను బేనర గన్న
దవ్నీణ ఛారుణీభృములు సూ నె;
ఒక యేటితరంగ లొండొక మేటితవ౫ల
బ్రతిఘాత మొనరించి ప్రతిభయముగం
శే, బబలి కోలాహాలంబుళొ 6 చాటు తెంచు
_ నివియు చేవర మున్నుగన్నవియ; వీని
సమవలోకింపుమి నదిసంగవుముల.
చాొవనంబుల గింగిరి జీవనముల. _9౧

(ఆని నిష్కు_మింతురు.
ద్వితీయాంకొము ముగిసి ది,

GE వ్రేవ్సు-ంభ కము,
(అంతిట తిమ్లుసో మురళ లనెడి నదీద్వయము ప్రవేశీంచును.]
తమళ ---సఖీ, మురళె ఏమి సం, ఫాంతురాలవుగా సగపడుచున్నా వు!
మురళ,-భగనతీ, తమసా, నన్ను అగ _స్థక్థభగవానులవారి యిల్లాలు లోఫా
ముద, నదీమతేల్రికను గోదాఎరిని ఇట్లు హెచ్చరింపు మని పంపినది,--*ఎబు (గుదువ్రు
గదొ పధువును నిదనాడివది మొదలుగా----
తే. లికి బ్రిదులదు గాంఫీర్య నృ త్తికతన,
గూఢాముగ లోన వెత నెట్టు హాథగరిమం
బుటమునం బౌాకముం బొందుదిటము నోంప
నెరియు చున్నది రాముని కరుణ రసము! ౧

por

నం జేసీ అట్టి యా రోయనీ కష్ట మోపసోద్భఎమై పెంపుమోజీ యున్న
దీర్ణ్‌ క స్రరాము(యు కడ్తం౦ సి వ ఆతేనిం జూడ నా
సం శ్రీ కిగావలిన ట్ల మ ఇప్పుడు మగ యే (గువా(డు రామభద్రుండు
పంచపటీవనమందు ప్ర, యతోడి సహవాస లవి సృంఫములకు సాత్వు లైన స్కదేశ ములను
ద్భింపక మానడు, హానియందు స్వ "పముచేత నాతడు ఎంత ఫీరుండెనను ఇటీ యీ
యవపయందు శోకిమా మధి మొంది కరము లో.తై విరివిం జెందుటం జేసి ఆడుగడుగు
men ప్రమాద కారణములు ఆతనికిం గలుగు నని. నబువేనలనీ యున్నది, కావున,

ఒ గోదావరీ జగం, [వు పొవథానలై ,

వీపు ౦భకము. ౨౯

తే శీకర మోద సంభార శీతలములం
ల శ కింజల్మ_ పరిమళ బంధురముల
నీ మృదూ _ర్మి పవనముల రామభోద్రు
జీవనము సొమ్మ సొమ్మను గావవమ్మ. 9.
అని.
తమస.= నే వామునకు దావమీణ్గము తగిబయున్న ది. 'సంజీవనోపాయమో ప్రధాన
తమమే యిట సిద్ధముగా నున్నది.
మురళీ .---ఆది యెట్లు?
రీమ'స,---వినుము. ఆప్పుడు వా్గీకితిపోవన సమీపమున విడిచిపెట్టి లక్ష్మణు(డు
పోంగాచే, నీతాదేవి నొప్పులు గలిగి మహాదుఃఖాతి శేకమునం బోయి గంగలో. బడినది.
వంటనే ఆట ఇరువుర మగ శీశువులను గన్నది. ఆమెను భూదేవియు గంగాదేవీయు కర
మను గృహీంచిరి, పొతాళమునకుం గొనిపోయిరీ! ఆ బుడుతలను పోలు నపలిన తర్వాతే
గంగాదేవి వా ల్లీకి మహర్షికి ఆర్బీంచినది,
ముర ళ _-(తృక్యవతో man
స బ్రట్టేవారు బస్తర్‌ నెనయ నదియు.
_బరీవు వీస్థయ'కారిగా. బరిణమించు;
అందు సాహాయ్యకము సేత కట్టివారు
పూనుదురు తముందావు యపూర్వ గతుల, ప్ర
తముస,--మజ యిప్పుడు ఈ శంటాక సృత్తౌంతముచేత రామభిద్రుండు ? నస్థాన
మునకు వచ్చెడి నని సరయువుపలన విని భాగీరథి భగసతి ఏ ఖయమును స్నేహాముచేత
లోపోముద్ర, కొన్ననో ఆఫియముశే కొన్నద్ర సీళాదేపిం దొడ్కొని ఏగొా యొక
గృహాచారంపు మిషచే గోదాపరిం గాంచుటకు వచ్చియున్నది,
మురఖో . --భగవతి చక్క గా ఊహీం చిసది- ఏమని యనంగా-- (6 రాజధానియరి
దున్నప్వుడు లోక ముల యభ్యుదయముకొొజకు ఆయా వ్యాపారములలో చొచ్చియున్న
రామభద్రునికి చిత్తవ్యాసంగములు తెప్పవు. మత యట్టి వ్యాసంగములు లేక శోకమ్మార్ర,
సహాయు( డైన యాతనికి పంచనటీ స, వేశము మహానర్థకారి యగును, ” అని, సరియ్‌
గాని ఇపుడు నీతా దేవిచేత శామళద్రుండు ఎట్లు ఊజటం జెందును!
తమస,=భగపతి భాగీరథీదేవి సీతతో నిట్లు వచించినది “పట్టి, దేసయబన
కంభూతురాలా వీణా శేంయు చిగం జీవులకు కుళలవులకు వం డెండలయే టీ సంఖ్యానుంగ

కిం ఉ త్తీరరామచరిత నాటకము

ళంపు ముడి కట్టంబడును. కావున నీవు నీదు పురాణశ్వశురుని వునుసంభూళ మైన యీ
సకల రాజర్షి పంశమునకును జనకుని పొపమజంచువానిని సూర్య దేవుని స్వయముగా నీ
చేతితో కోనీన పూవులతో పూూజింపుము. పుణీ భూమిపై సంచరించుచున్న నీవు మా
(పృభావంబుశ ఏశదేవతీలకు సయితము కొనంబడవు. ఇంకి మనుష్యుల కెిగొపడ నని చెప్ప
పలయునా?”* అని, సన్నును ఇట్లా స్టైపించినద్‌, “('ఆవుసాా నీయందు మా కోడలి
జూనకికి డెను మిక్కు_టముగదా. కావు. నీవే జా..కికి తోడుగానుండుము. అని,
కావున నే నిపు డా యా:తిని నెజవే ర్చనను,

మురళ,-.-సేనును ఈ సృృల్తాంతిమును లోపాముద్రకు నివేదించెనను, రోము
భద్రుండు పచ్చియున్నాం వనియే తలం చెపు.

తమసో.---ఇచె యీమె గోదానరీపుడుగునుండ్‌ నఖ

ఇ

స
మః

ల బాలా గ

చే పాలీ కుస్సున చెక్కులుం ( [ుతంణుము

నెమ్మెగమ్మున నె సౌరుపెన్నిధిని చెంప

గరుణమూ యొ, మెయి గన్న కతన

యనంగ నరుదందు వున్నది ననికి సీతే, ర
ఈ మెయే సదా యామి!
"తే, శెడిము కెషవీన తిలిరాకు శల డానిం

గృశను బాండువు సిమెమూ క నిటు వాడ్సు

'నెదపిరి నివుగ్చు న్యుచిరై థితాక

'మొగలిలో కును శరత్తుసెగయుం బోలు, ౫

| పరి క్కి స ౫, మింతురు.

వి. క కిము 'సనూ బుము
J i వి

తృ తీయాంం౦కము.
[_నేపథ్యంబున]
అయ్యా! పృమాదము! ప్రమాదము!

[అంతిట పూవులు గోయుటయం దాన క్రురాలై సకరుశౌత్సుక్యముగా

వినుచు నీకే ప్ర, వేశిందును. |
నీవ, అహో! నా ప్రియసఖి వాసంతి పలుగుచున్ను “ని తీలంచెదను.

(మనల చేపభ్యమున |
ఈ, ముంవలు మె ముియ భూసుత యేకరి లేగ మున్ను చా

నందుగు లేంజిన్సుఫ కొన లా చకరంబున సుప పలనెనో;

వీర ఏమి చొనికి?

లో ఒర
సుంజరిత నీట "నది చొక్కు_ఛునుండుడు, దాని నద్దిరా!
ప అదచుంలఖటోతర సొ నిరూ గ రన జఠలటాకలజాా నో న ఇ;
ల ఎ టం (Ja
న తు పాడ నరో ం గొన్ని నుశునులు త. ఆర్యపుత్రై, కావు కావు
దానిని నా పురా. [జ్ఞ ఫ్‌ నఖింమించి వైళి క బ్యముతో ; అయ్యో ఆయ్యయో! చిర

(| యం

వులవా ఎఫడిన యా మయశ్నగములే సంచీ సర్గ నముచేత నెండి యును వుందభాగ్య
పు ప. Sl పి 1 -
సమును చూసో టు ప వ. క ఆర్య పుళ్లు డా! (అని మూర్చిల్లును. ]

తవముస ప నెళించి | పటి, ఊంండిలుము, రడుిఅడిబుము,

హు ౧m ష్‌
| నెపథ్యమున |
విమాం+రాబ, ఇట నే యుండుము.
బో " Ha c x ల gts ఎ అటే ge
నీత, “ఊజడిల్లి సావ్వసోల్లాసములి' | అమ్మో! నీరు నిండిన మేఘుంపుగర్జననిలె

గంఫీర మొంసలము ఎక్కి డీగి యీ భార నరము; వీనుల వినరముల నిండుచు నాకం
నాడ మందభాగినికి వంటనే ఆశ్వాసము నొస సంగుచున్న ది!

కముష జ] స్నేహ తోప్యమలత్‌ | పని నాతి,
అ

ఇ, చెలియ చందుుయదియి, న్య క్సిం సరళని,

యట్టి నినదంబున కి చెమె యిట్టు లల:

వారి ధరగర్ల విన్న మయూరి వోలె

భయపడిలి, వ ర్షిలికిని బాల్చడిల, కూన, 9

కిం ఊఉ ర్రీరరామచరిత్ర నాటకము

సీఠ _భగనతీ, అవ్యక్త మని యందువా? నేనో వతి స్వరసంయోగముచేత
ఆర్యపుత్రు (చే పల్కు.చున్నా డని ఆనవాలు పట్టితిని.
తమస.---వింటిమి గదా తపంచుచున్న శ్యూడునికీ దండన మొసంగుటకె
ఐక్య్యూరుండు రాణు జనగ్థా నమునకు సచ్చినా( డని,
నీత __ఆవాో! ఆ రాజు రాజగ_ర్గమునంగు కొజవడనివాండు గదా!
['నేపథ్యమున |
కే, ఇటులును లేళును౯ నాకు జుట తెచట,
లు ౧M i లు
నెచటం జిర ముంటి సఖితీ' డ నింపు మెజయం,
గాలు నవె యివి బహు ధునీ కందరములు
గోద చెంగటి గొనబుల కొండదరులు, 3
నీత __[ చూచి] హా! ఏమి! ఈతండు ప్రక న చం దృమండ లాపాండుర పరి
కృశ _దుర్చలాకారు. డై గంఫీ రాను భౌవమా తృముచేత ఎబుకనడుచున్నాండు! ఆర్య
పుత్రుడే! హో! నన్ను పట్టుకొమ్ము. | అని తేవుసను కొంగిలించుకొని మూర్సిల్లును.
తమస,----నా బిరా సమాశ్ళసిల్లు ము, సమౌశ్వసిల్లుము,
| నెపథ్యమున |
ఈ పంచవటీ దర్శనముచెత ,
చే జెందమున లీన మె యున్న కుందునహి
ప a Aa
యాయ నెగందో,చి యిడదె మండ నగలింప
\ ణీ ౧ శి
మున్ను లేచెడి బలుపొగమొ త్త మన
మూర్చ యిదె నన్ను ముంచెడి ముమ రముగ! 'ర్ర
ర్తి స్‌ ఆశీ
వో! పియా! జానకీ!
తమస.---| స్వగతేము | ఇదే అది గురుజనులుకాడ ఆళంకించినట్టిది,
నీత, | సమాళ్వసిల్లి ) హో! ఏమి ఇది!
(మరల చేపభ్యము? |
హా! దేవీ, దండకారణ్యవాస వ్రీయసఖు! హా! విబేహరాణ పుత్రీ! [అని మూర్చిల్లును.
సక. _ అయ్యా, అయ్యో! నన్ను నంవభాగ్యను పేర్కొని ,నల్లగలువల నేలిన
కన్నులు మూ6తవడీి ఆర్యపుత్రు డు మూర్శిల్తి నాడు! హో! ఎట్లు ఐట్టీ నేల నిశ్వాసము
నిరుద్ధమై తాళ లేక వాపకట్టు గాం బడీనొండు! సగవతి తకుసా, కావుము కావుము,
ఆర్యపుర్రు ని ట్రదికీంపుము. [ఆని తమసాపానములం బగ్గును,

రృతీయాంకము, CE

తమన, =
నే, పొమ్సు కల్యాణి, వైళమ్మ పొమ్ము నీన,
జగదధీశుని జీవనాపష,ధ్ధివి గమ్ము;
ఆతనికిం బ్రాయ మగుట నీవేతి తాంకు,
జాననే నియతంబు తద్రతణంబు. ౫
నీక, ఏమైన వగు(గాక, భగనతి యానతిం జేసెదను.
[అని సంభ
(అంతట నేలంబడినవాండై సభా యగు నీతచేతి తాకుండుచే
ఆహ్లాదమాతో ఊచ్చ్వసిల్లుచు రావభ్మద్యుండు (ప్ప వేశించును.]

వుంబున నిష్క9మించును,

నీత, [హర్ట ముతో స్వగతము] త్రైలోక్యనా గునికి మరల జీవితము నచ్చిన దని
తలంచెద.
రాముడు, ఓవ! ఎన రిక్క_డ! ఏ మిది!

సీ హరిచందన (ప్తవాళొంకూర నిచయంపుం
జసరున లేపంణు నొసల టొక్ళొ_!
అమృత కిరణ కంగా గ ౦బులను నుల్సి
తేనృ సంబునం జక్క_( దడుపు టాక!
అనయం బరియుచున్న య్యా నా జీవిశ
తరునునకుం బరితవృణముగ
సంజీన నెిషగి మంజుల 'ప్రాానంబు
"డందచాన నెరయ నలందు saa
చే స్పర్శ మిది విగ్క్ణ్రను'* నాకు, బరిచితేంబ,
మూవానాా క నది నునో మోహాకంబు,
ద. గ మూాను దోయు చిపుజె
యిన్‌ బానంనమున నెండి జత నహూహా! ౬.
వీక.--[ససౌధ్వస కరుణముగా ఇంచుక ఓ సరిలి] ఈపాటియే నాకు ఇపుడు
మహ త్తీగము,
రాము.--(కూర్చుండి] నిశ్చయముగా నన్ను వాత్సల్యముచే సీతాదేవి అనుగ్ర,
ఫీంచినది గాపల ము.
ర్‌

3౪ ఉఊ త్తరరామ.నరిత నాటకము

నీఠ---అయ్యొు అయ్య! ఆర్యపుత్ర్రండు నన్ను వెదకునా యేమి?

రాము, కానీ పరికిం చెద,

సీత, భగవతీ తమసా, అనలి కేంగుదము. నన్ను గనుక చూవెనా అంకేట
అ౦గీకృతముగాని నా సన్నిధానముకై ఎక్కుడుగా మహారాజు కోపించును,

మస,ాఓసి పట్టీ, భాగీరథీ పృఖాసంబునం జేసి ననదేసతలకు సె తము ఆదృళ్యవు

గా నున్నావు,

సీఠ..__. ఆవును, ఆది కలదు.

రాము. ప్రాణేశ్వరీ! జానకీ!

నీత, [శో కగద్లడముశా] ఆర్యపుత్తా! ఈ పలుకు ఈ వృత్తాంతేమ. నకు సరిపడదు
గదా! (సాస్పము] అట్లు గాదు; ఎట్లు శేను వజ్రమయిని జన్గాంతరమంటేని కలుగు
నని తలంపరాని దుర్గభ దర్శనము నొసంగిన వానిని న్‌ మందఫాగ్యను గుణీంది సక్స
లుండై యిట్లు పలుకుచున్నవానిని ఆర్యపుత్తు౪ని౧హార్చి కనికరము లేనిధాన నగుదును?
నేను ఈయనహృదయమును ఎలుంగుదును, ఈయన నా హృదయమును ఎటుంగును,
అనుట:

శాము..-_[కలయం బరికించి నిశ్వేదముతో ] హా! ఇదు “నెన్వరును లేలే!

సీత, భగనతీ తమసా! అట్లు నిష్మారణముగ్తా పరిత్యజించియు ఈయన ఈ
విధముగా కనంబడ(గా నా హృదయము ఏదశం బొందియున్నదో ఎలు(గలేకున్నాను!

తవమస ఎా-ఎటుంగుదును బిరా బటుంగుదును.

సీ ఆస డిందుటచే నుదానీనముం బలె,

విప్రియంబునం జేసీ విషమము బలె,
చిరతీరంఖైన యీ విరహాన డబ్బాటు
ఘటన చేతను (బాపు గన్నది బలె,
సౌజన్యమున సు సృసన్నంబు బలె, బ్రియు
కరుణంబులకు గాథికరుణము a
రాగంబుచేతం గరంగినయది బల,
నీమనం బెన దీ నిముసమందు,
రాము, --- దేవి, |
శే, మూర్తిగొన్న ప్రసాదముం బోలె నీదు
చేతి త న్నేహోర్ల J లీతలంబు

తృతీయాంకము, 3>t

చాకు నిడుచున్న దిపుడు నానందభ రము,
నందినీ గానంబడవు నీ వెందు వనకట! ౭

నీత, ఇవి గదా అగాధ దర్శిత స్నేహ సంభారములు అనంద నిష్యందులు సుధా
మయములు ఆర్యపుత్రుని యుల్లాపములు. _వీనియందలి న మ్రికచేత(గదాొ నాకు ఈ జన్ష
లాభము నిష్మా_రణపరిత్యాగ శల్యముచే "మెర మెరలాడుచున్నను (ప్రియ మైనది,

రాము.--ాకాదు కాదు. 'ప్రియతీమ యెక్కొ_ డి దిచ్చట? నిశ్సయేముగా ఇది రోము
భద్రుని భ్రమ, సంకల్పాభ్యాసబలముచేత జనించినట్టిది,

(శేవథ్యమున]
ప్రమాదము! పృ ప మాదము!
((ముందణి లోలమెి ఇత్యాద్య ద్యర్ణము ప పఠింప(బడును. |
రాము, == (సకరుణొత్సుక్యము] ఏమి a
[మరల నేపథ్యమున ]
[(:నుందరితోడి నిత్యాద్యు ల్తీరార్థము పఠింపయుడును. ]

నీత. == ఎనరిప్పుడు ఆ దుష్టగజమును దండించెదరు!

రాము.---ఆ! ఎక్కడ నా దుస్ట్రగజము నా (ప్రేయసీ పెంపుడు పుత్రుని వధూడ్వి
తీయుని పై కొను చున్నట్టిది! [అని లేచును.

వాసంతి.---[సంా, ంతురాలు ప్రవేశించి] ఏమి! మవోనేయుండూ
రఖఘునాథుండా!

సీఠ.--అవో! నా ప్రియసఖి వాసంతియా!!

వాసంతి, దేవా, నీకు జయము.

రాము, [నిరూపించి] అహో! చేవికి ప్రియసఖి వాసంతీయా?

వాసంతి, దేవరా, త్రరప పడు క్యరపడు; ఇటనుండి జటా యుశిఖరముసకు దక్షీణి

మున నీతాతీర్థముమిందుగా గోదావరిలోనికి దిగి దేవేరిప్పుర్సకునికి ప్రాఃప్ర గమ్య.

పా హో నాయనా జటాయూ. ఇప్పుడు నీవు వ జనస్థానము భూ ఘూన్యము!

రాము,---అఆసాహా! ఈ కోటు దోతేములు గుండియలను వీ వ్రీల్చునవిగదా,

వాసంతి,ఎ--దేవ్యా ఇటు ఇటు,

వీత, భగవతీ, సత్యమే పన దపతలువళాడ నన్ను క ఎలేకున్నారు.

తమస. ఓసీ పట్టి! ఎల్ల దేవతలకన్న ఎక్కు. డైశ్వర్యము మందాకినీ దేవికి,
అట్లు ౦డ నీవేల సంచేహి ఈ!

రెజు ఢీ త్రిరరామచరిత నాటకము

సీఠ.---కనుక్య అనుసరింతను, (ఆని పఠిక్రమింతురు.
రాము. --|పరిక్రమించి] భగవతి గోదాపరి, నీకు నమస్కారము,
వాసంతి, [చూచి] దేవా సంతోషింపుము, దేని పుర్రకడు ఐభూద్వితీ
యుడు విజయి యయినా6డు,
రొము.---అయు_ప్పంతుండు ఏర్ధిలు (గాక,
నీత, ---అహో, ఇది యిప్పటి కీట్టిదిగా అయినది,
రాము. దేవి, నీ పుణ్యము దొడ్డది,
ళా, ప. మృణాళికా కిసలయ న్నిస్ధ్‌ ద్విణాంకూర మై
సె ఏరం జయస్టీది నీ వతంసలవలీప టన దా మే, నీ
గారాపుం గొమరుండు వాండె నుదముగ్గంధద్వోద జ్లేత యె
తారుణ్యా రము నొంది సుందరవళొ జాంపత్య కల్యాణము,
సీత... ఎప్పుడును ఈ దీర్ణాయువు ఈ ప. వియోగ మెటు6గ
కుండునుగాకి .

రాము.--సఖి వాసంతి, చూడు చూడు, కొంతానునర్హన బాతుర్యముకు గూడే
ప్రత్తి కడు "నేర్చినాండు!

చ. వారునగు లేబిసంపు గడు లలన నోరను బెట్టి యందుల౯
ఏరిసెడి తమ్మితావులు కవించెడి పుక్కిటి తోయ మూ న్పడి౯ా,
కరమున. దుంపర౯ దనియఃగాం జిలికించి ముగించి, కూ _ర్ని6 దొం
దరం గొని ప న్పైడీ౯ా బుజుమృణాళ ముం చామరపాకు నెల్తీగా౯.

వీత _భీగపత, తమసా, ఇది యిట్టి దది, మణి వారు ఆ కుళలవులును ఇంతే
కాలమునకు ఏపొటీగా సవుదురో ఎజుంగను,

తముస,---ఏపాటీదో యిదీ వారును ఆపొటియీ.

నీర, సేన ఇట్టి మందభాగ్యురాలను 'నామ ఆర్యఫుత్ర శవీరవాంబ కాక పుత్ర

re అట్లున్న ది,

సక్కలా-నేను కని యేమి? అట్టి యాసొపుక్రకుల న్నర్తల మెఖపుండరీక యుగళ

ను ఇందుక యెషములుగల కోవుల నంతేములచే ఫెసిల్లాచున్న వెక్కిళ్ల్‌ తోను ముద్దు

లొలను మధుర సూళ స్ఫుట పుంపహసి తోనుబంధముతోను 'కాకశిఖంచ వ...
నో జ వటి ల క |
తొ ను వెలురగుచున్నట్ట దానిని ఆ ర్యపుత్తుండు ముద్ద గోన జాయొ శే!

రృతీయాంకము. క్కి

తమ'స, కలుగునుగాక బేల్చుల యను గ్రృహంబుచేత,

సీత, ఛగనతి తమసా, ఈ నిసుంగుల _స్తరణచేత స్తనములు చేంపి వారి తండ్రి,
సన్నిధానంబున క్షణమా త్రము చేను సంసారిణి నైతిని,

తమస.---ఇందుల శేవుందుము., కానుపు గదా స్నేహ (ప్రకర్ష మునకు పరమాపధి,
ఇది తల్లిదండ్రు,లకు ఉత్క్భాస్టమయిన యొండొరుల కూర్పు.
కం. ఇరుదంపతులయు నంత।ః
కరణంబుల స్నేహరసము కరు డగు చెందు౯,
హరుసపు ముడి యది యొక్క టిం
బరిణద్ధ మపత్య మ'నెడి వరనామమునF౯, ౧౮
వాసంలి ==ఇటును బేనర చూడవలయు;
కం, అనుదిన మేనమలిని సజ
"ఫెనిచచె నవోగ్గ చలముగ్ధ పింఛము, నదె క్రూ
యును సవనిత ముచ్చిఖము ర
తనపు బొమిడికముబలెం గదంబౌ గిమునక౯, ౧౧
సీత.---| సకొతుక చాప్పుము] ఆదా యిది?
రౌము.----ఆనందింపుము వత్సా ఆనంది౦పుము.
నీత, _అస్లే అగు(గాక,
రాము, జ
ఉ. నొండిలుల౯ బుటాంతర పఖఘూర్మనసంజ్ఞ నొసంగు కింటిీకిలొ
దాండవిత భువ్రల్‌ చతురతం బ,చలించుట భూపణంబు గా,
మండిత వా_స్టతొళముల వుత్పియ గొల్పిన నిన్ను మత్సుతా
ఖ౦ండషలుం గాంగ జెందమున గారన మొప్ప సం_స్థరించెదక్‌,
ఆహా! తిర్యగ్గంతువులు సయితము పరిచయము ననుసరించును,
శే, పూచి పూవని గున్నయ పోండికషప
దయితే పెంచిన యప్పుడు తనశేె చేది,

నీత,--ఆర్యపుశ్రు[డు చకంగా ఆనవాలు పట్టినాండు,
రాము, =

స్వజనమున. జబోఆ చాన వార్థ ంబు నుట
నిజముగా చజేవి నీ గిరి నెమ్మి దలచు, గికీ

“కరా ఉ త్తీరరామచకిత నాటకము

వాసంతి, దేవర, యిట గూర్చుందువుగాక,
ఆ, కాంతతోడి నీకు. గమనీయ శయన మా?
'రావితర్జి యిది యరంటివనిని,
పూరి యొసంగ సీత సాళశె వీనికి నిట,
గాన, హారిణకములు దీని విడవు. ౧౮
రాము దీనిని చేనుం జూడ నోపకున్నాండ,
[అని ఒండేడ చేడ్చుచుం గూర్చుండును,
సీఠ,---నసఖి వాసంతి! ఏమి చేసీతివే నీవు, ఆర్యపుత్రునికీని నాకును ఈ ప, దేశ
మును చోఫుటచేత! ఆకటకటా! ఆక(డే ఆర్యపుత్తు శు, అదే పంచవటీ వనము, నీజే
ఆ ప్రియసటఖివి వాసంతివి, అవే నానా విస న్రుంభసాత్వు లైన గోదావరీ కాననోద్దేశ
ములు, నా బిడ్డలకన్న వేయు గానట్టివి అవేయీ వృగ పీ వృశ్నములు, మందభాగ్యకు
నాకు మణి ఆగపడుచునే యున్నను ఇది యొల్లను లేనిదే! ఇట్టిదిగా నున్నది జీవలోశము
నకు దశాపరికొమము!
వాసంతి. సఖి నీతా, రాముని యవస్థను చూడవా యేమి?
చం. కలునదళంపుసౌ రొలసి కన్నుల పండువు సేయ నంగముల్‌,
తీలంచినయప్పు 'డెల్లం గన దక్కియు నీ శెపుడుక్‌ నవుండె మె
'నెలసీయు, నిపు శోకమున విహ్వాలితాంగుండు పాండురుండు దు
ర్చలుం డయి యొట్టకేలకు విభావితుం డయ్యును నేత్రపర్వ మా,
శీత, _చూచుదున్నాను సఖీ, చూచుదున్నాను,
తపస,--- ప్రియుని జూచుచుందువు గాక,
నీవో దైనమా! చేను లేక యీతండు, ఈతడు లేక శీనును, అని ఎవరు
తెలంచిరి. కొన ముహూర్తము సే పయినను జన్గాంతరమందుం బోలె కానంబడినవానిని
బాప్బుజలముల నడుమ నడుమ చూచెదనుగాక నాయందు సల్ఫలుని ఆర్యపుత్తుని,
(ఆసతోం జూచును,
తిముస.| నెయ్యముతో కవుంగిలించి]
"జే. మోదనోకాను శ్రువుల వెల్లి పొడుచు నీదు
దృష్టి తృప్పచే నుత్తానదీర్ణ యగుచు,
వయిత్రు ధవళబహుళము్యు 'తానమార్చు
హోగ్ష నిమ్యంది శీ రకుల్య యును బోలె, ౧౬

కృతీయాంకము, డి

వాసంతి, ---
చం, తీరులు ఫలప్రసూన సహితం బగు తేనియ నర్ధృ మిచ్చుతళా,
విరిసిన తమి సౌరభము వెల్లిగ ఏచుతం గాన తెమ్మెరల్‌,
al ౧
ఉరక కలక్టణంబుల రణోత్చుకముల్‌ పులుంగల్‌ రచించుత౯ా,
మరలను రామ దేవుండు సమాగతుం డి ప్లిటకు౯ స్వయంబుగా౯,
కాము.---సఖీ, వాసంతీ ఇట గూర్చుండుము.
వాసంతి [కూర్చుండి సబాప్పము] మహారాజ కుమారలర్నుణునికి కుశలమా?
రాము.---[వినమి నఖినయించి]
"తే. జలము నిన్వరి పూరి. ౫ నలమున నిడి
యే తరు విహంగ మృగముల నీత పసెనివె,
వాని గన్నంత వికృతి నా కౌ నొకండు
అద అర క అధ బ్య శ
ప_స్తరోబ్భేద పటున్ర హృృద్ద నము వలె, ౧౮
వాసంతి.---మహాశాజా, అడుగుచున్నాను గదా కుమార లక్ష ణునికీ కుశలమా
అని,
రాము.---ఓహో! మహారోజూ యని ర్రోనులేని పిలుపుపదము, సౌమి తిని
గహూర్చి మాత్రము బాప్పగద్దదొక్షరము కుళలపృశ్ళ. కావున తలంచెదను ఈమెకు
సీతా వృత్తాంతము ఎలుకవడీ యున్నదని, [పృకాశము] అవును. కుళలతు కుమారునికి,

(అని యేడ్చును.
వాసంతి.---ఓయి దేనరా, ,క్కూరు(డవ్రు గదా అయితివి.

నీత, సఖి వాసంతి నీ విట్లు పలికెన వేమి? అర్యపుత్చు (డు ఎల్ల వారికిని

వ్రీయామ (డు గదా, నా ప్రియసఖికి విశేషముగా నట్టిం డని చెప్పనలయునా?
వానంతి,---

ఉ, ఈవె మదీయ జీవితము, ఏనె ద్షోతీయ నమునంబ, నత్వుఎం
దీవె విశుద్ధ కౌముదివి, యూ నె సుధాపగ నవంగనుందును౯ా,'
ఈనహి బేలకు౯ శతము లిచ్చగము ల్పచరించి దానినే

[నిశ్వసించి]
హో విధి! శాంత మాత! మటు గా కిక నుత్తర మేల యూ.కొనళొ!

[అని మూర్శిల్లును,

రాము,--యుక్తము గదా మాట మానుటయు మూర్చిల్లుటయు, సఖీ సమౌళ్వ
సల్లును సమాశ్వసిల్లుము.

ళం

ఉ రత్రరరామచరిత నాటకము

వాసంతి, = [(సమాళ్వసిల్లి]) ఏల యీ యకార్యమును దేవర కావింభెను?
వీత .--సఖీ వాసంతీ, మానుము మానుము,

ఠశాము.---లోకము ఒప్పలేదని.

వాసంతి,-.ఆందులకు నిమి కారణము?

రాము.----ఆది లోకమునశే యెలుక.

తమా'ప,==లోకులను నిందింప(దగును.

వాసంతి,

ఉ. ఓయి కఠోర! నీకు యశ ముక్క_టియే గద యెంతీయుం బ్రీయం,

బే యయశంబు ఘోరతర మింతేటికన్న వచింప నేర్తువే?
ఆ యటవి౯ మృగీనయన శై నగతి౯ా వినరింప నయ్య యో
హో యధినాథ; యే మనుచు నూహ యొన .ర్భువొ దాని నయ్య యో!

వీత... వీకే సుమా వాసంతీ దారుణురాలవు కశోరవును, ఏలన నిట్లు ఆర్య

a
పుత్ఫుని శుఖికుని ౧ భపెట్టుదున్నావు,

తవస.-్కేమయు శోకమును ఇట్లు పలుకుచున్నవి,
రాము. --సఖి ఏమనుకిొ నసలసి ఎది?
కే, చకిత సారంగతేర్ణక చపల నయన

అసు అం క హ్‌ ఈ ఇచ ఆ

స్ఫురిత పరిణత గర్భ ప్రభూత భేద

కెౌముదీవుయి బిసముగ గాతలతిక

య (WU

యబల క్క వ్యాత్కుల విలు ప్ప య యె నిజము, 9౨౧
సీత, ఆర్యపుత్తా, చృదికియున్నాను.
శొము,---హో ప్రేయసీ, జానకీ ఎచట నున్నావు?

శీత, అక్క ౮ అక్కి. ఓ", ఆర్యపుక్రు డు సయితము వావిచ్చి యీడ్చు

తేముస, వేక్‌, ఇది యు కమేగదా, దుంఖెతులు దుఃఖని ర్య్థాపణము చేసికొన
లు తి

సలసినజే గదా, పతక

తే, నెల్లి డరులం బొరలి హాలకల్లోల మూ

కొలని _ద్రెన్సనిక కలుంజు గాచు;

శోకేగమునకు వషోభించు జెందము౯

విలపనంబు గాచు వ్రీలనీక, 2.9
విశేషముగా రామభ్యద్రునికి పెక్కు తెజింగుల జీనలోళము కస్ట మైయున్నది,

తృతీయాంకము. ౪౧

ఉ. పూనికతోడ విశ్వమును బో చుట కార్యము శా స్త సమ్మతి౯,
మానినినంత యా_త్తను సుమంబును ఘ రము వోలె వాజ్బెడి౯ా
"తాన తొలంచుట౯ విలవీతంఫు వినోదము నబ్బదాయెనే!
కాన నిటిప్పుడేని శమకారణ మా రుదితంబు మే ల్లదా, 93

రాము. కిట్రా! కట్టా!

ఉ. ప్రీలును గాని గుండె భయవేగముచే, మటి గాదు రెండుగా!
సోలును గాని విహ్వాణత సొమ్ముల మై, విక చార చేతన౯!
'కాలుచుం గాని లోనిసెగ కాయము జేయదు బుగ్గిగా! వహాతి౯
గూలుచుం గాని మ ర్భముల( గోసెడి దెనము కోయ చాయువు౯!

నీత. ఇట్టి ద యిది.
తాౌము,==కి అయ్యలారా! పౌరజానపదులారా!

చ. నరిపవదా య మోముదికి జానకి యింటను మన్కి, దానం బు
లొ్పొరకనుబో ల ళూన్యననిలో విఃనాడిలి; వెండి నందుర౯;
సరిచయబంథు ౮న యలభానము లీపు కరంచె నామదికా,
శరణము లీమి న్‌వనము సల్పన, క చేని యోర్వుండీ!
తిముస. నక సము సృంపునింపు అసిగంఫిరముగా నున్నని!

వాసం? కడచిధోయిందానిం౧రార్చీ బట నార్‌ సఫ్‌*"ంపవలయును,

రాము.--నశఛ్రీ ఎటు చెప్పెంవు తౌలిమి యని?
త (౧౧
నే దేవి సొడిడిచన్నట్టి ఎానసుధకు.
బదియు శెండోన నగు నేండు Gh బు మయ్య;
ఆన
నష్ష మెనది సీత యన్నామ మదియ,,
ఆ) '2---

చేడు రాముం గానెణు మాట లీని చాయ. ౨౬.

రం?

సీతి.--అర్యపుత్తుని యీ “చంములచేతి మూ . గుచుసన్నాను,
తివన.---అనే పిడొ _-
ఉం Cs ట్‌
ఆ స్నేవా శిశిరంబులును శోక నిష్టురములు
నిష్టతమములు గావు నీ క్రి పలుకులు;
తల్పి, యామకరంవంపు ధార లివి
కురియుచున్నవి నీమీో(న నురువిషములు, 9౭
౮

(|

౪ ఉ త్తరరామచరిత నాటకము

రాము ---వాసంతీ, విను:---
తే, అడ్షముగ లోన నాటిన చా నలాత
శల్య మెట్టులొ సవిషదంకశోంబు నెట్టా
అట్లు హృ_న్గర్గములను గోరాడుచున్న
కుందుమేకును నే నోర్చుకొనంగ లేచి? ౨౮

సీత, ఎంత మందభాగ్యురాలను నేను! వెండియు నార్యపుత్తు నికి ఆయాసకారిణి
చె తిని!

రాము ---ఇట్లు అంతే8కరణమును ఇంచుశేని చలింపనీయక _స్తంభించుకొన్న
వాండన మైనను నాకిప్పుడు ప్రగార్వానుభూ తేము లయిన యాయా (వ్రీయనస్తువులం
గానంగా ఈ యుప్పెన కలిగినది. ఆది యెట్లున £---
వ అ మ
ఉ. పాయక థోభిలేంద్రియవిపార విజంభణ మాంపువాండ నై
యే యతేనంబు శ్లేశపడి యే రచియింతునొ, దాని నెల ను౯,
)
శ్‌ జయ లా ౮ రష
నాయెదలొ వికారము ఘనం బయి యొక్క_టి త చినె చెడు౯
దోయర్వుగీ మహో ౫ రయధథధోంణి సె కతసేతువుం బల౯. ౨౯
(UO oun

సీత, దుర్వార దారుణారంభ మై యార్యపుత్తుుని యీ గుఃఖసం ౫ నము
చేత నా హృదయము పరిస్ఫురితే నిజదుఃఖముం బోలె పడవడ నణశోచుశ్నది,

వ "సంతి. | స్పగతేము | దేవం కప్టముపాలై నాండు. కానన వేటు వివ, యము
నకు మరల్నెగను, [| ప్రకాశము] చిరపరిచితములై న యీ న భాగములను దేనని
చి తగించునుగాక.

అవీ
లము - బే ష్‌ J 5 గె
రాౌము.---అస్లే కానిమ్ము, [లేచి పర్శిక్కమించున
వీత... దుఃఖ సందీపనములనే మ్రైయసఖి వినోవనోపాయ మని తలందు
చున్నది,

వాసంతి.-.[సకరుణము”] దేవ్యా దేవా,
శా, ఈ నల్లి గృహమందె యుండితివి కావే కన్ను. దస్తార్లముక్‌
౧ శం
దా వేడ్కం గొని తామసీంచె సఖ గోదం దిన్నె హంసాళితోళా;
శే నచ్చుచు దుర నాయితుని(గా ఏకీంచి నిక్‌ భీత యి
'కావింపష౯ జతప దకోరకము ముగ\ంబు౯ బణామాంజలి౯* ౩3౦
మళ థి UU

వీత, దారుణవు నీవు వాసంతీ, గారుణవు. ఏల యిట్లు ఈ హృదయమర్శ
గూఢ శ లోోద్దట్టనములచేత మందభాగ్యను నన్నును ఆర్య పుత్తు"నిని సంతాప పె స్టైదవు?

తృతీయా౦క ము. ౪3

రొము.--- చండీ జానకీ! ఇటనటం గనయబడుచువే యున్నావు, జూలిగొన వేమి?
శా, హా! (పా ప్రాణేశ్వరి! వ్ర పలు నాయెడంద, దేహం బ స్పబంధం బగు౯ !
చూపట్టుక్‌ భువి క డుగా, నవిరతార్చుల్‌ లోన నక గాల్బ్చిడుక ,
మో 'హెచీకటి నంతరా క మునుంగం బోలులా వశావేత మె,
ప్రావించు౯ బెనుమో raed యియకమ మందాద్భృష్టుండం జేయుదు౯!
[అని మూర్శిల్లును:
సీత.--.అయ్యో అయ్యో! ఆం గపుర్తు ఏండు మరల మూర్చపోయినాండు,
వాసంతి. దేవరా, సమాళ్య్ళనీల్లును సమాశ్వసిల్లుము.
సీత, ___హా ఆర్యఫుత్తు డా, వుందభాగ్య నైన సన్నుంగూర్చి నీకు సకల జీన
ప మాటీమా' టికి ప్రాణసం బేహదారుణ మైన యీ సశొపరి
అావుము! హా వెడితిని! [అని మూగ్చిబ్లును.
తమస, --పట్టీ సమాశ్వసిల్లుము సమా కే్టసిల్లు ము. మరల నీ పాణిస్పర్శయే రావ
ఫ్యయ్యులికి జీవనో పాయము. [సీత సమాశ్వసిల్లును.
వాసంతి.---ఏమి ఇంకను మూర్చలేరండు! హా! ప్రియసఖి నీతా! ఎక్కడ
నున్నావు"? నీ జీవి లేశ్వరుని సంభావింఫపుము.
[నీక నడివడిగా6 దతసీ ఎవయందును నోసటనుం జా6కును.
వాసంతి --ఆహో! రామభ్శద్రుండు మరల చేతనం బొందినాడు!
రొము, ---
తే, అమృతేమయ లేపముల జిక్క. నలందె నాం
దె హికములను లో నెలిధాతువ్రులను,
స్పర్శ మాక స్టికము సన్ను బ్రదుకం జేసీ
హొర్గ ముస నొండునగ మోహమందు ముంచ, వె
[ఆనంద నిమాలితావముండుగానే, సఖి వాసంతి, సంతోషము, నివు ఫ్‌
చున్నావు,
వాసంతి. ---ఎట్లు?
రాము.---సఖి, వే "టీ మున్నది? జానకి మరల వొరకినది,
వాసంతి.---ఓయి దేవరా రామభ్యద్యు డా, ఎక్కడ నయ్యా యామె!
రౌము.---[స్పగ్శసుఖ నుఖినయించుచు] ఇటె ఎదురనే.
వాసంతి.----హో దేవా, ్రేయసఖీదుంఖుపద్ధను బుందఖొగ్యను నన్ను ఏల యిట్లు

వము తచెపదారుణములే పు లొపములచతి మురల ఏహాం చెపటు.
= క వ్రు

ఉ త్తరరామచరిత నాటకము

నీత, చేను అసలి కరుగం గోరుచున్నాను. దీర దారుణంబు నే యొసను నా
సంతౌపనును క్షణ లో పోన షంచుచున్న చరచి సౌవ్యుశీతిలం బె; యో యార్య
పుత్త్ర స్పగ్శచేత నా హన్థము ఇజ్రలేరోపవిబద్ధము ంబోలె. చెపుర్నుచు కీ లెషలినట్లు
తడంబడుచు సశము చప్పి పణ6ముచుల్నది

రౌము---సఖి, (పృలాపము లనెన వము!

మ. మును పుద్యాహామునందు గంకణథరంబుక౯ా దేని గ (గొంట్‌నో,

అనుభూతంబొ సుధాహిమంబు చిరమే యశ్చ ఎర్మి మిచ్చాంతీక్‌,
సీక.---అర్భపుత్తా ఆతయావే యిపుడు నవు

రాము, ----

పునరా త్రం ద యే అనల క్రో యుల బీసాళలించు నొ

4 Pa లో లో లో క న a yA
సరి తె కల్లు జనా పఉివరకావొ, ల) సనాగా గంత పు, క్ష,
బుద రత్నము 6 వ. రయ 7 A) ES వః 53
9d గ్రైసొంచును,
ఇ Ou Ec ల bz శ ఇశ్య
4 స్సు! గచేఆ ఎూపాతి,.యిన: నాకు ఇమా
వ్వా | శ మే ఇ a నన. జల ౮
రాము.--ానసఖి ఐ'సంలి, ఊ. ౦న నిమోి€ళ ఆం ౫ ముట్టను నిరా చెలి విససఘుండను.
గె స జ
కావున నివు పి యసఖెసి ఇరుకు బు

ఆళి
బాసంట, బాపి 6౮ ఉన్నంు “ఏ౦ ద.
లు ఒం

[ns పడ గా వీలు లాగికొని అపసరిల్లును,
రాము,.-—హ్మో ఇన్స్‌ పృమాఘు.!
ఆ. పువోవమంబు పరి౫ భెతం టయ్యు
(౧
జడమునుండి జనము సరగ నిపుం.
"వీపినుండి వేపి స్వేదినుండియు సరి
నాకొంంబునుండి నాటెకరము. 30
సీత, ---ఆగ్య పుత్తుని “య ములు అస ముగా _సీమితెములును మూషుములును
ల టీ ae - జ జ k న్‌ జ 3 హో
సుటయువవియుంగా నుష్నాని. ఆర్యబ్రుక్తు (డు ఇంకిను తన్ను కుదుటికిం దెచ్చు లేదు.
"3 Ar. ro మో "1
తవు లా స్బెహా హాని కౌతుక ములం' , నిర్వర్థించి |
సేద రోమాంచ వేపథు స్వీతగా తి
లి O స ౧ గా
చే సద థు ఇ ల
యయ్యి బిల చ్రయస్సర్మి హర్ష మునను,
కరునలికం దొలిజడికి. pr త్రేడ్డినీ
జ్‌ ఖా ౮ 7 వ 4 ళ్‌ Fo
క" A నం “దరటంసగ గ వ్‌ శ, 5౨౫
ee ల ళ్‌ ర.

తృతీయాంకము , Yt

సీతే. [స్వగతము] ఆహో! ఆశ తేచే నిట్లయి తముసాభగనతిచేత లజ్జిత నైతిని!
ఈమె యేమి తేలంచునోగ దా “ఈ పరిత్యాగ మేమి ఈ హృషయాసంగ మేమి? ఆని.
రాము. | కొలయంగని | హా! ఏమి? లేనే లేడే! ఓ కరుణాహీనురాలా వై దేపీ*!
సీత. సత్యము కరుణాహీంచే చేను. ఎటుస, ఇట్టి దశలో నున్న నిన్ను చూచుచు
వ.
పణమ ను ధరించియే యున్నానుగదా.
రాము ---ఎచట నున్నావు! అన్ముగృహింప్రుము, ఈ వళలో నుచ్నై వానిని సన్ను
విశనాడుట నీకుం దగదు.

సీత. అర్భఫుత్తుంగా) ఇది విపరీతముగా నుబ్నది!

ల భా జరు

వాసంతి. ---జనర్శా అనుగ హీంపుము అను గి పొంఫ్రుము; మిత్‌మీళన వీప లం
Ww యం

ఫము పొలయి: నిన్ను స లోకో గాన భర్యయిచేననే ని నిలుసరించుకొనుము. నా పీ య
ఆ సట a లో

సఖి ఇం "లీ పే?
రెము.--ాని?ాముగానే లేడు. అటు కారని, వాసంతికి ఏల యగపడగు. ఇచేమి

కలయా, న RT ునచిలాదా, క”, రామునికి ని

ఒర

యొక్మ_ డోడి? నికృయముగా
నిగంతిగ సంకల్ప పరంపరా? బరికిల్సోపమయు చిలి ఫి; రే అబిమేయ పపొవు గలది.
వా టీవాటిక సన్ఫు నౌెంటఎం' చున్నది.
సత తరు రాలను (ఆర్యసుత్తుని సంచించితని.
వాసంతసి ---దేవా, చూడు చూడు
మ. అసురాథిళుని యుక్కు_6 దే రిజ జా యాళ్టుఘాతే భగ్నం ము
నెసం నద్యుగ్య వీశాచతుండ ఖంసం క్రై సృతకంకాళిముల్‌,
సిక్ళ అరు జకాాయుిుపత్వుుం పయి దిన్యచ్చంస మబ్దంబు నౌ
నస గోపోజ్జ ఏల సత నె జికొని విస్థాధి౯ా జనె౯ సోం కీటలా. 3౬
సీత, =| సస్థయము | ఆర్యా త్త! నాయపను చింపబచున్నాా రదు! 1 సవారించు
చున్నాడు! రత్నీంపు రత్మీంబు!
రాము.---[వేగమున లేచి, ఆ! పాపాత్సుండా! తాతి ప్రాణ నీతాపహారీ! ఎట
శీ. వను?
వాసంతి. దేపరో, రాక్షుసవంశ పృళయ ఘూనుకేతూ ఇప్పుడును ని కోపము
ఎకు విషయము కలదా!
నీత, __ అహో ఉప త్రి ఒయులీని గదా,
రాము ---ఇప్పుడు వా ఇుుముగా (బు లాపమే చేసిశిని, అట్టిది గాదు ఇప్పు డీ

లో
విగ వై" తు ముండుగా పంపింది ది,

de 4G శ్లరరామచరిత నోటక్‌ము

చ, సరవి నుపాయవంతము నజ సవినోదము న సవీర సం
(UU a_ \( క
హారణముచే జగంబున మహాద్భుత మై మదిరాశ్నీ తొడ ము
న్విరహము సహ్య మయ్యె నరిని రథ నావధి. యిప్పు డన్ననో
నిరవధి నిష్ప్రతి క్రి యము నిష్పరిదేవిత మెట్లు సహ్య మా. ౩౭
సీత ---నిరవధి యని హా వెడితిని బుందభాగ్యను! | అని ఏడ్చుకు.
రాము.---హాో! కస్ట ము!

చ. ఎచట. గవీంద్రు,చె లి ల్లీ వృథ, యెచ్చటం గ్రా గోంతులళ క్రి నమ్ము, న
మ్మెచటను జాంబవన్గతి, యనీశుం జెటం జన త
ఎచటికిం ద్వష్ట్రృసూతి నలు డేనియు. జేయ లేడు దారి చా
నెచటికి లక్ష ణేషవులు నేయవ యం చెట నుందువే సఖీ! 3౮
నీత.---ప్రూర్వ విరహమును బహుమౌానిందుచున్నాను.

రాము'---సఖి వాసంతి, ఇప్పుడు రామునింజూచుట 'సఖులకు దుఃఖమునశే.
కావున, ఎంతసేపు నిన్ను ఏడిపింతును? ఇటీ నాకు ఫోస సనుజి యిము,
a =
నీత, [ఉఊద్వేగముతో తేముసను పట్టుకొని] భగవత తమసా ఏమి ఆర్యఫుత్తుండు
పో చీపోవుచే!
తమసా. బిడ్డా, డోల డల్లు మాలడిళ్లుము మనమును చిరంజీవు లగుకుశలవుల
సర్గ పర్థన మంగళ ములను నెజవేర్చుటకు భాగీరథీ పొదమాలముం జేరువము.
పీఠ... ఇగవణి, అనుగ హం౦బున సెలవిమ్యు, దుర్గే సీజనుని తణమ్మాల్రే పుయిసను
కాం చెదను,
రాము ఇప్పుడు నాకు న సవా _రచారిణీ కలదు,
నీత, ప ) ఆర్యఫుత్తా, ఎస గా మె?
రాము.--బంగారపు సీతా ప్రతిమ.
సీత్ర —[ఉచ్చ్ళా ్యసముతో, సబాప్పుము| ఆర్యపుత్తుండవే యిప్పుడు నీవు,
అహో! నా కిఫుడు అర్య ఫుత్తు9ని చేత పరిత్యాగ శల్యము తివిచివై వై నంబడినది!
రాము ---దానిం జూచుచు నెన బా ప్పాపరుద్ధమును నే త్ర, తే మును వినోద ఘుందిం వెద,
నీత, ---ఆర్యఫుత్తు?ని చేతి wee ది యది థశ్యగదా, ఏలన, ఆ
ఆర్యపుత్తుని వినోద పెట్టున టై జీనలోకమునకు ఆశానిబంధన మొనది,

Sa Cl సిన వే, తళ ల. సో. సవ య వ
తెవుస (_గతేస్నే హో స్రములతీ కివుంగిలించి | కీసి బొల్యా ఇది నిస్నే
ప*గడుకొనుట.,

తృతీయాంకము జ ల

సీత, [సలజ్ఞము, ఆధోముఖియె, స్వగతీము] భగవతి నన్ను పరిహసించుచున్నది,
వాసంతి. —-ఈ యాగమనసంవిధానమే మాయందు నీ నుహో ప్ర సాదము.
పోవలసీ యున్న కార్యహాని లేకయుండున బ్లు పో దగును.
నీత, ఇప్పడు నాకు వాసంతి గుతికూల రయైనది.
తమస రా రమ్ము పోవుదము,
సీత ---[కష్టముతో)] అౌ్లే చేయుదము
తమస ---ఎట్లు పోయెదవు? ఏలన,
తే. తృవ్షచే నీదు నేతంబు తీసాయి
౯3 (UU
నాటిన ట్లనయది పాణనాథు మేన;

na య.
మ _ర్షశదపరము లుద్యమములు గూడ
దిగున లేకున్నయవి డాని ముగుద, యిపుడు. ౩౯
నీత --అపూర్వు ఫుణ్యముచేన దర్శః మిచ్చి: యా గ్య పు త్త చరణకమలములకు
ఎవుస్కారము. [అని మూర్శిల్లును,

తస --పట్టి, ఊజడీల్లు మూజడిల్లుము,
సీత, ఎంతసేపు మేఘాంతరమ. * పూర్ణ్మిమాచం దృదర్శంము!
తమస ---అహో సంవిధావకము!
"లే. రస మొకంజె కరుణం బె కారణవశమునం
అయి

బడయు భిన్నత వే శ్వేర్టన_ర్హములను.

అలలు బుడగలు సుడులును నను వికృతులు

నీ రెననినట్టు, లది యెల్ల నీక గాదె. రం

రాము —-విమాః రాజు, ఇటు ఇటు
[ఆందటు లేతురు,

తవుసా వాసంతులు. [నీ తారాములంగార్మి |
nS

ఆ. అనని యనురనదియు స_స్థదోధలు గూషా6
దొలుతం గవితం గన్న కులసతియును
అల నసీష్టుం గనుగ తారుంధతీకుండు

నిత్య మంగళములు నింత్రు, నీకు. రం
[అని అంగు నిస్క_)మింతురు,
తృతీయాంకము సమాప్తము,

రీ౮ ఉ ర్తేరరామచరిత నాటకము
మిశ్ర, విష్కంభ శమము.

[అంతట ఇరువురు తాపసులు ప్ర, వేశింతురు.]

ఒకండు.--సౌధాతక్సీ చేండు మెండుగా సమకూర్చిన యతిథి జనులతోను, వారి
సంతర్పణకొజుకు దండిగా జరుగుచుర్న యారంభము లతోను, వాల్డీకి భగ వానులవారి
యా శ్ర మపదము ఎంతే రమణీయముగా నున్నదో చూడు.--అక్లే గదా.---

తే, ఉప్ప మధురంబు నిన్వీరి యోదనంఫు
గంజి నీపూటబాలెంతే కాంత మున్ను
తాగగా వేచి మిగిలినదాన( ,దా,గు

9)
న్నాశృమ మృగంబు తాను బర్యా_పి గా,
మత ము, —

తే. నేతి వంటకముననుండి నిగుడుచున్న
నలపు సనసన్నముగ( దోడు కలనికొనంగ,
“లేంగయంబండుల తోడి మి శీ కృతంపు
శాకపుం బాకపుం డావి సాగు దన్ను.

సౌధాతకి.--- నేడు న రపమినగర్షూల గాళ్ళీకి సవి శే, మె: యనధ్యాయకారణం

నచ్చింది,

ప,థముండు.--[విహసించి) ఓరి సౌధాశక్సీ నీ శేమా పెద్దలయందు గౌరసము

అపూర్వముగా నున్నదిరా!

సౌధా.--ఒయ్యావు భాండాయనా, ఈ పెద్ద ముసళ్ల్‌ బిణారుకు నాయకుడుగా

ఇప్పుడు నచ్చాడే నారమడిధారి, ఆతనిపే శేమోయి?

భాంజాయను(డు.----ఏ! చాలింపు ఎగతాళి. ఎజటులగవా బుళ్యశళ్ళం'గా శమము
నుండి అరుంధతీ ఫురస్కృతలను దశరథ మహారాజ భార్యలను తోడ్కొని భగవానులు

వసిష్థులవారు నిచ్చియున్నాా రని? అట్లుండ ఏమి యిట్లు (ప్రే లెదవు!
సౌధా. డా! ససిమ్టు గా?
భాం గా.----అవును,.
సౌభా.---నే ననుకొన్నాను పులో తోడేలో అని.
ఛాండా.---ఆ! ఆ! ఏ మంటివి?

సౌభా.---ఆయన గారు నచ్చి రాకముండే పాపం! ఆ కల్యాణిని కపిలని మడ

మడ ననిలి గుటకాయస్వావో చేశాడే!

ణు

మి విష్క_౦ఛకము. క్షే౯ా

భాండా,---* “మధుపర్మ ము మాంసముథోోడిది ఆను వేదమును పృకూణీ
కరి౦చి శో త్రీయునికి ఆఖ్యాగతునికి కొదమపెయ్యనుగాని ఆంబోతునుగాని చింబోతును
ల అదన తో కా. 99 లట మ < న
గాని గృహస్థులు పెట్టుదురు. అ ధ_ర్గనూ తక రులు పగింతురు.
పారా ముం ఓడినావు.
భాండా.-- ఎట్లు!
సౌః —ఎట్లా? నసీష్భామ్మగ్కలు రాగానే కొదకుషె: న్యని కోసీనారుగదా, మణి
వ క్త ్న Fg
నేడే నచ్చిన ఆ రాజర్షికి జనకుడికి భగవంతుడు ఐ+_ీకి పెరుగు దేనెలతోమ్మాత్ర మే వధు
పర్క-౦ పెట్టినాడు, కొదవుసెమయ్యని చంపలేదు.
ట
భాండా.---మాంసము సవలినై చిశవారికి ఈ కల్పనును బుహలు ఆనలంబింతురు.
ఆ వహానీయు(డు జనకుడు మాంసమును నదలినవా (డు
సోభా.----ఎందుకు నదలినాడు?
భౌండా.--ఆయన నీతాదేవికి కలిగినదై సదుర్విపాకముకు విన్నప్పుడే వై ఖాళస
గ్రాలేముం గె కొన్నాడు. ఆది మొనలు చం దృద్వీప తసోనవములో ఇల్ఫి సంనత్సేర
ములు తేపస్సు గావించినాండు.
సౌధా.---అక్క-డీనుంచి యెందుకు నచ్చాడు?
ద రమా శ 9 ఇ థె న న్‌
ఫాం డా.---చిర క౯"ల వ్రయమి తుని _లికిని చూచుటకు.
సౌధా.--వియ్యపుకాళ్లిని ఈయన చర్శీంచినా డా లేదా?
ఆ క్‌ 1 0
భాండా.- ఇప్పు గ నసీషి నగవంతులు కౌ సల్యాదేవికి అరుంధతీ భగవతిచే చెప్పి
పంపి నారుః---- నయము గా పోయి వై చేహుని చర్శింపనలసీనది.”” అని,
సౌధా వత్‌ యీ మువకల. ఓఒకరతో ఒకరు కోలుసుకొన్నిల్లే మనమున్ను
పటువులతో నసాడుకొని అన ధ్యాయ మపళోాత్సి ౫ *న్ఫి ఆటనే నెబివేర్చు దాము.
[అని పరిక మింతురు.

Ww)
సండే ఆ బహ ది ఫురాణరిజరి జ.కండు వా లీకిని వసిషుని
ఇ ళీ 9) | aN రాశీ ల ఫ్రా

భాం".
ఉపాసించి యిపుడు ఆ శ్రసుము. మై శౌలు'సల చ్య్టైమొవట కార్చు న్న్వాండు; ఈయన, ----
తే, మానసములోన నిత్యత నూనినట్టి
భూసు తొశో కమున( వేసీ Sn es
లోనం గాక్సిచ్చు పర్వ ననూనగరిమం
గాలుచుం డడు జీర్ణ నృతంబు వోలె, వ

»

| నిష్కశమింతురు,

ప్న క్ల సమో ప ఈ
మో వీష్క ౦సకము సమ సము

గం ఊఉ త్తరరామచరిత నాటకము

చతుర్ధాంక ము,

[అంతట జశనకుండు ప్రవే శించును.]
జనకు(డు. ---

ప అడ 3 అ అప
శా, ఘోర పృ క్రియ వెశసం బది సుతం గుంకించి నాగుండియ౯
స్ఫారంబై కడు న్రచ్చి క్రొచ్చి యటం బెల్బ౯ నాట చేశోకము౯,
9 అకలి జ ఫ్‌
ధారావాహీ పటిష్టమై యది చిరత్నం బయ్యు నూత్నంబు నా
హోరాహోరిగ అంపకో(తనలెం గోయు౯ నాదు మ_ర్షంబులళ౯.
అయ్యో! ఇనీ! ఇట్లు ముదిమిచేతీను ఓర్వరాని దుఃఖముచేతను పైగా పరాక
సాంతేపన పృభ్భతి తెపస్సులచేతేను ధాతువులు శోషీంచి యెందులకుం గొజగాని యీ
పాడు. దేహము ఇప్పటికిని కూలి పోక యున్నది! ఆత్మి భూతులు ఆసోూము లను పేరి
యంధ తొమి సృలోకములందు: గూల్వదు రని బుషులు తేలంతురు. ఎన్ని నత్సరములు
గడచినను నిరంతర పరిభాననచేత స్పసష్ట్యృపృకాశమై నా దుఃఖాతి రేకము (కొ, త్రదియుం
బోలె శమింపకున్నది! హా తల్లీ దేచయజనసంభూతురాలా, నీతా! నీ నిరాణ భాగ్యము
కటా! లజచే స్య చ్చందముగా ఏడ్చుటశేని ళక్యము కాని యిటిదిగా పరిణమించినది,
లు జ్ర లు
అష న్‌ |
హాహా పుత్ర.
చే. అనియశగ న్నే రుదిత మె పానణుమిోాణు
క్రాలంది పలుగ్రాన్ననల కొనల్‌ వెొయుదాని
సలదసంగత మంజుల జల్పీతమును
నీ నిసుగుమోములే(దమ్మి నే _స్గరింతు, _9
భగవతీ) వసుంధరా! నీవు నిజముగా ఆతిదృఢవు సుమా!
5 లే చ క
ఉ. ఈ ననలుం డరుంధతి మునీంద్రులు గంగ యొన న్తెవే గ్షికి౯
భానకులో, య చేల, రఘునంశగురుం డగుప్రొడ్దై సాశీ యో,
యూన యెన శె విద్య ద్రయియుంబలెం గంటివొ, ఖ్యాతశుద్దిశే
వాట © క.
యోవిలయంబు నట్టిసుతకే యిటు దారుణురాల యోర్చిత ! 39
[ నేపథ్యమున]
ఇటు ఇటు భగవతీ వువో దేవులు,
జన.---| చు+చి] అహో! గృష్టి అరుంధతీభగనతికి దారి చూపుచు న్నాండు,
[లేచి] మటీ యెవరిని వహాజేవి యని పిలిచినాండు?! [నిరూపించి] హా! ఏమి! మహా

చతుక్థో ంకము. t౧

ఆనవాలు పట్టంగలండు!

ప్రియసఖి కౌసల్య! ఆమెయే యీమె యని ఎవడు
"లే. సిరికరణి దశరథునింటం జెలం” నీమె
కరణి యన చేల? లెస్సయా సిరియ యనుశు;
అటి యీమె విధివశాన నెన బేదొ
శ, ఏ
శోకమయ భూత; నేమి విపాక మహహా! ర
ఇది పొపవముయిశ మణియొక దశావ్య త్యాసము.
కం. ఆయెను ము న్నేజనము స
కాయ మగు మహోత్సేవంబుగా స్మా కదియ
యాయను దుస్పహ మగ పడ
గాయమునం (గ్రుక్కి నట్ట తూరమువోల౯. %
AR)
[ఆంతిట అరుంధతి, కౌసల్య, కొంచుకియు ప వేశింతురు. |
అరుంథ బి. చవి విను. స్వయముగా పోయి నై దేహుని చూడెసలసీ, దిని
యిడి మో కులగురువు నా దేశము. ఆంగులకే నన్ను బంసినారు. ఇటీ యేల మాటిమాటి
కిని ఇట్లు మిక్కిలి వెనుదివి యుబ?
రంచుకి.---దేవీ నా విన్నపము చి క్తగించి ౫. స్సు నిబ్బరిము చేసికొని సనీష్ట
భగవానులవారి యా దేశమును జరుపుము.
సల్య.---ఇట్లి కాలములో మిథిలాధిప్రు9 చూనసలసీ సచ్చే నని జక్కుమ్మ డి గా
పకిల దుఃఖములును సంషవించువమున్నవి. మూలబంగినము పెళ్టగళ్టుచున్న నా హృదయ
మును నిలుపరించుకొన సమర్థను "గాక యున్నాను,
అరుంధతి,.---ఇందు సంజేహ మేమి?
"లే, మానుముల కనుబంథులం శయం గదురు
ననట లెంతయు సంతాన వాహు లయ్యు
నిష్ట జనమును గన్నంతే నిముడ లక
"వేల నజ్తుల చేం బోలె వెల్లివొడుచు. ౬
కౌసల్య. కోడలికి నా పటిీకి ఇట్లు సంభనీంచీ ముండ(గా ఎట్టు అ స.

ముఖమును చూూతును?

ఫ్ర ఈ త్తరరామచరిక నాటకము
ఆరుంధతే. -__
తే, ఇతడ మామేటి సంబంధి యీడ్యయళుండు
జనకొవంశ ప,భాన సంస్థాపకుండు,
యాజ్ఞ నల్క్బ్య మునీంద్రు డీయన కొసంగె
AEs |
ఛాతి మయొనట్టి బ్రహ్‌ పారాయణంబు, 2
శాసల్య. ఈయన మహారాజునకు హృదయానందుండు, పట్టికి కోడలికి తండ్రి,
రాజర్షి. హా కట్టా, ముహోత్సిన పరంపరతోడి యా దినములందు ఈయనచే సంభావిత
నెతిని. హా దైనమా! అది యెల్లను లేదాయె.

జన,

సమీపించి | “సతీ, అరుంధతీ, వె శేహు(డు సీర ద్యజు ండు అగి వాదన
మొంర్నుచున్నా (డు.
ఉ. నీవలనం బవిత్రునిం నీపతి త న్నరయు౯ మహామహః
పానను లైన పూర్వ గురునర్యుల సెల గురుండు జాన యె,
"దేవి నుషం బలెలా భగవతిళా భుననత్సయ మంగశళావహా౯
9 ॥ Ww Megs క i
భూవిహి తా_తృమాళి నయి (మొక్కె_ద దేవి యరుంధతి నిను౯,
అరుం. అక్షం మైన జ్యోత నీకు పృకాశించునుగాక, ఈ తపించుచున్న డేవు(డు
సరోంజసుండు నిన్ను పవిత్రుం జే ముంగాల.
జర,--అయ్యా, నష్ట, వృాజాపాలుని తల్లికి ఈమెకు అనాఘయము ౫౧ది?
కెంచు.---[ స్వగతిము. ] నిరన శేషము గాను ఆతనిష్టురముగా ను సర్గము గాడ
దూజంబడితిమి. (ప్రృకాశము] రాజర్షీ, ఈ కోపముచేతి నే చిరపరిల్య క్ష రామచంద్ర,
ముఖదర్శనయె ఆకతిదుః ఖితియై యున్న దేవిని దుఃఖ పెట్టుట తగు, రావఖద్రు (డును
పౌర జానపదులు “ఎ ల్రైడలను వీ త్సపుం గింసదంతొని ప్టంచుచు అల్బ్పబుద్ధులు అగ్నికి
నమ్తుర్రే రి గదా యను క్వూశ్రువుచే దారుణకృత్యము గావించి నాయడు.
జస.---[రోపముతో ] ఆ! అగ్ని యయా నెనండు నా పృసూగని పరిశో ధించు
ఓకు? కట్టా! రానుపరిభూతుల సుయ్యూను ఎట్లు పలుకుజనులచే వురల పకిభూతుల మగు
మన్నాము,
సీత యనుటయీ చాలును, హో! పట్లీ.
చ. తనయవొ శిహ్యవో తనకు దాని న టుండ(గ నిమ్ము; నీదు పొ
వసతరళుద్ధి పెంపు దృ భక్టిని సియెషం నాకు గొల్చం బో.

చతుర్గొంకను. 2

చినవయ సంట! యింతి వంట! నసీత్రరొ, వందన యీ క్రి లోకికి౯;
గొనముళె పూజకుం బద మగు౯, గొజుగావు వయస్సు, లింగము౯.
కొస, అహో! వేదనలు నేంగుచున్నవి!
జన, హో! ఇ దేమి?
అరుం. రాజర్తీ , వేెటమి?

| అని మూర్శిల్లు ను,

ఉ. భూరమణుం డతం, డలృప్ర మోదము, లాళిళు, లాదినంబుల౯,
స్గారిత మయ్యె, గూర్శిసఖు సర్వము ని న్లన; ఊానంజేనీ యా
<a న్‌ a స్ట?
ఘోరవిపాకమందు ధృతి గోల్పడి నీసఖ మున్లె మూర్చలో
నసారుుమానసంబు సుమునస్సుకుమారము గాదె యారయF౯,

జన.---అయ్యో అయో, ఎల్ల సగలను సను (్రాగుండ. నైతిని; ఏలన నేను చిర
క*లముసకుం సినంబడీన ప్రియమ్మిత్ఫుని ప్రియభార్యను మె త్రితో చూడనై తిని,

ఆ, ఆయన దొకవియ్య, వముతయాం బ్రియమిత్రు(, డతండె న్వాంతమా,
సాయన రూపి హర్టిము, సమ_స్తమునుం బురుపార్థ మాతండే, |
మె యగు, జీన మొర బియశేమం ఇది యంతటికన్న నది యౌ,
Ou (టో (6
చీయది నాకు శ్రీలుడు మహీం ద్రు(డు పం కిరథుండు గాంపహో!

అకటా! ఈమెయే యా కౌసల్య!

చ. అరిదిగ నీమె కై నం బతి కై న నుపొంళున దోస మయ్యె నే,

నా నా

నిరువు రొకళ్ళి కళ్ల పయి నెగ్గులు సెప్పు బాత్త మును కో,
సరసత నంత గిన్మకుం బ్ర ట్‌ సన్నతకు _న్గలు కర్ర చస, హో!

సరణ మ చేల నచ్చినది! మాష్బ( దొపంగిన దరి, డెందము౯.
ప ఆశి

అరుం. ---హా కష్టము! ఈ పెహ్ఫ్ళాదయము చవాలనేపు శ్వాసము నిల్బీవోయినం

బున కెళిన మైయున్నది,

జనులాహా ప్రియ సఖీ! | అని కి బుండలూదికముతో తడుపును,

ఆ, తొలుత నెయ్యుకరణి బలుసుఖ మిచ్చుచు
నేశ్రతానముగను హీతము సేయు.
వీదప హేతుహీన విద్వేష ఘోర మె

ఫే ఎ నెర ఓ, 3
విధి మనోగదంబు నెస్టు బిట్టు ౧౩

క ఉ త్తరరామచరీత నాటకము

కౌ... చేతనం బొంది] హో పట్టీ జానకీ! ఎచట నున్నావు! 'పెండ్లీకళ గొప్ప
తొడవై శుద్ధమైన మందహాసాంకురములచే నునోహరమయిన నీ ముఖపుండరీక్‌ము
కన్నుల యెదుట దోంచుచున్నది. బిడ్డా, వెన్నెలనిగ్గులు వెదచల్లెడు సుందరాంగక
ములతో మరల నాయొడి నలంక రింపవే. ఎప్పుడును మహాళొజు చెప్పుచుండును (ఈమె
రఘువంశ మహ త్తీరులకు కోడలే గాని నునకన్ననో జనకిరాజసంజంధముచేత కూ 6తుశి'అని.
కంచు. దేవి యన్న క్షే.
తే ఏవురైనను బిడ్డలు భూనరునకు
వల్లభుడు మిసరముగ సుబాహుంరిపుండు.
అ్ల నల్వురు నధువులయందు నీత

యన్లుసుత శాంతేనతె వ్రీయ యయ్యం గరము. ౧౮
జశ.లాహా! స్రీయసఖుండ్యా, దశరథ మహారాజా! ఇట్లు నీవు సర్వ పృకార

ప్యాదయ౦గము6డ వై యుంటివే, ని న్నెట్లు వుఅన నేర్తును?

మ, వరు నా ప్పవజము౯్‌ వధూపితేలు సంఖావింతు, రాదొడ్లయా
దర మోవియ్యమునందు నయ్యె విపరీతం బీవె న న్లొల్బుట౯;
హారియించె న్నినుం గాల మట్టిని హృతం బావియ్యపున్చీజ ;మిా
నరకాభీలజగానం. బాపతతినా నాజీవితం చిస్సిరో! ౧౫

కాస, -నాకూనౌా, జానకీ! ఏమి చేయుదును! గల్తో వజ్కలేపముచే సంటుకొని
బందం గొన్నదియుంబోలె నా పాడు జీవితము మందభాగ్టతు నన్ను విడకున్నది!
అరుం, -- ఊోటిడిల్లుము రాజపు త్రీ! చాప్పములను గూడ సడుమ నడువు అపు
కొనసలసిన బే. ఆదిగాక మజచితివా బుళ్యళ్ళం గా శృవముళోే. మూ కులగురువు చెప్బిన
దానిని? అది రాశేవచ్చిసది. మత్‌ మేలొాసంగ6 గలదు.
కాస ---ఛగనతీ, ఆశ యుడిగిపోయినది.
ఆరుం.---అటైన నది అసత్యమని తేలంతువా రాజప్రగ్ర్‌. సుతుత్రియా దాని
నొండుగా భావింప( దగదు. ఆది తప్పక జరుగున దే.
తే. జ్యోతి యావిర్భవించిన యుగ్ఫోసురుల
వాక్కులందు వికల్పంబు వలదు సేయ;
ఏరివాక్కున శుభ లత వెలయు చురిడు;
విస్తనము చెంద నెందును వీరినుడులు, ౧౬

(నేపథ్యమున కి లకి లధ్యని | _అందయిను విందురు,

చతుర్ధాంకము. ల!

జన.--'నేండు శిహ్రైానధ్యయన మని ఆడ్డులేక ఆడుకొనుచున్న పటువుల కోలాహల
మిది,

కౌస పసితేనమాన సౌఖ్యము సులభము. [నిరూపించి] ఆహో వీరి నడుమ
ఎవరు వీ(డు రామభద్ర, లజ్నీ పరిశోభితములై ఉదార ముగ్ధ లలితేము _లెన యసయసపము
లచే మా కన్నులను చల్ల కన్నాడు!

అరుం.---[ఆనంద 'బాప్పములతో, స్వగతము] ఇది గదా భాగీరథి నివేదించిన
యాకొర్గామృతము. ఇది మాత్రము తెలియకున్నది, ఆయుపృంతులు కుశలవులలో
ఇత డెపరో, అని.

జన,

మ, సరసేందీవర నూత్నపత్ర మసృణ శ్యామాంగు(డు౯, గాక ప
తరమా శోభిముఖుండుం బుణ్య రుచిరజ్య న్లాణ వానీకుండుక;
మరల౯ శైశవ మొందినాండు రఘువంశ స్వోమి నాపట్టి నా,
నెరపు౯ దోంచినమా yg త చత నానేశ్రంబులందు౯ సుధ౯.

కంచు.---ఈ చాలుండు “క్షత్రియ (బ్రహ్మచారి యని పు
జన.-_-అది సరియే, ఏలం:-__

మ. ఇరుమైం గంకపతత్ర, చుంబిత శి కై శేవుధి౯ వీం ఫులుకొ,
ఉరముకా రుర్వుజినో రయం బవ్మితో ద్భాసి భ సాంకము౯,
పరిసంచానిత సౌూోర్వ మేఖల మధోోన స స్తంబు మాంజిప్టము౯,
కరమందు న్విలు రావికోల నలయాకో ల్బాకసూ శ్రంబునుక. ౧౮

భగనతి అరుంధతీ, ఈ బాలు. 'డెవ్వరి సుతు డని తలంచెదవు?

అరుం మేము ఇప్పుడే వచ్చినారము.

జర. ఆగని గృష్ట్రి నాకు కడుం గుతూపహలముగా నున్నది. కావున పోయి
వార్లికి భిగవానుణే ఆడిగి రము ఈ బాలునితోనుం బెప్పుము._-వీ రెనరో వృద్ధులు
నిన్ను. జూడంగోరు చున్నారు అని,

కంచు నీ యాజ్ఞ. అని నిష్క మించును,

కౌస,.-ఆట్లు చెప్పిన సచ్చు ననియెదరా?

అరుం. ఇట్టి నిరాణమునకు మంచి నడవడి తప్పునా?

కాస._ఆహా! ఏమి! గృష్టి వచనమును వినయముతో విని ఆ బాలుడు బుషీ
కుకూరులను నదలి ఇటు మొగంబె వచ్చుచున్నాండు.

జన---[చాల సేపు నిర్వర్శించి] అహో ఇ దేమో గాని!

పల్లీల ఉ_త్తరరామచరిక నాటకము

చ. వినయ శిశుతు చూగ్గ గ్ధ శ్రి పరివేశల. వా మహిభూళి రేకము౯
గనుదురు ఏనియందో సరిగాగ విదద్ధులు, గాన లే రొరుల్‌,
కనంబడి ఏం డమోహము నకంపృముచే హరియించె నామది౯,
ఘనబల మొప్ప నిన్ను నలికం బగు చుంబక్‌ ఖండము౯ బలె౯.

లవుడు ప వేశించి, స్వగతము] అజ్ఞాత నావు తు
వ్రు 1 J అజ్ఞాత నావ శ్రమగోత్ఫులకు
ఫూ జ్యులశే అయినను టు ఆభివావవము సేయుదును? [ఆలోచించి] ఇది మణి
యవిరుద్ధ మైన వ యని 'ప్పైలనల) వినియున్నా (యడ, | వినయముతో సమీపించి] ఇదె
మోకు లవుని యొదలతో పణామ పర్యాయము.

అరుంధతీ జంకులు. కల్యాణు డా! ఆయు షంతు(డవు కము,

+ es
కాస, బి7, చిరకాలము జీవి ఫుము
ఉం

అరుం.---రా రెము పట్టి [అని లఫుని ఒడిలో కూర్చుండంచెట్టుకొని, అపవారించి]
ఆహా! ఒడిమాతి త్రిమేగాక్‌ ee లవు నకు నా మనోరథముకూడ సంప్రూర్జ్మ మయినది,
కాస, బాలక, ఇఓకును కొంచెము రము [అని లోమ్మన నిడుకొని] ఆహో
అలంతిగ విరియుచున్న నల్లగలుననలె శ్యామలోోజ్ఞ పుల మైన జేహబంధంబుచేత నే గాక
తొవుర యకరువులను గ్రైనీంచి మధురంకంశ మైన రాజవురాళంఫు నినాదమువోలె
దర్భ దీర్భంబైన స్వగమ చేతి సయితము ఈ నిసుంగు ర మభ్యద్రునిం బోలుచున్నాండు.
వీని శరీర స్పర్శ్గయు రావు భద్ఫుని శరీర స్పర్శవలెనే నిండార విరిసిన పుండరీకఫు లో
వై పునలె వృూదువు గా నున్నది. బిడ్డా, నీ ముఖిచందుని చూచెదను [గడ్డ మెత్తి సవా
ప్పాఖాతేముగ'" | రాజర్ష, కొంటివా? నిపుణముగా6 జరికించిన ఈ శిశువుముఖము నిశ్చ
యముగా కోడలి ముఖ చందు, నిం బోలియుచ్నది.
జం.--కంటిని సఖీ, కంటిని.
కౌస.--అహో నా హృనయము నెల్లో యె త్తినదానినలె ఏమేమొ తలంచుచు
మిక్కిలి తేలిపోవుదున్నది,
జన,
ఉ. బాలయు నల్లుండుక సకలభానములం బ్రతిబింబ మై రన౯
బాలుని భాసశకాంతులు నిభానిలుం, బుట్లువినీతి యల చే,
ల ౧
కాలును వ నక్లై, యనఘం బనుభానము వారిదే య హో!
మేలొకొ హో హో! విధీ! పరువు లె_త్తెఢి నాచలబుద్ధి ఫై. బయిక,

శతు ఆక యు సనన

'శౌస.-బాలళా) నీకు తల్లి యన్నజా? మి నాయనను _ప్లరింతువా?

లకు లేదు,

కౌస.--ఆ టయిన నీ వెవ్యరి వాడవు!

లవు.--- నేను వాల్తీకి భగవంతుని వాడను.

కాస,_ఓయి బాలకా, చెప్పవలనీన దానిని చక్క_(గా చెప్పుము,

లను ,=నాకు ఇంతయీ యెణుక.

(నేపథ్య మున]

ఓహో సైనికలారా, కునారు(డు చం ద్రశేతువు ఆజ్ఞాపించుచున్నా (ణు =-ఎవ్వ
రును తపోనన సమీప సృదేళ ములను ఆ కృమింపగూడదు,” అని,

ఆరుంధతీ జనకులు , = మేధ్యాశ్వ రకా పృస క్తిచే బాలుడు చంద్రశేతువు
ఇపుడు నచ్చి చూడ నయినాండు. అహో పుణ్యదినము!

కస _సలత్సే లత్మణుని పుర్తేకు(డు అజ్ఞాపించుచున్నా6 డని అమృతబిండు
సుందరములు అత్షరములు వినబడుచున్న వి,

లవు.-- అయ్యా, ఎవ రితండు, చంద్రశీతుండు!

జగ,--దళరథధ పుత్రులను రాను లత్మీ ణులను బెబు(గుదు వా?

లవు. _ ఎలు(౫ శేమి? వారే రామాయణ కథా పురుషులు.

జన.--ఆ టయిన నిది యెజటు(గమి యెట్లు? వ లత్ముణుని కుమారుడు ఇత (డు
చం దృ శేతు(డు.

లవు,--ఆటయిన నితండు ఊ_ర్షళ కొడుకు మిథిలా పతికి రాజి కి డాహి(తు(డు

అరుం ---[నవ్వి] కుమారుడు కథా పావీణ్యమును వెలిబుచ్చినా(డు.

జన.--నీ విట్లు కథయందు ప్రవీణుండ నని, మత యడీగెదము చెప్పుము; ఆ
దశరథ పుత్రులకు ఏయే పేరుల యపత్యములు ఏరే భార్యలయందు జనించినారు?

లవు.---ఈ కథాంశము మేము గాని ఒరులుగాని విన్నది గాదు.

జన. ఏమి? కవి రచింపలేదా?

లవు.---రచించినా౬డుగాని ప్రకటింపలేద అందులోనే వేటు సందర్భమున
ఏదో యొక భాగమును రసోత్క టనును ఆభఫినయార్హముగా రచించినాడు. దానిని
భగవంతుడు వాల్తీకి తనచేతితో స్వయముగా లిఖించి నృత్త గీత వాద్య ప్రయోగ
సూ త్ర,ధారునికి భరతమునికి పంపీనా(డు,

జన.--ఎంద లకు?

లవు ---ఆ భగనంతు(డు దానిని అచ్చరలచేత ఆడించునుగాక్‌ యని,

జన. == ఇదంతయు మాకు ఆశ్చర్యముగా నున్నది.

8

ఇశిరా ఉ ర్రేరరామచరీతే నాటకము

లవు.-సుగ్భహీత నామ ధ్లేయానికి వా ల్రీకి భగవంతునికి దానియందు అస్థ కడు
దొడ్డది. కావున ఏ శిష్యులచేత నిచ్చి ఆ పుస్తకమును భరతా క్రోమమునకుం బంపి
నాడో, వారికి తోడుగా ప్రమాదోచ్చేదనమునకై ధనుప్పాణిని నా భ్రాతను
పంపినా(డు.
శాస.-ానీకు భ్రాశహడ. ఉన్నాయా?
లవు --ఉన్నా(డు, ఆర్యుండు కుకుం డని శేరు
స,-ానీకు జ్యేష్టుం డని వెప్పిన ట్లయినది
లవు.---అవును, ఫుట్టుక క్రమములో ఆయన పెద్దనా(డు
జన, ఏమి ఆయు షృంతులు కనలా?
లన్ర.-ా అవును,
జవ, నత, చెప్పుము, స్ప కటించిన కభాభాగము ఎంతదనుక వచ్చినది!
లవు =చకటి పౌశాపవాదమునకు జడీసి రాజు వెడలనడిచినదానిని చేవయ జన
సంభూతను సీతాదేవిని ఆసన్న ప్ర;సన వేదన నే ఒంటీదానిసీగా అడవిలో సలి లక్షుణుండు
మరలిపోయెను..._అల్నంతిదనుక .
శాస.---హా! పట్టీ ముద్ధా చంద్రముఖీ! ఇప్పుడు ఏకాకినివైన నీదు మైఫుప్పము
నకు ఎట్టి 'దైవదుర్విలాస విపాకము సంభవించినదో!
జన ఆహా బిరా!
మ!
ము. నన ఘో రాభిభవంబునుం బొరసి, నెంట౯ గానుపుంబ్రొద్దు సం
VY ప్ల 9
భనమై, నోన్రులు తల్లవం బిడ, గ్రిన్యగ్రా,నీ సంఘంబులు౯
అసు ఒచ
బవిరుల్‌ సుట్టంగ, భిత వె నిజము నాపట్ట 'ననుం గావు కా
నవె నా నాయన! యంచు న న్షలందుచుకా బల్యాలు వాపోయిలే!
లవు,---[అరుంధతిం గూర్చి] అమా, వి 3పరు?
అరుం. ఈమె కౌసల్య, ఈయన జనకుడు.
[లవుడు బహుమాన ఖేదకౌతుకములతో కాంచును.

జన,--- అహో దురాత్తులైన పౌరుల కరుణలేమి! అహో! రాజు రాముండు
'తోొందరపడుట!

శా, ఈ విశసాశని ప్రహతి నెంతయు నారయ, నాక్రుధాన్నికి౯

సావి యిదే భగాలు మని సాపమొ చాపమొ పూని మండ(ంగా౯;
కాస, భగపతీ, రతీంపు రశీంపు, సముదాయింపుము కుపితుని కాజర్లిని,

చతుర్థొంకము 1 Ug

అరు౦,-.--

శే, మానఘనుల కదే యనమానితులకుం
ట్రా సమ్మత మగునట్టి పాచితంబు;
రాజ, నీ పట్టి కాండె |శీరాముం డన?

పాలనీయులు గారె కృపణులు ప్రజలు? _9_9
జన, =
కా నవి రాముపై, నతండు గాండె మదా _త్తజభాండ? మాదటకా
దోవక తప్పునే ద్వోజని పోత జర ద్బోక లాబలా తతి౯? _౨౩

నటువులు.---(సం్రమంబునం ట్బైవేశించి] కుమార కుమార! గుజ్జము
గుజ్జు మని ఒక భూత విశేషము జ పదను లలో నుండు నని విందుముగదా, అది యిప్పుడు
మనకడకు పృత్యేవషముగా పచ్చియున్న ది!

లవు.ా గుట్ణ మని పశుశా స్ఫమందే గాకి సం గ్యావశా స్త్రుమందు( గూడ
బకితీము. మణీ చెప్పుడు దాని స్వగూపమును.

వటు రా నీనుము.

మ. వెనుక న్లోశను శాల్బు విప్పుగ, సదా వే డాని నాడించెడి౯్‌
మొనయు౯ దీర్భముగాంగం గంఠము, ఖురంబు ల్లానికి న్నాల్లె సూ,
తిను లేంబచ్చిక, నామ్రమాత్రములుగా దించు౯' శకృత్చిండముల్‌
చను దూర మది, య్‌ల వర్ణన? కనక జనైన్ము, రా, రా, వెసన్‌,

[ఆని దతీసి అజినమునుం జేతులనుం బట్టుకొని లాగుదురు:
లవు.---(సకౌతు కోపరోధ వినయముగా] పెద్దలారా చూడుండు చూడుడు
వీరు నన్ను లాగికొని పోవుచున్నారు, [త్వరగా పర్మిక్కమించును,
ఆరుంధతీ జనకులు.--- ముద్దులా (డు కుతూహలమును నెబివేర్చుకొనును గాక్‌,
కాస. భగవతీ, వీనిం గనుచుండనేని బృదుక నని తొంచుచున్నది. కావున
ఒండెడశేంగి చూచెదను. గాక అరుగుచున్న దీర్ధాయువును.
అరుం. వాడు కుతూహలంబున అప్పుడే దూర మేంగినాండు, నీ కెట్లు
కనబడును?!
కంచుకి[స,వేశించి) భిగవంతులు వాల్మీకి వారు సెలవిచ్చినారు!...( దీనిని

మూరు సమంములో ఎటింగెపరు;” అని,

మల్‌. ఊఉ త్త్పరరామశకితీ జాటక్‌ము

జన.వాఇదేమో ఆతి గంభీరము కాంగలదు. భగవతీ అరుంధతీ; సఖీ కౌసల్యా
ఆర్యు6 డా గృష్టీ, సాయము గానే పోయి భగపంతుని ప్రొ, చేతనుని దళ్శింఠేను.

(వృద్ధనర్గము నిష్కమించును.
ఐటు.--కుమారా, ఆ వింతను జూడు.

లవు.---చూచితిని, గ్రహించితిని. నిశ్చయముగా నీది ఆశ్వమేధఫు గుజ్జము.
పటు.--ఆ దెట్లు "తెలియును?
లవు. ఓరి మూర్ధులారా, చదివితిశే మతి ఆశెండములో, ఏమి చూడరా?
ప్ర, త్యేశము నూటుగురు కసచధరులు దండాయుభులు తూణసంతులును రక్షకులు;

అట్టి వారితో మెండుకోనుచు ఈ దండు కనబడలేదా? నా మాట సటుతేశేని పోయి
ఆడుగు(ండు.

పటు, జా ఓీహోయి, ఎందులకయ్యా ఈ గుజ్ఞము పరివారము గలదై సంచరించు

లవు.---(అసతో, ఆ_గ్గెగతము] అహో! అశ్వమేధ మనునది విశ్వవీజయు శ్రే న
కత్రి యులకు స్వమహీను ప్రఖ్యాపకము ఇతర క్షత్రియుల నెల్ల నసమానించునది
ఊర్కర్షము పరీతీంచు గొప్ప యొరగల్లు

( నేపథ్యమున]
శే. అశ్వ మిదె, శేతనం చిదె యంతె గాక,
స్త లోకైక ఏరుం డ్రై మ్మొతలంబు
నదళముఖకులముగ 6 జేసినట్టి తేని
ఏర వాదంపుం. జూటింపు విశ్వమునకు, ౨౫
లవు,---[స్యథతోనుం బోలి) అహో! రగిలించుచున్నవి యక్నరములు !
సటు,--- ఏమన్నా 6డు? ప్రొజ్ఞా(డు గదా కుమారుండు,

లవు.--టహోయి, ఇట్లు పలికెదశే! పృథివిలో క్షత్రియులు లే రనకొన్నారా
యీమి?

(_ నేపథ్యమున]
ఓరి! పుహారాజునెదుర క్ష త్రీ యు లెవరుఠా?
లవు.----దీ జాలు లారా?
తే, ఉందుశే నట్టివారు తా ముంద్రు గాక;
వింతగా నొం డి చేటి కీ వెణపుబొమ్మ?
ఏల పలుమాట? లిడె చూడు, డీగ్‌ణాన
మో పతాకను నేను బల్లిని హరింతు,

పంచమాంకము. న.
ఓరోరి పటువులారా, చెడ్దలతోం గొట్టి మరలింపుందు ఈ గుజ్బమును, ఇది
రోహిత మృగముల నడుమ దేబిరించుచు చరించునుగాక,
ఫురుషుండు. —[సృక్రో ధదర్పు(డు ప్రవేశించి) చీ ఏమిరా యీ తుంటరితేనము?
ఏమి పలికితివీ? ఊగ్ఫులు నిష్కరుణులు లెక్కకు మించినవారు ఆయుధీయులు, శీకువు
పల్కి నను గర్వితవాక్కును సహింపరు. శశ్రు,విమర్జనుండు రాజఫుత్రుండు చం దృశేతువు
(పృశాంతేమయిన తూర్పు కాననమును కనం గుతూహలిత హృదయు. డై పోయియున్న
వాండు మరలి రాకముందే, ఈ ఇెల్టుగుబురుడారిని త్వరతముగా పాటీపొండి,

పటు. -- కుమారు. డా, ఈ గుర్దుమ. బోలి మన శేల? నిన్ను ఆయుధీయ (శ్రేణులు
త్‌ ప్రతులు జళిపించుదు బెదరించుచున్నారు. ఇచటికి ఆశ,మపదము దూరముగా
నున్నది; కావున రము లేడి గంతులతో పొటిపోవుద ము,
లవు -[నవ్వి] ఏమి శస్త్రములను జళిపింతురా! [వి ల్లెక్కు_ వెట్టుచు)
తే. జ్యారసన యుత్కటార్తి దంష్ట్ర లను జుట్టం
బోదిర ధ్భన ఘర్థర స్ఫూర్ణనంబు
అళన సక్త కఖ శృ తాం తాస్య యంత్ర,
జృంభ విశఠటోదరము గాత మూ ధనుస్సు. 32౭
([యగథోచితము పర్శిక్కమించి అందటు నిష్బ మింతురు,
కొసల్యా జనకి యోగ మను
వుం రక లు సమా ప్తము,
బంచమాంకము,
[నేపథ్యమున |
ఓహో సె నికులారా, దొరకినది దొరకినది ప్రాపు మనకు! ఇదిగో!
"కే, దురము విని సత్వర సుమంత్ర, తున్న వల్ల
దశ్వమునం చేర నుస్టాత హననములకు.
కోవిదార ధ్వీజంబు వ్యాఘూర్తి తముగ,
బాసటగం జంద్ర, కేతువు వచ్చె మనకు, ౧
(ఆంతట సుమంత్రుడు తోలుచున్న రథమున ఇభాపపహాస్తు (డు సాశ్చర్యహర్ష
నం థభ,ము6ండు చంద్రుశేతుండు ప్రవేశించును. |

(WU
చందృశేతువు,-అర్యు ణా, సుముంత్రు కా చూడుచూడు,

ఉ..౨ ళ్‌ త్తి రరానుచరిత నాటకము

లే. అలంతి కిన్మకుం గెంపార నాస్యలత్నీ
వితత గుణ గుంజ దార్శి యా వింటిచేతం
గో ల్దలం గురియు. బంచళిఖుండు వీండు
విర పోతుండు చముల పె విశిఖహివమము. _9
కే, ఒంటి మునిజనశిశువు సైన్యోదరమున
ననధిగత రఘువంశ నవాంకుర మనం
గృ త్త కరికటగ ౦థి తాంకృతి సమిద్ధ
విశిఖ నియుతుండు, నాకు బ ల్వేడ్క_ సేయు. 3
సుమం త్ఫుడు.—_ఆయు ప్యంతు6 డా,
తే. అతిశయితే సుర దనుజ మహాప భావు
నీకె యెనగూపువాని నీ నిసుంం గాంచి,
కుశికనందన వుఖ రిపు విశసనమున,
ధనువు నె లైన రఘునందనుని _స్తరింతు, ర
చంద్ర. _ఒంటిగాని నితనిం గిహార్చి "పక్కాండ్రు, బనిసడుటం గన నావుదిలో
లజ్జ పొడముచున్న ది,
తే, వీని శిశు నాంటి రణభురా సస్ఫురాంళు
కందళ కరాళ శ_స్త )భృద్‌ బృందములును
స్పర్ష ఘంటికా రుణర్యుణ త్సేష్టి ందనములు
దాన దుర్హిన గజవారిదములు. బొది వ, భో
సుమం. = సత్బా, వీ రందబు మొ ల్తేముగా( బయిళొన్నను ఇతేని "నేమి సేయ!
గలరు? జక రొకరుగా నైనచోం బెప్పవల చమునా! .
చం ద్ర.,---ఆక్యా, త్వరగా తోలుము, త్వరగా తోలుము; ఏలన, ఇతడు మన
యా శ్సితే జనమును మెండుగా పరివార్చం దొడంగినా6డు! అదె చూడు:
మ, గిరికుం బేభము లా _త్తకర్ల రుజత౯ గీ పెట్టి ఘూూర్లి ల్లంగా,
గురు భరీభ్య్షని పుష్రముకా గుణ మహాఫూగోషంబుం బర్వోంచుచు౯,
స్సుర దు గ్రాత్హుత రుంపిముండముల చే శూరుండు చేసె౯ గే
పరితృప్య ప్లయశాల నకి విఘస వ్యాకీర్ణలలా భూములకా, ౬

పంచమాంక ము, 2.3

సుమం. [స్వగతము] ఇట్టి వీనితో నెట్లు చాలుని చంద్రశేతుని ద్వంద్వ యుద్ధ
మున కంగీకరింతును? [ఆలోచించి] ఆట్లన్న నెట్లు? ఇత్వుకు గృహ నృద్ధులము గదా
షేము, దురము సంభవించినప్పుడు ఒండుగతి యేమి?

ఆ ల్‌ ఏ ఇచ ప రీ క్‌
చఛంద్ర.---|విస్థయ లా సంభ్యమములతో*] ఇస ఇసీ, నా సైన్యములు అన్ని
కడలను విటణీగి పాజుచున్నవి.

సువుం.---|[రథ వేగము నభినయించి] ఆయు పంతుడా ఆ వీరుడు మాట విని
కి పాటీ చేరువకు పచ్చినా(డు,

చంద్ర. [వి_స్ఫృతి సభినయించి] ఆర్యా, ఆ చెప్పినవారు ఇరనికే లే మని
చెప్పినారు?
సువుం,ఎా-లవు6 డని.
ద్ర
లే. ఓలవా, యోమహాోభుజ, యేల యిట్లు
సెనికులమోాంద నీకు నిసం,భృమంబు?
నేన వచ్చితి నిదిగొ నన్నే డణియుము;
తేజము లయించుం గావుతం చేజమందు. ౭
సుమం.--కొమారా, చూడ్తు :---
చే, నీవు చీరినమా త. గ్రైణించి తిరి
బరిని చాచ్చుటమాని యో ఏరుదు నిసుంగు,
ఘనంనమున కిభా ళిమర్చ నము మాని
వడిం దిరుగు దృష్ట నీంహశాబంబు వో లె, ౮
[అంతట నడిగా నుద్ధతీముగా నడచుచు లవుండు ప్రవేశించును. ]
లవుండు.---బలీ రాజకుమారా, ఒళి, సత్యముగా ఐక్వూకండవే సుమా నీవు,
ఇదే నేనును సచ్చినవ*(డ నే.
నేపథ్యమున బలు కోలాహలము)]
లవు.---[ఆజేగముతో మరలి] ఇనీ! విజిగి పాణీయు మరలి నచ్చి కలనిం 'జొచ్చి
చుట్టును ముటైడించి సేనాపతులు :న్ను ఏయుచున్నారు! చీ జాలులారా!
లు లు చా

ఉ, అంతటం 'బేర్చు నీరఠరణర సాకుఎ సంకుల పైన్యఘోప. వు

త్యంతకరాళ మత్ప్రతిఘయం దవుతక౯ా గబళంబు త్‌ద్ద; క్ర

ఒరే a శ్తర రామచరిత నాటకము

ల్పాంత మరుద్బ లేరిత మహోగ్గన వార్ల హారీ ప్రపూర ము
చా ఖంత్‌ కుభ్ళ ద్గతియుభిత బాడబనహ్ని శిఖాతతి౯ బల౯,

[అని పర్మిక్కమించును.

చందృ.-ఓహోయి కుమారుడా

శే, వ్రీయుండ వత్యద్భుత గుణాతిశయత, నాకు

దానం జెలి వాదు, నాది యంతీయును నీద,

అని యొన సైమి నిజ పరిజనము మోద?

దోర్చలకషంబు చంద్ర శీతుండు రమ్ము. ౧౦
లవు.--(హర్ష్మ సంభృమములతో మరలి] మహానుఖావు( డీ సవితృవంశ కుమా

రుండు! అహో ప్రసన్న కర్కశ మితని వీరపచన ప్రయోగము! కావున, వీరలతో
నేమి? ఇతని నే గౌరవిం వెద.

[మరల చేపథ్యమున కలక లము, |
లవు.---[కోధని శ్వేదముల తో | ఇనీ! ఈ పాపులు వీర సంవాదమునకు విఘ్న
మాచరించుచు నన్ను ఖిలీకరించుచున్నారు! (అని వారింగూర్చి నడుచును,
చంద్ర.-- ఆర్యా, చూడందగినదానిని దీనిని చూడుము :---
తే. మ్రోల నను సకుతుక దర్పమున గుజి యిడి,
పీటుంద బలము లజుమ, వీడు ఏంటి నలి
తాల్చు 'ద్వేధా సముళ్ళే వాత్యా ప్రణున్న
మాఘనతీ చాపధర మేఘ మంజిమమును, ౧౧
సుమం. కమారుండే యీతీనిం జూడనై నను చేర్చును, నేను చేషలము వి
యముచేత పరవశుండనైె యున్నాను.

థ్‌
చంద్ర, ఓహ్‌ రాజులారా,

తే. వేనవే లొంటి, రథ గజ ఏతిగతులు
పత్తి, గవచులు మేధర్ణిచర్కొ త్లరీయు,
ముదురువారలు లేమేని ముద్దునిసుంగం)
బెకొనెద రిది నన్నెయే మోకు మాకు? ౧-౨

లవ. | మనోన్యథతో | ఏమి యిసీ ఇతండు నన్ను కనికరిం చెడిని! [ ఆలోచించి]
కానీ, కాలహరణము తప్పించుటకై. బృంభకాస్తముచే నిపుడు సై న్యములను మానుపొ
టొందిం చెద. (ఆని ధ్యానము నకినయించును

పం-చమాంకము. జ

సుమం. ఏమి యిది! ఉఊన్నస్షే ఉండి సేనాకలకలము ఆణ.(గిపోయినది!
పత్సాా కుమారకు(డు జృంభకానస్త్రము నఫిమం త్రించినా 6 డని తలం చెదను.
చంద్ర, _--ఆందులకు సందేహ మేమి?

"తే. తమములయు మించులయు బెడిదంపుం బెనపు
కచెడు కంటిని గ_స్తము_క్షముగ నొంచు,
చి తరువువో ఆ వుజి దండు చేప. దక్కె;
యావ ల
జృంభకాస్తం బజితపర్య మేచు నిజము. ౧౩
సుమం. ఆశ్చర్య మాళ్చర్యము!
శా, పాతాళోదర సాంద్ర సంతేమస గుంభ శ్యామముల్‌ వ్రు _త్తప
ద్రీతి జ్యల కరాళ కద్రువులు పకల జృంభకంబుల్‌ దిపళ
భూ తొాంతంబున నుద్ధ తానిలము లున్తూలించి పెరువ్వు సం
ఖ్యాతీకా భృతటి తృడారగుహూ వింధ్యా గృంబులం బోలుచు౯,
పినిక్తి జృంభకొ _స్త్ర ములు ఎట్లు నచ్చియుండుశు?
చంద్ర.-వా కి మప+ీమునివలనను౦ డి యని తలం చెనను,
సుమం ---నత్సా, ఈయనకు అ స్త్రములయందు న్యనహారము లేదు, బృంభకముల
యందు బొత్తిగా లేదు, ఎట్టున!
చే, బిపి యపత్యంబులు భ్భ తాళ్వ బువ్‌కి. జూవె;
అతని నుండియె గాభేయు నధిగమింశె.
నంత నాతని సంప్ర దాయంబునలన
రామ భద్రునియందు. దిరంజు % య్యుు. ౧౫
చంద్ర.---ఇలేరులు గాడ మేటి మొ _త్రేమలుగా సెగుంగుదుండు స్తే స్సకాళ
ములచే విరాజిల్లువారు, మం్మర్సిదృస్థలు సాయము గా కందురు.
సుమం, --వత్సా హెచ్చరికగా నుండుము సృనీరు(డు వచ్చినాడు!

కువూ. [ఒం డొొరులం గూర్చి] అహో ప్రియదర్శనుడు కుమారుడు!
శ్రే హానురాగములతోో కాంచి |

ఉ. అతత సద్దుణోచ్చ (యమొ హోరి మిథోనచన ప్రభావమో,
భూతజని వ్రనిద్ధ దృఢమూాతే మనఃస్థ చిరత్న మక్రియో,
ఖాతము గాక యుండ విధి యాంపిన చేరువ బంధుభావమో

యీితనిం గాంచినంత రచియిం చె. దచేకమయంబు నామదిళా,
9

టన ఉ ర్తరఠానుచరిత శాటకము

'సుతుం.--- ప్రాయిశ ముగా ఇది జేీవిధ రము, ఏ దన---ఒళ్ళొ క్కనియందు రస
మయం బగు ప్రీతి జనించుట. దీనికే లౌకికులు తారామైత్ర, మనియు శక్షరాకాగ మనియు
స్యవహరింతురు, దానిని త్రోని వైవరాని పృమాణముగా "పెద్దలు సక్కా-ణింతురు,

కే, హేతుళూన్యం బయిన పతపాతమునకుం

గలుగ డెట్టకుణే భంగకారణంబు

నస్నేహమయతంతు నయ్యది చెదరనీక

లోని మర్తాళిం గుట్టు నశూనపటిమ, ౧౭
కుమారులు, [| ఒండొొరులం గూర్చి]

లే, మెలుంగిడిన రాజపట్టంపుమించు మించు

నీ వపువు నంపగములతో చెట్లు నొంతు?

౮
ప్రి దొరకినంత( బరిరంభ జేచ్చ చేత
బులక నిబిరీస మయ్యె నామూర్శి యెల్ల, ౧౮
ఉ. క్రైదువు నెత్త “శీకరణిం (గ్రాంకే పరాక్రము ముట్టంగా నగు౯:
గైదువె యా_ళ్ళ గోచరముకాని ప్రవరునిమోంద నేటి కా?
కై దును గొన్నవీని కనిం గాక తొలంగిన వీజె యే మను౯?
హో! దవ్చు సేయు వీరసముయం పురసోద్ధతి స్నేహమార్లము౯,
సుమం.---[లవుని6 గాంచి, సబాప్పము ఆ ర్తెగతము] హృదయమా! ఏమి వేజు
తెలుగున వికల్చిం చెదవు!

తే, ఎది మనోరథముల కెల్ల. చా" బీజంబొ,

దైన మాదిలోనేె దాని గొనియె,

తీవం గమిచి మున్ను తెమలించి వై చిన

బూవుమొగ్గ యెట్లు వొడముం బిదప. _౨౦
౧ ౧

చంద. ఆర్యా సుమంత్రుుండ్యా తేరు దిగియెదను.

సుమం,---ఎందుల కట్లు చేసెదవు?

చం దృ,--ఏల యన నీ వీరపురుషుండు దానం బూబితు. డగును, అదియుంగాక
ఆర్యా తక్రభ_ర్గంబును పరిపాలితం బగును, గో రభథస్థుల పొవణారునితో పోరరు”
ఆని గజా కాప్రజ్ఞాలా ఫల్బ్ము_దురు.

సుమం,---|[ఆ_ల్లేగళము] అయ్యో వాకు క ష్టము సంభవించినది,

పల చనూంక ము, మం

లే. న్యాయ్య మైనయట్టి యాజారమున శేట్లు

పూదన నన్ను జోంటి యడ్లు వెట్టు?

అట్లు సేయ కొండె ననుమతించెడు నెట్టు

సాహహై కరసవశంపుం గ్రాయకు? 3౧
చం వ్ర,--మా నాయనగారు కూడ వారి నాయనగారి సఖుని ధర్మ సంక యముల

యందు ఆర్యునే అడుగుదు కే అట్టుండ ఏల ఆర్యా ఆలోచిం చెదవు?

సుమం.--ఆయుష్కంతుండ్యా ధర్మ సమ్మ తనము గానే నీవు సమకట్టితివి,
కొ, ఇది సంగ్రామ న్యాయం,

విది సూవె సనాతనంపు టీడిత ధ రం

విది పౌరుష ఇారిత్ర పుం

బదవి సుమా యనయము రఘుపంచాస్యులకు౯. _౨_౩
చంద్ర.---ఆర్యుని పచనము సాటి లేనిది.
కొ, ఇ్రలెహాసంబు పురాణము

మ్రుతి స్తుతి ప్రోక్క ధర్షసూత్ష క్రమముల్‌

మతిలో ననయము మీాశే

స్థితి గొనును రఘు ప్రనరుల స్థితితో గూడ, _33
సుమం. [న్నేహముతో ౭ గవుంగిలించి ]
కే, నిన్న మొన్నటి నిసుగా తా మన్నిగొనియే,

నీజనకు డింద్రజిత్తునే; 'నేంటి కతని

పట్టివి ప్రవీర వృత్తంబు పట్టి తీవు;

బాపు దశరథకుల మొందెం బో ప్రతిష్ష! రీ
చంద్ర. [కప్ప ముతో]
శే, ఇనకుల జ్యేష్టుండు ప్రతిష్షు నెనయ కుండ

మాకులమున బ్రతిష్ట యన్మాట యేడ?

నని యలందురుచులదుశే యాత్మీలందు

మోన కితీరులు మున్రగీరు మొజనకులు, ౨%

సుమం. — చంద శేతుని యో వచనములు హృదయ మ _ల్లోములను వీదారించు
చున్నవి!

ఇర a త్రీరరొమచరిత నాటకము

లవు.--అహో! రసము మి కీభూతముగా నున్నది!
మ. నెలను విభావితాన మహనీయుం గుముద్వతి యెట్లా యట్లు యీ
చెలువుని నాదుదృష్టి దరినించి ముదంబుధి నోలలాడెడి౯;
కలిత రుణత్కి యా క్వణిత కార్ముక మోభుజ మన్ననో సము
జ గలిత కరాళి తోల్బణరసం బనయం బనిే వ్రీయంపడు౯. 2౬

చంద్ర.[దిగుచు] అర్య, సౌవిత్రుండను చంద్రశేతుండను ఆభివాదనము

చేయుచున్నాను.
సుపు౦,.—
చే, అజిత మూార్లస్వి పుణ్యంబు నైన తేజు
నీకునుం దొల్లీటి కకుర్ణ్సునికిని బోలె
కొటివగని (శ్రైయములకుంగాం గూర్చుంగాత
శాశ్వతుడు కిటి వేల్పు ప్రసన్నుం డగుచు,
సుటి యు: ===
సీ, శత్రీయ్యా త్తే "దేవుండు త్వీద్గో తే కందంబు
సవిత గాచుత నిన్ను బవరమందు,
గురుండు నీకును నీదు గురులకు సెత మా
థీర్వదించుతే నిక నసిష్టమా'ని,
వాద్ధ౯ శ్రోవసములు వై న తేయంబులు
సామోరణములు వ శ్వానరములు
ప్రా, చేతసములు నౌ బలపరా క్రమములు
నీయందు. దిరము నెగడుంగాక,
కే. అన్నిటికి హెచ్చుగా నీకు నచ్చుంగాత
జయము శ్రీరామ లక్ష్మణ శయవిహారి
ఇపాపళింజిని. బుట్టి రత ఃపరిబ్బృథు
మానస మగల్బు ఠంశార మంత్ర ఘోష.
లవు, --కునూరా, నీవు రథవు౦ దుండిన సీ మిక్కిలి శోభించెదవు, సలదు, ఆత్యా

౨౯

౨౮

వరము వలడు,

పంచమాంకము. కనా

చంద్ర --అటయిన మహాభాగుండు వేజ్‌ ండు రథము నలంకరించు6 గావుత,

లవు.---ఆర్యా, లే శక్కింపుము రాజపుత్తు9ని,

సుమం.---నీవును చందృశేతుని సచనము నంగీకరింపుము,

లవు,---నిబోపక రణముల నుపయోగించుటకు విచారచేల? కాని మేము అడవిలో
'పరింగిన వారము, రథచర్య నెఖుంగము,

సుమం.--సత్సా, దర్ప సౌజన్యములకు తగినట్లు ఆచరించుటకు ఎటు6గుదు
పోయి. ఇట్టి నిన్ను ఐత్య్వ్యూకు (డు రాజా ర 'మభద్రుండు చూచినచో స్నేహనుచేత
అతని హృదయము కరంగి పృఐహించును.

లవు. ఆర్యా, ఆ రాజర్షి దొడ్డవా డని వినికి, [('సలజ్జముగాను౦ బోలె]

ఉ, ఏమును న్నీక్రియ౯ గతుల కె స్లొనరించెడుపాటి గాము సూ;
భూమిపు నెవ్వం డాయన నపూర్వ గుణొబ్బ వ్రలు మెచ్చండైనను౯,
ఆమెయి సర్వబాహుజ భుజే 'జము ధిక్షృతిసేయు నళ్వర
ఈ మను జాటివాదము వికారము గొల్పను మానసంబున౯..
foe ee స_స్టితము] ఏ ఎపి నీకు సాయన: ప్ర,త'పోత్క్మి_ర్టి మందును అసహనమా!

7]
లవు.-- అసహన ముండు6గక లేకుండుం గాక. ఒకటి యడీగెదను. ఆ రాజును

రాఘవుని దాంతు(డొని విందుము. ఆయన తౌను గర్వితుండు గాడు, తీత్ప్చ్రజలయందును
గర్వము కలుగదు. అట్లుండ అకేని మనుష్యులు రాషనవాక్కు ను పలుకుచున్నాశేమి?
ఆ. బుషులు వెజైనుడువు వృ ప్తుని నుటువును
నాటినారు రాతుసం బటంచు;
ఎ వె రములకు నదే తలి సూ,
Mn య (7) ౧
ఎర లోకముల కదే యల... 30
౧ =
ఇ ట్లుని గదా దానిని నిందింతురు. ఇతిరము నిట్లు స్తుం౦ంతురు.----
తే, కోర్కు_లను విండు, దురితము౯ గూలంజమ్ము
నీను. గీరి, నలవ్మని బో నదల్సు;
దాని మంగళములమాత సూనృతో క్రి
ధీరులు వచింపుదురు కామభేను వంచు. 3౧
సుమం.---పొనన స్వభావుం డీకుమారుండు వా లీకి శిష్యుండు, బుషి యొసం
గిర సంస్కా-రముచేత కరము సవ్మతే మగుదానిం బలుకుచున్నాండు,

రీ ఉ త్రిరరామచరిత నోటకము

లవు.---చం ద, కేతు (డా, నీ వంటివే “నాయన ప్ర తాపోత్క_ర్ట మందు సయి
తము నీకు అసహనమా” అని, దానింగూర్చి యడిగెదను:--నియతీ విషయములా ఏమి
తత్త ధర్మములు]!
సువం.---ఐమ్య్యూకుని దేవుని ఎలుంగవు, కావున, అతి పృసంగము మానుము.
క, ఎక్కటివైె సెనికులను
జక్కాడితి బిరుదు మెజస్సి సత్యమ; కానీ.
యక్క_జుని జూామదగ్నుని
నుక్కు మడంచినతని నీకు నొప్పునె యాడ౯, ప్ర
| సహాసము | ఆర్యా, ఆ రాజు జామవగ్ను్య్యుని దమించినా డని ఏమి
పెద్ద చాదముగా నున్నదే!
శే, నిజము నాక్కున వీర్భంబు ద్వోజుల కుండు,
బాహు ఏర్యంబొ యది యుండు బాహుజులకు,
జామదగ్న్య్యుండు పాఅుండు శ్‌స్త మంజు,
నతేని నణచిన యారాజు నులికిం దగునె? 33
చంద ద్ర.-[స్యథతో నుంబో లె | అర్య ఆర్యా, ఏల యీ మాట పె మాట!

ఉ. ఈతం జెవండొ యిప్పుడే మహి౯ వెలసె౯ బురుషుండు క్రొ తగా!
నీతీండు ఏరుంగాం గొన డకే భగవానుని జామదగ్న్యుని౯!
ఆతేత స్పలోక సతతాభయదాన ధురంధరంబు వి
శ్వాతిగ తాతపుణ్య చరితాద్భుత మేని యెజణుంగం డయ్య శే! 35

లవు,---రఘునాథుని చరితేమును నుహీమను ఎస డెబుంగండు, చెప్పినం
గొంచెము చెప్పవలసివదియుం గలదు. అది యీని ఎందులకులే!

ఉ. ఉందురు జ్యాయసుల్‌ తడవ నొప్పదు వారిచరిత ముండ నీ;
సుందుని నాతిం గూల్చిన విశుద్ధయశో నిధుల మృహోమవాంల్‌ ;
ముందడుగుల్‌ ఖరాజి నవి అ డకుతోభయముల్‌' సెలంగ వే?
యింద్రజు నేయు నేరుపును నెల్ల జనంబులు మెచ్చుకొన్నదే! 3౫

వంద్ర.--తాతిదూప, ఖిన్నమక్యాదుండా! ఆతిగా ర్రోలాచున్నావు!

లభ. ae నా మాందనే బొనులు ముడించినాంజే!
సువుం,---వీరి కోపము శీ(గినది కావున సే,

విప్కు_౦భము., ౭౧

అష
ము, తలకట్టు౯ గుదియించు. గ్రోధజని తోత్క_ంపంబు, స్పారాంబకం
బులు రతోత్సల కొల్పముల్‌ స్వయముగా. బొందె౯ బయిళ రక్టిమ౯
పొలుచు౯ వక్త మకాండతాండన కన ద్భూ యుగ భంగంబుచే
నెల నుత్ఫుల్ల కళ ౦ంకము౯ నలము నున్నిద్రాళనిం జబోలుచు౯ా, 3౬
కుమూరులు.---వుతు యిటనుండి పోరాటమునకుం దగిన తావునకు నడుతము.
| అని యందటు నిష్కు.9మింతురు.

కుమార విక్కను మనెడి
పంచమా౦కము సమా పము,

—2

వీష్క_ ౦ ఖ్‌ ము.

[అం౩ట ఉజ్జ కలం బగు విమానమున విద్యాధర మిథునము పృవేశించును.]
విద్యాధరుండు.--- ఏమి యీ యాక్చర్యము! ఈ సూర్యనంశ కుమారుల డబ్బాటు
పోరితము లో మౌ ల్తీ లకీ వ్రృజ్వలిత మగుడు తదీయ విక్రాంత్‌ చర్యలు దేన+సురులను౦

గూడ అబ్బురంబొందింది తెబ్బిబ్బు గొల్పుచున్నవి. అది యొట్లన్న--(్ర్రేయసీ, చూడు
చూడు

తే, క్వణిత కింకిలీ రయుణరుణ త్మ_ంకణమున
గురుగుణాటనీ కృతే కరాళ రణితమున
వింట గొరకలు గురియు నీవీరుల యని
భువన భీషణ మేచు నద్భుతము మోటు, ౧
క, ఇరునుర కలారిణముకై.
నరధర గంభీర గర్జాడ్చున నులియళ్‌
సుర దుందుభు లి వె కొడుకొనేె
దురదుర నభమందు దుందు దుందు మనుచుక. 9
కావున నిపుడు ఎడతెంఫు లేక నీరిపె నిండార విరిసిన యందంపు( బసీండి చెత
ముల దట్టంపు6 దంపరలతో డను, కల్ప కమం మణీ కొ మొగ్గ మొ _త్తేముల శేనె
బొట్టులతోడను నింపారునట్టి పూలవాన గురియుం గాక.

నిద్యాధరి.---అటయితే ఏమి యిది ఆక _స్తికంగా పేలిన పషెజుఫు తీగలపిండు
మూలంగా క్షణంలో ఆకాశముంతా పసుఫు పాటినట్లయినది!

౭ లి ఉ త్తీరరామచరిత నాటకము

విద్యాధరు(డు. --ఇ జేమి యిష్పుడు!---,
క, సురశిల్సీ నిజదుహితకె
(తు
తరువడినిడ సుడియు చెరియు తరణిమహాస్సో?
_స్తరహారుని ఫాల దేశము.
బొరసిన చిచ్చుబుకుకంటి పుట భేదంబో? 3
[ఆలోచించి] ఆ తెలిసినది. ఛాలుండు చంద్ర గకువు ఆగ్నేయాస్తమును
ప్రయోగించినాండు. ఇది దాని నిష్వుకుష్వులు పర్వుసెల్లినము. అట్లే ఇపుడు:
లే, కమరి డా బల్లులును గన్భ్బురములు గాంగ
నోహటిల్లి పజచె వెస ద్యోరధాళీ.
శేతన పటాంచలముణందు. గీఎ లొంబె
ఆగ కం; 7 గ న అదో
మస్ఫణ షుసృృణచ్చుంణ పృభ్రవముమును తణము. ర
అహో! లేవనే లేచినాండె గండుమిలు పిడుగు. దునియలనలె బెట్టిదంబులగు
శ శ జో ఆ క
మిడుంగుబుల విరివితి , నిడుద మొ త్రేములుగా నెగం చాతి నాకుచున్న జ్వాలల
సంభారములతో భయంకరు(డై యన్ని సగవంతుండు! ఇతని వేండి ఇక్క డికిని దుస్సహ
ముగానే యున్నది. కావుశ వ్రీయను నః యొ నలి, గప్పి చవర గాం బోయెదను.
[అట్టు చేయును.
విద్యానరి.--- బాపు రె! వివలంప్తు ము తెసరంప్పు నున్నసి నిండు తాకుడునం టి
నాసుని నెమేని తాకుడుచేత సంతో పాన కళ్లు మూతపడి నా వేడి ఆతపోయినట్లుంది.
విద్యాధరుండు — ప్రాణేశ్వరీ, ఇ నేనేమి చేసీఎని? అయినను,
క ఎది శ్రీయజన మగు నెనరికి,
నది యేమో నింతేన్రన్య మగ్గు వానలకు;
అది తా నేమియు. చేయక,
విదుల్చు దుఃఖము?) సౌఖ వితతులవేత౯, సో
విద్యాధర. -- ఏమి యిది! ఎడంలేక దుఐ'ిస్తూ సుడులుపడుతూవున్నా మెబుపు
తీగల నేటి సౌంఫుల యలం కొౌరంతో , పొగర్కొన్న నెవుళ్ల్‌ మెడలలాగ శ్యామల మైన
లీ ౧m ౧...
నీటి మబ్బులు ఆకాశమంతా ఆసకించినవి?
విద్యాధరు(డు. సఖి, లస కమారుండు తయోగించిన వారుణా స్త్రంపు6
బ్రభావముసుమా అరి! ఏమో! తెబిపీ లేక కురిసిన జలధారా సహ్నస్తములు ఒక్కు- మ
డిగా పడుటచేత ఆగ్నేయా స్త్రము ఆటిఫోయినది!

విష్మ_.ంఛము. 23

క్ష్‌ గి
నిద్యాధరుండు.---హో! ఏదై నను మిక్కు ట మగుశేని వెలు పీ, ఎట్టనా ప్రాణీ
లోక మిల్ల పెనుగాలి పెప్లెడి &ోభచేతి లోతుగా నుజునుచున్న మేఘము లచేత దట్ల
m౧ లు గ లు
మయిన యంధక' రములో బద్ధ మి ,---ఒక్కు- మడిగా విశ్వము నెల్ల మింగ నుంకీంచుచు
వెడలుపు గా భయంకరమిన నోటిని తెచి; నీలకంకుని కంఠ కుపహూరములో ఊరలం
చున్నదియుం బోలెన్యు ముగాంత కాలపు యోగని దొ, ను ననద్య్వారుం డయిన
నారాయణుని యుదగంబు "౦ జొచ్చి;దియుం బో లెను, కింపీల్లుచునృది. బలీ! సనత్సా
చందృశేతూ, బళి! సమయమునకు వ*యువ్యాస్త్రమును బ్రయోగించితివి. దానినలశ,ా
ఆ. పలు విన గములును బరవూా శ్రే లోపల;
"దలివిచే లయించు చెజింగు దోయ,
ఎన్కషనొ లయింస లెక్కకు నెక్కు పె
కారాగుల్లు విషరుగాడ్పు చేత. ౬
ఇత ౯ శీ షన శ
విద్యాథర్‌,- --నా స. యస రీ యస, © డిగా నెల చేత సస్తాాం-చలమును
ఆడీసూ దూరిగ్బుంచే * య్యుని బూ ంలనోటి ర వ్యాపారాన్ని మానిపిన్తూ ఈ
గొడల కవు విమా ౦ నుంచి గగుతున్ఫాడ.?

య
CA గససుండు,.----చూ చి, కలము న శీ BER igen శ౦బూకి పథము గావించి
సుం గ నాయశు,
శే అ మహో ఫుగుషుని శల మాంకించి
(
దాని మన్నించి లవుండు క మాని,
౧“ శైతుంపు క ణసులె సం బొ మమున:
CATE we CU టో ౧ త $ి
శుభము రా సొందుం గావుతె సుతు) గూడీ. 2

££ > ఖు ల ౮
కౌన స), మిుంనుం4 ధల వోవ్టనము. [ నిష్కా /మింతురు.

వియ్కు ౦)కము జమా పము,

10)

2౪ ఊఉ త్రేరరామచర్‌తే నాటకము

షషప్లాంకము,

(అంతట రాను(డు, లవుండు, పృ పృణగుడు చంద్ర, ౫ శేశ్షువును సృవేశింతురు, |
రాము (డు. [పుష్పక మునుండ జ దిగుచు]

శే. చంద్ర శేతుండ, రవికుల చంద్రనుసులు,
కడునడిగ రము నను చెం 1!

హివుశకలశీత భన నదంగగముల చేత
నాలుంగాత్‌ సొ చి తీ దాహం?ు గాక, ౧
లేవీ, (పైనో కవుంగిల్‌ంచి | దివ్యాస్త్రథార్‌ చేహమువా'*నికి నీ ఫు కుళలమా?

చంద్ర. అత్యేద్మ తికి మ ౧డును (పియనగ్భనుండు ఎగ్గు అవునని స్నేహ
భాగ్యము దొరకి;ందున కుశోలము. "వుం విన్నవించుకో నెను--నాయనగారు ఈ విర
పృకాండుని సన్ను (నా మగా, 6౦2కి న్న (దవన డి డక ంటినోంగాని చూడపల
యును---అని.

రాము.---|[ లవుని సిసోగావీంచి!, సంస ము స నాకాడు ఈ బొలు(డు
ఆతి గంభీరాకారుండుగా నున్నాడు.

G, బోనం లోక సంఘమును మూర్తి ధరించిస యస్త వేదమో?
కావ బ్రహ్నకోశమును గాయము గాల్సీన కూత ధ రమో?
వోవొ సమ స న కులకు” మొ తగిమొ సద్దుణ రత్నపాలిక్షి౯?
ణీ విలనసిల్ల దృశ్వాతే జతించు జగత్సు కృ ౪ కరాశియో? 9D
లవు.--అహో ' పుణ్య భా సెర్మేన 6 డ్రై యీ మహాప రుషు-డు--
శే. నిర్హ్య్రుతి స్నేహా భక్తు న్సితీయమునకు

వింగడం 'బెనయట్టది నం న “ముక టి.

ప్రాగహగ మైన యల ట్‌ గం బొసంగు

లు

అగ. BE SN ప క గ స!

సంప్ర సాడంబు నా :"-చగంబు 3
ఆక్చరగ్యము, ---

ఉ, వైరము శాంతే మయ్యె, శిమనర్జుకి మౌ రసన మబ్బెం బ్రబ్బీ వం
గా రెడు xn§ నమ _స్తమితీ నుయ్య, నిన మ్రుత నన్ను. గుంచెడి౯,
చారున నీయనం గన నదఃబ్రనణుండన మొతి నద్దిరా!
యారయ( దీర్ధము ల్ల మహోర్ధ్య విభూతియుతుల్‌ మహోజునుల్‌ ,

పహ 0కము, et

రాము. ఏమి యిది! ఒక్కు_నుడినే దుఃఖశాంతి కలిగించుచున్నా (డు! ఏ
నిమి _ల్తీముననో ఆంతరా _్రీను స్ఫేవాము_ నొందించుచున్నా (డు! కాక; న్నేహమంట
నిమి శ సవ్య చ్చీ క్ష్న షత] ఇది పరస్పర పరాహరము౫ దా? అన్షే.---

ఆ, ౫నాఢహేతు వేదొ కూర్చును నస్తుల,

బహిరుపాధి. బ్రీతి బలనసికొనదు,
పొద్దు ఫొడిచినంత పుండరీకము పూచు,
శెలమణియు. గరంగు నెంయు దోప, ఎక్స
లవు.---చంద, కేతూ, పీ నరు?
చం ద్ర.--- వ్రీయసయున్యా , మా నాయ, గారు గది.

లవు,---అబయి' నాకును గ! రె ముసు ఒట్లీ అట్లే; వష. వృీయపయస్యా ఆంటీవి

గావున, కాని, స. తత uO య గానాలు

ర "యః 85 నాఫురుషులు ఫూ జ్యాలు
నల్వురు «చా. అందు నిశేంముం వత్వము.

చంద్ర, అపా మ్య ఫుంునాయంగా తస యేటుంగుబయు.
లవు. వామ! | నమ... చ్యవన లలా! సంతోషము! చేడు సుప,
భాతేము; ఏల యన, ఈ డెవున కంటిని. | సవియ కొతుకిముగా చూచి], నాయనా,

ప్రాచేతస శిష్యుండు అవు 6దు అషివాసున ము చ యుచున్నాండు.
రాము,- --ఆయు ర Cec రబ, | అని సస్ఫ్ఫె వాను గా కవుంగిలించి]

కీయ బొలకొా, నలను ఆోొని*యము సలగఠు, బలునాతు చిక్క... గా నన్ను va

బే, సరియు - నె త్లేమి డఫ జీ పుటి, భన మొప్ప
ఇల్‌ య్య
వీన స్భాదు వ మసృృణం/. నీవు? తాక,
నాకు సులీ మేగ తేచి రషులంసంా ముసంగ్గుం
( చ నప ప GATS 0
జంద్రచం నిహ్యుందె నము ర ౬.
లవు,---న్వగతిము] నా పి పిరికి ఇట్టి నిష్కాణ స్నేహము. "నీనన్నసో తెలి
“ఈర వీరీ శీ ,ద్‌ (గ్రాహ కనన చరించి: నీ, (= నుగ్గు మెత్గుం న వ్యు దురుద్యోగమును పహిాం చితిని,
(పక కాళము | లవుని ప" ల 2త్విమును సాయన గార పున్నింపవల యును.
ర%ము.--సత్య్కొ; నీవు ఏమి యపరానము చేనితివి?

శ్ర ame వ ఇ దీ ఓ జ న అష స ఇత ఆభ
చంద్ర, గుణ్ణము ౩ ఇంటు నచ్చిన వారు నాయనాగారి పృతాపమును వెల్ల డింపంగా
వీగండు వీరము చు-పినాండు.

రౌము,--ాషగి క స్తే మునకు ఆలంకౌరము గదా,

౭జీ రూ త్తెరరామచరితి నాటకము

ఉ. లేజుగలాండు పర్వీనారు తేజము నోర్వుండు; వాని కోద్దియే
థొ, జిలు( 'దెచ్చికోని నిజ భానముగాం బ్రకృలి ప్రరూఢతళా;
'జేజె యినుం డజస్తము రుచి పృ కరంబులతో జ్వలించుడు౯ా,
చేజము జత్రభానుశిల ధిక్కృతీముంబలెం గ్రక్కు. జూడవే. ౭
చంద్రృ.---ఈ వీరుని యసహనముకూడ శొొభించునడే. నాయనగారు చూడపల

రమును, [ప పయోగించిన జృంభకాన్త సములచే సిన్యములు ఆంతటను

కదలక మాన్సడి యు: NS

రౌము.---సత్సాా లవా, అస్త్రము నుపసంసారింపుము. సీవ్రను చంద్రశేతూ,
చేతన దక్కి. దిగుల్ళూ._ నియున్న బలములను ఓదార్పుము.

లవు ---నాయనవగారు ఆజాపించినటు . _అని భ్యాసమును అఫినయించును.
a య .
ary 3 (| వ
చంద్ర ఆం నాయ స యా. అని నిష )మించును.
లవు. శాంతించింది ఆ త్తు
రాము నత, సరహస్య ఏ ప్త మోగ సంహోరము ల స్థ్రయులు సంప్ర చాయను
క లవీ,

అ. ద్ర హ్మహితముక్‌టకు బృహ్మాదు లాద్యులు

వ వర్థ ములు తవించీ క

ఆర్త శుక కుస్తములుగ' సిని

సునత పోమయము'* శ. రా

: Ee en “ కన్‌

అట్టి యీ నుం లత్మీపారాయ ౫” సనిుత్తును ఫిగవానుండు కృశాళ్వుండు సహవాస

ధిక సంసత్సేరముల శిష్యు( డయిన ళ్‌ "శిరునికి విశ్వామిత్రునికి ఇచ్చినాడు. ఆ భవం
తుండు నాకు నిచ్చినాండు. ఇది వీని క్కషము కుమారునికి వలో ఏ సం పృడాయమున
పచి్శనదో ఆడీ7వను.
| అవు, ---మో యిరువురకు అస్త్రములు స్వతః ప్ర క "సములు,
రాము. [ఆలోచించి] ఏల యట్లు సంభవింపరాదు? ఇది ఏదో దొడ్డ పుణ్యవుం
బకిసాక్‌ ముచే( గలిగిన మహిమ గాసోపు, ఇరువురకు ఆంటిజే అది యేమి!
లవు -ఎ-మేము ఇరువురము కసలవా*౦ డ్రము
రాయు. -- ఆటయిన శఅిండనవా 6 జెనరు?

శ్ర లేలము.

_సేపన్యమున |
ఖఫాంజాయనా, భొంగాయనా
తే. నృపచములలోడ దీర్హాయునికి లవునికీ(
జిన్సు యంటివా? యౌ నని చా స్పెదె సఖ?

షష్టా రకము, 22

జగతి నణంగుత నధిరాజశబ్ద మిపుడు,
తత శస్తాగ్ను లిప్పుడు శముము గనుత. ణా
ఆఆ

రాము. --
తే. ఎవం డితం డింద్రమణి శితిచ్చవి లలితుండు)

శబ మా త్రానం బుుక్‌దంళనుని నన్ను

నభీనన శ్యామ జలదగ ర్లెక నిస

బస్థకలిక కోదంబడంఒరునిం జేసె. ౧౦
లఫు.-- ఈయన నా ఎరున్నయ్య గారు, కును. డని పేరు. భర తాశ్యనుమునుండీ

గి

మరిలి సద్చినాండు. i
రాము. = ఏతా, అము సంతు నీతిని ఇటకుం నిలువుము,
లను. ఆష్లే. [అని పరి క్కిమించును.
, ఆంతేఓ మీను (డు es |
కుకు (డు, అట రా ర్ల హర్ష ములలో గనుస్సును ఆస్యాలించుచు]
ర్రీ | న
స. నైవస్వతుని భగవాను మనువు. దొట్ట
యేన్ఫపుల్‌ బ్రలోక్యు హీిశముపొంటు
నమ రేంద్రునికి సతీం బఛియవథీ,ణ లిచ్చి
లిల చెల్లండిగు లీర్చినారా,
ఏరాజవములు ధ శే రే రతర చగితుం
Wein సస క క "6౨కు
నముకుం త్ర నిస్థథ్మె గం బయిస యోని
ప్‌ొ
నీ కృ వముంబును బ్వలింపించినారా
క పడ ee ల
tk} అట్ట సాొవిథి, నృపులతీ నాపని;
ధన్య మూ నిది మద్భుజాణం% సఖము
ఇం m0 అగ | స్ట
దీ, దివా నీస్త విస్ఫుర త్రీ న కీం
కాం% నీరా జితీజ్బంబు కార్సుకంబు, ౧౧

అరి వీకటము గా పరి కృ్కమించును,
రొము ,-- ఈ త త్రియ చొాలునందు ఏదో అనిర్వచనీయ మైన పౌరుసొలీి

శకము కలదు.

౭౮ ఈ త్తీరరామచరిత నాటకము

9 cy ఇగ ఫ్‌ అత్య
ఉ. చీరికి దృష్టీ కై కొన దశేష జగగ్రయ సత్త సారము౯,

ధీరము నుద్ధతేంబు గతి దిగ జేసెడిబోలె ధారుణి౯,

గారవ మూను ఏండు గిరికై నడి బాలుడ యయ్యు, మాయురే!

ఏరమొ దర్చమో యిటులు వీ-డయి యీచబెస నచ్చుచున్నదో?

అవు, =-అస్ఫకు జయము.

కుళు. -- ఓయి ఆయు పష్యంతు6 డా, ఏటి దీమాట యుద్ధ మని?

లవు,.---ఆ దేదో ఏపాటిలే. దష ఫౌనము మాని, ఆర్యా, ఫీరియెడల వినయముతో
ప ర్హింపుము.

కుకు, ఆది యేల?

లవు.--మహారాజు రతీ ఈం, వల మనయందు నియ్య మూని
యున్నాడు. నిన్ను! జెంతేం జూసి నిక్క. లొ కేరుచుస్నా (డు,

కుశు,----|సతీర్క_ము'గా) చుర రలెెమాౌయిణ కీ గనాయకు (డు
రక్షకుడు,

లవు, ---అఫును,

7 (ట్రైహాండమునకు

కుశు.---ఆ మహాళ్మి ని ప్రుణ్యానర్యునమును. కింఎలనీనది గదా. కాని, మనమెట్లు
ఆయనను ఏణజీయానలయునో ఎఅుంగకున్నాంన.
లవు.గురువును.బోలె ఉపచార పూర్వకముగా దతీయసలయును,
కుకు, --అహో, అది యెట్లు?
లవు.--ఆత్యుదొరు! దు సుజనుండు చంప్రశతుండు ఊ్నర్షళా పురుడు నన్ను
ప్రీ యవయన్యు6ంద నని ౧ ఖ్యము చేతి చేరుచున్నాండు. కనుక్‌ ఆ సంబంధముచేత ఈ
రాకీ మునకు ధర్మము డో కారము నామమున,
కుళు,--ఆటులే ఏ రా, న్యుని యెషల్నశ ను వీిఫయము సంపనీయము గాదు.
లవు, --- అన్నా, తశ ముహాఖముసుఫిం జూడుము, సె ప్రఖాపగాం భీర్యములు
వీరి వివిధలో కాలితీ సుచరతావలయయులను సూ చింవుచున్నవి,
కుశు, _- [చూచి]
తే, బాపురే! పసాదా త్స మూరూప మేమి!
పానన మహారె! ౧౮? యనుభ ఎ సుమి!
మాయుగరే! పాత్రమంద రావాయణకవి
భారతీదేవి. బ్రకటించ భాసురముగ. ౧౩

(సమీపించి) నాయనా, పాచేస సాంతేనాసీ కుశుడు అభివాసనము సేయ
యున్నాడు.

3 పౌంకము. లా

రాము.---రా రము ఆయు సంతు (డా,
తే, అమృగ పూరిత వారివాహాంబు కరణి
నిద్దమును శ్యామలము నగు నీదు మేనిం
గౌంగిటం బొదునంగ నుశ్కెంఠ గొంటి
వత్సలత్వంబుచే బరన గే ముంది. ౧౮
(కౌగిలించి స్యగతము] ఈ బాలుడు ఎసరిపట్టి"
చొ, సర్వాంగ స్రుగనె జ చేహజ గరిష స్నేహ సారం బొ? దృ
కృరా్వాకారము. దాల్సీ స్‌ నబృచ్చేతనా ధఛాతువో?
నిర్వృత్తుండొ సవారి. సంతుభితి హృల్స్న్య స్నవౌఘంబుచేం?
బర్వించె౯ బలె విడు కౌగిట సుధా ప్రాన్ఫట్ర, ఎవంతి౯ మెయి౯,
లవు.-నాయన్యా చండాంళుండు. నడిమింటికి సచ్చి ఫాలదేశముం గాల్బు
చున్నాడు. కావున ఇట ఈ వద్ది కించ నాయ ఇంచుక సేపు కూర్చుండు. గాక,
రాము.---వత్సా వ్‌కిస్టై మై నట్టు, [ అంగలును పరి కృమించి కళూర్చుంగురు.
రాము.---| స్వగతిము |
బళిర! ప్మశృయంజు, బాటించు వహీిలో నె

ఉర,
కరకర ను హలా నలు
భానములు నచించు. బరమ నా వమా,జ్యంబుం
గుళునికి లవునికి నరుం॥జతీముగ, ౧౬
న సహజలశ్నీ విలావముల్‌ చతుర గొల్పుం

ట్ర తెనఎ మనోరమంబు ౫ సపహ్మణములను,

అవులినం బగుమణిని వాంళులనలి,

విరియు చెతామంను బేనె:)-దుఎనలె. ౧౭
తశ గాలురయంగు మెండుగా గభుగనఎ నాగుల నాయను గాంనుచున్నాను.
లే, యువకపోతంపు మెషంబో”ా నొశలు కొస్తు,

మూంపు లెనసెడి నాంబోీతు మూ (పురమును,

సప్రసాద మృ7ంన నిశ్చణము దృష్టీ,

స్వరము మంగళ మురజమాంనల కొలంబు, ౧౮

లౌం ఉ త్రేరరామ చరిత నాటకము

(నివుణముగా పరికించి] అహో ఈ యాకారము నన్ను( బోలుట మాత్రమేగాక,
చ, కనలుడుచున్న ఏశిళుయుగంబున నై పుణమోటిం జూచిన
జనకజ(బోలు చందములు సైతేము జానుగ నద్ది యద్రియుక్‌;
కనులకు వెండి కానంబడు శై నడి నున్నది వీరిమోములకా
జత క్ష పీ 9 ఉల
ఆ. శుకి జాచ్చదంత శోచి ర, నోజ మో
పెగవి ముద్ర యదియె, ఏను లవియ;
నేతృయుగళి రకనీలంబ మైనను,
సుభగ తాగుణంపు బోక యదియె. _90
ఇదీ వాలీ! నిససీంచు నావంము. ఇట సేగదా డేవి విడుుంబడినది. శిశువుల
యాక్యతియు నిది. మణ అస నులు స్వతః పృకాళములు ,అనుంది మేది కలదో, దానిని
లా (WU)
నిసుర్శిం చెనను. ఆప్పుడు చి త్రేర్భంముం. నా చేనిత యస్రాభ్యనుజ్ఞానము నెఆవేతీనదా!
సం ప్పృదాయము లేక అస్త్రములు కలుగు నని వి మైోమి. ఈసుఖాగిశయమో సం జేహా
నులో తేలిషోవుచున్న, నౌ యా_త్తేశ ష్‌ మీ ంచుదున్నది. దే జేరి గర్భ భారము రండు గా

జలకొని యుండురును చేను పలుమాటు కనియంం౦టిని [| సబొప్పుము |

చ. సరిచిరి యాకౌంండి పెటి, బండిన_వ్రేముడి నేకతంబున౯
సరళత విశ్చుసించియును సాజపునాన జ డేతులం గన,
గరమున గర్భముం వడవి కంటి. గళ౯ గవ ఎంచు నేన ము౯,
స'విని వెన్క నెన్ని దివసంజంలుక ప్రియ తాను గన్లొగె౯,
[ఏడ్చి] మలీ, పీరి వడుగుదునా ఏదేం యు పాను ము చేత?
లప్రు, = నాయానా! బచేమి!'
శే. భుననవుంగళ మెనమీమో మి చేమి
అర లి గ్గ

బాప్పవర్శ ౦బు చేతను చ త్త వుయ్యె

తుహిన వాలంబువేతను దోంగినట్టి

పుం శరీకం౭నం గ్రాలు నిండుసిరికి _9..9

కుళు ---ఓయి తౌ,
~

షష్టాంకము., 5౧

ఉ. వయది గాదు దుఃఖము మహీసుత లేమిని రామనూ ర్రికి౯)
బ్రేయసీ నష్ట యైన నటవీమయమే గద సర్వలోకము౯.
నేయమ దట్టి. దీవిరవా నీరధికి౯ దరి గానరాదు, రా

మాయణశాన్యపుం బరితి నయుష్టను నీవిటు ప ప్రశ్న చేదే! ౨౩
రాము... స్వగత ము ] ఆహో, ఆలాపము కటస్థముగా. నున్నది. ఇంక పృళ్న
నలగ, పాడు డాంచమూ? ఏల యిట్లు ఆక స్మీకముగా చాపలమె త్తి పరుగులు వాణితివి!
లోని దుఃఖమును బయటికి ప్రిదుల్నుకొన నాండనై శిశు జగము సెతము శనికరించున
ట్లయితిని, కానీ యా న. హౌ6గురిం చెదను. (ప, కాశము] చాలురారా, రానూ
యణ మని వింగుము, ప్రాచెత్‌స బగసంమతుని సగచ్వతీనిష్యంవ మంట, నూర్యవంళ
పశ సి కుట; ఆంగు ఏమే యించుక విం గుతూహాంపడుదున్నాను,
కుళు.---ఆ గృంథము .౦తియు మేము నల్లీంచితిమి. ఇప్పుడు తటాలున
జ సీకి నచ్చి నియో ee పాములు దాలచరితంబు 6 గడపటి యధ్యాయనులోని ని,
స రా. తస పురా. స్రుము,
కుక)
తే, మొనునే ప్రియ యయ్యె గామునకు వీత
తేండ్రి యంగీకగించిన చార యగుట,
అట యా తేను నగి? నామె చేసె
లు Nea) యా?
గుణగణముచేగ మటి హాసగుణము వేత. ౨౦
"లే. రామును వీత కాజు కారంగా నె
సాాణము”*క న్న గ్ర తయ గ బరిఢవి లై;

c=
మానసము దూత, మే యందు చా నెతుంగు
నాండొరుుం మిం ౫ వీ తియోజనంబు, 9X

రాము.---[న్వగలీము | ఇది ఆతి దామణముగా హృదయ ను_ర్హమును ఉద్భాలేము
చేయంచున్నది! హా దేవీ! ఇళ్ళే సదా అప్పుడు జరిగింది. ఆహో తుదిలేని విపర్యాస పరం
పరచే విపృలంభాంతేములు గా న న్నవీ యీ సంసార నృత్తాంతీములు!
చ, నిగరతిశయంపు నమ్మకఫు నిర్భంహన్ట ను Tr DHE
స్పరియతీనంబు శ్వ? రిససంఖృతే కతుకిన్స ఫ్లు లేకనో?
హరుసమునందు. గుందున హృదెళ్య మ బేడ? న మైననుళ బరి

స్ఫురణమ సేయు గాని, యుడివో దిది పొపపుంయ్రాణ నుక్కటా!
1]

ర్తి డ్‌ చశ్రీరరామ చరిత నాటకము

అయ్యా! క షముగా నున్న టే!
లు
క, నాకు ద్ర యాగుణ సాహా
నాకో నీలనముచేత నలిచేశలమె
తా వ
యేకాలము దు స్ట్సర మో
యాకాలమె సంస్మరింప నైలిని హో! హో! 92౭
ఉ. అ త్రీణి సించుకించుక మృగాశ్నీ చనుంగవ యంకురించి యు
ద్వ _త్తత కంగవించు చభివి స్పుతి యించుక జెంది వై విడెల,
చి త్రభవుండు (ప్రాయమును స్నేహము భెనము నండ గాంచి వే
యెత్తులు డెందమందును మెయి౯ మణి గోలతనంబు మేకొనె౯.
కుశు._ ఇది యొకటి మందాకిని చిగ్సహాట పనవిహాగవందు నీతా డేవిం'గార్సి
రఘు నాథుని పద్యము:----
న నీకై విన ృముబ ల
నీక” అలడి ఆచమ్య మెదురం గనుమా;
౧ కేసర మందుపయి౯
పికునం బూపిండుచేం న్నృషంయాబలెల. ౨౯
టట

రెమ', —| సలజ్ఞాసితి స్నేహ కమణముగెా | శస బనులాు విక్కి £ బేలలు, అందు
3 ళీ
ఒవ్‌ |

లోను అతౌణ్యచరులు వాత; హో “ప్‌ ఆ తౌావును ఆ సవం 6ప్రు పై ష్టావిహారాత్‌
ప్రసంగ సాష్వులను _సరింతువ 1 కెట్ట కిట్టు"!
మ. మనమం 'దెంతు శృమాంబు శీతలితము౯ మందాకినీ మంద పా
ననపో తాలు ళితాలకాకులిత భాస్వత్భాల చంద్రద్యుత౯
1. తాన్నిశిఖాంక నై జసుషమా విద్యోతి గండంబు నే
న నలంకార మనోంవు క్రుతివిభా ప్రాజ్యంబు నీనక్సముక[. 30

| సంభితునిసలె నుండి సకరుణము | ఆహో ఏమి యిది!
న! ఖే

రెం

. ఆకృల భాననానళి నహార్ధికొ సృజించి ఘటించె(మోల నాం
బె కొని యూటి శీంచుం * శగయభాసియు నా స్పజనం బవారణక౯ా;
లోకము పె౯ శ్షశాన మగు లోనివికల్పము శాంతిం బొందిన౯,
నాకము నాందుచుండుబలె స్వాంతము వెన్క. దుపాగ్ని రాశిలో౯,

పష్టాంకము, రల

(చేపథ్యముస]
చ, బుడుతల కయి మంచు వెజు. బొక్కి_ నసిష్షుండు. బుట్టయబుట్టువుళ
© ట్ట
బడి జనకుండు. బం క్కిరథుపట్టపు బేవు లరుంధతీయుతల్‌

తడవు గమించి యా శ్రమము దన్వగుట౯ జర మేని గృుంచుట౯

వడి నొనుచు౯ శ్రృమార్దులయి నాలుచు నచ్చుచు నున్నవా రే.

రాము ఏమో! భనవంతులు ఆరుంధ3జి ససీష్టులును ఆమన్మయు జనకుండును

ఇటనే యున్నారా? కట్టా! ఎట్టు వీరిని జూతును! (సకరుణముగా చూచి] ఆహాహా!
'నొయన జనకుడు కూడ ఇటే నచ్చినా. ఉని పిడుగు దెబ్బ తింటిని నుందభా గ్యు (డను,
౧ ఆ Ww - సు చవక అక

ఉ. వియ్యము దొడ్ల దంచు ౫ను పెట్ట ససిప్టముఖుల్‌ ప్రృహృష్టులైై
యయ లపత్య యావక మహాంబున. గూడినదీలిం గాంచియుక

ఇ య్యతిఘోరదుఃఖముస నిష్ఫళుం గాం మచుం దాతమిత్తుని౯'
న ఇ క్‌ ee | జ య - ~ ఒర 7 | ణా
వ్రయ్యన వేయిగా. సరియ! రాముని కెయ్యది దుష్కరం బగు౯.

కటకటా!

అద స 4 త్ర

క, అనుభాన మాత్రిముగ సిరి

యునికి గొనిన రాము నషా ల్యు పిడి. గనుం

గొని మును కని యెణిం జన

కునిబోధన నెణి(గి మూ గాలిరి పెలుచ౯. రర
ఠశాము,---హోా నాయనా నకు. ఇవా! సో తలారా!
క, జనకులకు రఘూాన్రుంకునుం

బనితం బెది కృత్స్న్ను గోతమంగళముగ నం

దును సెత మకరుణుం౫ఃం బా

ఇకా

వీని నగు నామా: గురుణ స్ప సుండి మోకు.

ఇదె పోయి సంభావిం చెవను.

3%

[ఆని లేచును.
కుశలవులు. నాయన ఇటు ఇటు.

[సకరుణముగా పరిక్రమించి అందు నిష్కు.)మింతురు.
కుమార ప, త్యేఫిజ్లాఎ సును

పిపోంకిము సమో బబు,
ఛి తి

కాన.

శాల ఈ త్తరరామచరీతి నాటకము
af ఇం
సప్త మా ౦0 కొ ము.

[ఆంతట లక్షుణు(డు పృవేశించును]
జ ఇ | క్ష న a
లక్ష్మణుండు.--ఓహోయి! ేండు భగసంతుండు వా లీకి శ్రా తత్త పౌర

జానపద సమేత మయి: వృజలను మమ్యుం గూడం బిలిచి సకల మైన దే వాసుర తిర్య
గురగనాయక సంయు క్రమముగా జంగమమును నస న ; భూత గానుమును తేన
ప్ర భావముచేత ఒక్కె_డ సమకూర్చినాండు. నన్నును ఆన్న గారు ఆజాపీంచినారు! “'నత్బా,
లక్షణా, ఛగనంతు(డు వా _్టీకి తఎకృతిని ఆచ్చరలు ఆడగా జూచుటకు మనలను
ఆహ్వానము చేసినా (డు. కావున భాగీగథీ తీరమున నొక మనోజ్ఞ స్థానమున నీవు సమోజ
సన్ని వేశము శకావింపవలనీవది.. ఆని. నేనును పర్త్యాఘుర్త్య్య గూప వుయిన భూతి
మమును తగిన తౌవులం గనార్చుండం శెట్టి నిని, వాణి వీంతునో!:

ప్రి ఛు er,

శే. అధినసించియు. (బ్రౌజ్య రాజ్యా శే మమును

పసేందుల కష న తమును బూ
దాస సందు, పైన, మును బూని
వామలూరుజ మాని పె భకిచేత
పా ల
సన్న యిచటికి యరుదెంచుచున్న వాడు. ౧
[ఆంతట రామ (డు (బృవేశించును]
రాముడు. ఏత్ఫౌ, లక్షణా", రంగ పాశ్నికులు నచ్చియున్నారా!
లక్మ.---సచ్చియున్నాారు.
రాము.---ఈ బాలుర సిరువురను చంద్ర, కేతువుతో సమాన మయి స్థాన మర్యా
నను పొందింపనలసీనది.
లక్ష. ప్రభు స్నేహం దారా ఇటు చెతి అరే 5 "వి౦చిశిని. ఇదిగో పుట
రొజాసనము పతుపయుడి యున్నరి, ఆర్యుండు కూర్చుండు. గాక,
(రామ డు కూర్చుండును.
లక్ష్‌. ఓహోేయి, ఆంంభఫింపు(డు.
నూత్ర ధారుండు[ ప్ర వేశించి] ఫగవంతుండు కంతా పు శెప్టువా(డు
,పొ చేరనుండు సజంగనుపొపరిమును. ఇ౭గోతును ఆజాపీంచుచున్నాండు:---* మేము
లో థి శీ ల!
ఆర బగు శ్రమతో జాచి పొననంబును కరుణాద్భుతి రసంబునుగా చీ ప్ర బంధమును
తి
నిబంధించితిమో, దానిని కార్య శాంనముచేత "హి నరికి నో పరి కింపు డు.” అని.
లి జ అశ చ షష ht గం
రాము, ఇట్లు చెప్పుట మైనది; ఏమన, మహార్డులు ధ_ర్థములను సామాత్కె
రీంచినవారు. ఆమృతీసారము లును పరోరజనసములును అయిన తత్పజ్ఞానములు ఎటను

భంగ ముందవు,. కావున వానియందు కంక ఎహింపంగూదదు.ో అని,

సప్తనూంక ము, Jt

[ నేపథ్యమున]
పశ ఆర్యపుత్తు) (డా! హా కుమార లక్ష్మణుండా! ఏకాకినిని మందభాగ్యను, దిక్కు
తేనిదానిని, ఆడవిలో నొష కుకు నన్ను ఈ కళలు ఘాతుక జంతువులు
మెసవం జూచుచున్నవి. ఇదె నేను ఓపలేక ఫాగీరథిలో నన్ను వై చికొనుచున్నాను,
లక్ష. [ఆ గతము] కట్టా! ఇదేదో వుతయొక టి మెనది!
నూలి, —
శే. చేవి వె శంభ చేయి సాధ్వీమళల్లి
రాజు విడిపింపగా మహాుాణ్యమందుం,
rane DN స 9
బ్ర్రసన వేదన పల్ల సంప్రా, స మగుడు,
వెచికొనెం దన్ను గంగాభ వానియందు. _9
Qa.
[ఆని నిష్కు_మించును,
రాము, =| సాజేగిము] హో డేవి! హో దేవి! కణము వేవుచు.
లక్ష.ఆర్య, నాటక మిది.
రొము.---హ* డేవి! దండక *రణ్యవాస ప్రియ సఖి! రామునిపలన నీకు ఈ ద్‌ ప
దుర్విపాక ము!
వః
రాము. ఇదె సన్యృద్దుం అను వృజ్సమయుయడను,

లక. ఆర్యా, సమాళ్ళసిల్గుము, శ్ర సరకు తను ఆసధరింపుము,

[ఆంఠతట ఒడిలో ఒకొ_క్క_ద'రకు నుంచుకొన్నవానై పృథ్వీ భాగీరథులు
పట్టుకొనంగా నీస్‌ (ప, వేశించును.]
రొము.---సత్సా, లక్షణంగా! ఆడు గి దొరకని చిమ చీకటిలో పడిపోవు
చున్నాను. నన్ను బటుకెౌమయు.
పృథ్వీ ఫాగీరథులు.---
తే, as క్‌ల్యాణి యూఅిడిల్యు,
సీజ్‌ పున్నెంబు; షె దేహి నీదె పు
నీరిలోపల6 గంటి వోనీంజూటత్సీ,
రయ లేజుల రఘినంశోకరులం గవల, 3
నీత, (సమాశ్యసించి] ఆహా! ఇరువుర దారకులను కంటిని! వో! ఆర్య
|
ఫుగ్తు. నా, [అని మూర్శిల్లును,

శొక ఊఉ త్రిరరామచరీతే నాటకము

లత్నీ.--- [పాదములలో ( బడి] ఆర్యా, సంతోషము, పర చున్నాము, రఘువంశ
మునకు శుభ సంతోనము మొలచినది. [చూచి] హా! హో! ఏమి! చొప్పుము వెల్లీగొని
అర్యుండు ఓీపలేక మూర్చిల్లి నాండు. [ఆని జ.
చేసత లిరువురు.---పట్టి, ఊబిడిల్లు మూజిడిల్లుము
సీత, _[ఊటడీల్లి] భగఐతులారా, మీ రేనరు?
పృథ్వి.---ఈ మె నీ శ్వశురకుల దేసత భాగీరథి.
నీత. భగపతి, నీకు (మక్కె_దను.
భాగీ చారి త్రీ మునకు తెగి క్‌ ల్యణ సంవవను పొందుము.
లక్మ్‌,-- అను గృ్యహింప (ఎడితిమి.
భాగీ,-ఈమె నీతల్లి విశ్వంచగ.
సీత... హో ఆమ్మా, ఇట్టి దానిని ౧ మ! నీవు చూచితిని!
పృథ్వి.--- ౮౮ వే పుర్తీ
| ఆని జండొరుం గౌా(గిలించుకోెని మూర్శిల్లుదురు.
లక్ష... ఆహా! ఆగ్యను ౧౦ గాబ్బ స్వాలు అనుగ్ఫాహీంచి నారు,
రాము.---| చూచి] ఇది కరుణతిరముగా( ౫౧దా ఉన్నది.
ఫాగ్‌, -ా-విశ్వుంగం హన న్యథ నొందుచున్నుదంట; జయించింది యప త్యేవాల్సే ల్యము.
అట్లు గాదు; చేతనగలవారి కెల్ల నిది యొకి సంసార తంతువు, మోసహాంపు ముడితోడీది;
ఎప్పటికిని _త్రెస్టక హృదయము: నుండు; ట్రిది. పట్టీ వై వె జేహీ, భూరఠధా త్రి ఊఆ
డిల్లు (డు, ఊలడిల్లుండు.
పృశ్వి.--| [(అశ్వసీల్స్‌ | ' వీతను గని యూ*ఃడల్లుట యెట్లు?
తే. రక్కి సుంయిక్కొ_€ జిం మున్కి_ యొక్క_టియును,
ద్యాగము సుదుస్పహాం"? రెండినది యిదియు--=
Mh
దైవము పవేళిమం బయి దణీయ దాని
ద్వారములు మూయః దరమె యే,ప్రాణి కైన? ర
పృశ్వి.--భా గం థి సరిగా చెప్పితివి, కాని ఇగి రామభ్సిద్ఫునికి యు క్తమా!
తే, బాల్యమున గాను బాలుండు నట్టినట్టి
పాణి నాతేండు గొనడు సృమాణముగను,
నన్ను. గొనండు జనకుని. గొనండు నహ్నిం(
సొనల పనుసృృ లం గొనండు, సంతలిని నగొనండు, >

4 తు 1 ప న్‌ ట్‌
సితృఎ-హో! ఆర్య పుత్రుని _సరింప నెతిని,
పృశ్వి----సీ! న్‌ కార్య పుత్రుం "డెనండు!
$ అ
సితే.—(సలజ్ఞా సము ] పోనీ, ఆమ్మ చెస్పినళ్లే,
కానా | ప 6. C5 తి
రాము, ఆమా: Ng ఇట్రివాండ నైతిని
ఛాగీ. భగవతీ, ససుంధరాా కుమింప్రుము. సంసారమునకు దేహమవుగదా. మటీ,
యెటు (గనిదానిసలి అల్లునిపై కోపిం చెసవేమి?
౧ ర ఫ్‌ ఛ్‌ ౧ క ఉల
శా వయం దల్లెను ఫోోగదుర్య శము; బంకాద్వీసమం దగ్నిచే
భూయిష్టస్తుత మ" విశుద్ధి నెటు నమృు౯ మానుషుం డిందుల౯?
ఈ యుర్వీప్రజం గొల్బుశు కులధనం బివ్వాకువంశ్యాళి కౌ,
౮ గు A =) శ
నీయిక్కట్టునం భక పుస్తక (డు తౌ నిం కేమి సేయుం గటా. ౬
లత. దేసతీలు అ న్యహతిమయిన సర్వభూతహృనయడ్తొానము కలవారు గదా,
ఆంధులోను ఫెగీరథమాట చెప్పవల యునా? కెవు; అవా నీ క్రిదె నాళమస్క్మా_రము,
రౌము.----అవ”, నీవు ae కు మంబవ"0 సలి ని పృసాగమును చెబు వేర్చితివి.
పృథ్వి.---నిత్యిము మోకు పృసన్న్టుం "లను. ఆయి ను నా పట్టికిం 7, లిగిన శోకా
నతు సచ్చి. ర'కలోనే నాకు గుస్మవహా మి ది. ఎతుగోనిదా౫ను గాను రామభ్యద్రు
కి సీత మంగు గల న్నేహమును,
ఆ, చెవిన సతీండు శయితను విషనాకడి
యరియు చున్నయ్యు 'యషసలయతి' ఏ
c హం కష ౧ అ వ అ
బ్రది5 యున్నవాడు సైజూ) పుణ్యమునను
సకల జగ దతిత స శే ఏమునను, ౭
రాము.--- గురువులు Ny SMe క రుణొసంతులు సుమా,
సీత... ఏడ్చుచు కృతాం-€యై ] అమ్మా ఐన్ను నీ యంగములందు విలయ
మొందింపుము,

రాము,

మత యేమి చెప్ప నున్నది!

ఖాగీ...శాంతము, విలయ మొందక వేయి..౦డ్ల్తు ఉండుము.
బృథఖ్వి. — నీ పుత్రులను సీను చూచుకొని" ల మును,
వీక్క__అనాధ నైతిని, ఇంక:వ్‌ రేల!
రాము.---హ్యాసయమా, న జృఘవు సుమా,

భాగీ.- ఏమి! సనాథజే నీవు, అనాథ వెం?
సీత.---వాంవభాగినికి నాకు సనాథత్యు మెక్క_ డిది?

రొరొ

ఆని,

ఈ లత్తర రామచరిత నాటకము

భాగీ.—
క, లోకైక మంగళంబును

నీకరణిని నిన్ను నీవ యొగ్గం లేలా;'

మాకు సయితీము పవిత్రత

నీకూటమిచేత హౌశ్చా నిరుపమ సాధ్వీ, రా
లక్ష ఆర్యా, వినుము,
రాము, ---లోకము వినునుుగాక,

[ నేపథ్యము- కోలాహలము.]

రొము,---ఇది ఏదో అద్భుతతరము.
సీత. ఏమి యిది! అంతరిక్ష మెల్ల సృజ్వలిందుచ్నూ ది!
పృ. భా.ాకహో తెలిసినది,
తే, క్రమముగ గృశాశ్వ కౌశిక రాము లనుచు

గురుపరంపర వేనికి. గుదురుకొనియె,

నవియె యావిర్భవించుచున్నవి మునమునం

7 దువులు మొ _త్తముగ దృంభకములతోడ, ణా

[ నేపథ్యమున]

తే, నందనము నీకు నోచేవి, నసుధపుత్తి,

గతిసుమో మాకు నీ పుత్రకద్వయంబు;

అట్లు గాదె రఘూద్వహుం డానతిప్పా

జ్మితృదర్శన వేళ నీచి త్త మలర? ౧౦
సీత, సంతోషము ఆస్త్రదేనతీలు స్ఫురించుచున్నాగు

లత్మ.---ఆర్యా, నీవు వెప్పి యుంటివి “తప్పక న్నీప్పనూతిని ఇని భజంచును”

ప్న, ఫా.---

ల

క్‌ పరవాస్త్రములారా దో
హారు! మి చేపట్టుచేం గృ తార్థలము కడు;
ఇరువుర నిసుంగుల6 గూడుండు

పరిభావన సనేసినంత, భద్రము మోకు౯, ౧౧

స పమూంకము, రాగ
pa

ఈొము,.
తే. కుందుందరంగలు వి సయానందథువుల

కూడలిం బడి సడలి యాకులత చెనసి,

అట్టి దిట్టిది యని పల్క_ నలవి గాని

యొక దశావిశేషమును నా కొస నిపుడు. ౧౨
పృ. భా.పట్లీ సంతోషింపుము, నీపు కేకు లిప్పుడు రామభ దృతుల్యు లై నారు,

సీత, భగవతులా ౧% నీకి కిపుడు కత్తి యోచితక_ర్భ్శ చెనరు చేయుదురు?
రొము.=

చే, అల ననిష్షరి పాలింప నఎరునటి
అయ 6౬
రఖువులకు. దానె నంశనర్థన ధురీణ
సీతయును నక్కటక్కటా శిళులకాజుక
గానకున్నది సంస్క రెం; గనుదు నెటు! ౧౩
లాలి ౧,
భాగీ,.-పుత్తి, ఆ చింతి నీకేల? ఈ నిసుంగులను పాలు విడిచిన తర్వాత
వా నీకి భగనంతునికి అప్పగిం చెసము, ఆయన వీరికి క్షత్రకృత్యముం గావిందును.
శే, అమ్మ నీత్క నసీముండు నాంగిరసుండు
నెట్టా, ప్రా, చేతసుండును నళ్లు చూనె,
జనకుల యు రఘున్రల యును సంతతులకుం
దాన శెండిటికిని గుగూ త్తంసు డగును, ౧౮
రోను .---- భగవతి చక్క (గా ఆలోచించినది.

అత్మ, -- ఆర్య, నిజము గా విప్ప వించెదు, ఆయా యుపాయములచేత ఈ శికువులు
కుళలవ్రు లని యూహిం చెదను.---ఎట్లున-

క. వీరలు జనిసిద్దాస్తులు,

చేరినవా రిరువురును బి చేతసుపుత్తుకా;

నీగాపమె గలపిరులు

'బారానర్ష ముల వయసు సరలొాడువారు౯. ౧౫
రాము. ఈ చాలుశే వారని నేనును తేలిపోవుచున్న హృదయముతో మోహ

చెంందుచున్నాను.
పృథ్వి.---రావే పట్టీ పాతాళమును పవిత్రము గావింపుము,
రాము,హో ప్రియా, లోకాంతేరమున శేంగితి వే!
12

సీత, అమా, నన్ను నీయపయసములయందు విలయముంది ౦పృ్లు. ఇట్టి యీ
జీవలోక పరినర్హమును అనుభవింప సమర్థ ను గాను,

రౌము.---ఏ ము ర్హేకము చెప్పునో!

పృథ్వి.---_స్తన్వమును వీడువణము నానియోగంబున పుత్రేకులను కాచుకొనుము,
అనల నీయిచ్చచొప్పునం "గావీం'ప్రుము.

క! చి జర ! క అశ వ ర అపు అ
భాగీ అగి సరి! [గంగా పృథ్వి నితీలు నిష్క్రమింతురు
రెము.---ఏని వి చేఫింకి విల నుచు నమభూడినది! హో చేవి! దండకారణ్య వాస
2 జ జ గా అట Ij కం న AG న
ప్రీయ సఖి! హో చాక ేన తా! లేకాంతగయునసు తేగాలిసివి! | మూర్ఫీల్లును,
లత్నే, ధా గగన ంగుంరకా ఫా 3 'వుక"వ్లుము. ఇదియా నీకాల్యార్థ ము!
ను See)
ఎది తి మును నొెలంనింటుండు. సవన ్యు /ంగివస్టానగ సమేగులు (పాణ
భారులు మరా gn నీయ చాడు ౫ క సిగసంగుని చేతి అనుజా తీవుయిన
-పవి త్కార్ను తెమును!
క
లత్మే.--- చూచి |
నాన్సీ సనా _ ఇ” ప్ర లో
ల. మధనమునంబా ౫ గాంగ మంభంబు కలం,
సం. ైశర్‌ కర బలు నాకసంబు;
SE
అచ్చరువు! అ ణి "యంబునుండి
దె
ద్బ((ోనధీ చెవి CWT తాత ౧౬.
టి న > గ SIN
ల ౩ భ్వమలు |
ష్‌ శా, యో ముగింంథజ,
మాకుం గూగ్సుము ృథినిక మందాకీనికి౯ా;
నిక మున గ. న శం Ja కు
సకోకలి నతం బుణ్యనింత౯ా సాధ్గో౯, ౧౭
/ గ్‌ చె సు ల? నే © | తష న్న fr
లదు, ఆశ్చర్య మా*క్నర్వ్నిను ' అల నీ చూడుచూడు. | చూచి] కట్టూ , ఇంకను
ఆర్యు (శు మూల కనక ౨3 అకుంగత్రియు నీతయు6 బ్ర వేశింతురు,
gy
అరుం -

గం హింపుము. సాబట్ట త్వర నహింపు!

విడుము శౌలినతను నీత, "వేగ 'లెము.

రమ్ము బ్రలకంఫు నాపట్ల "రావముభ న,

బ్రియతీమస్పర్శ మైన నీశ్వమము చేత. ౧౮

స ప్త్రమొంకము. ౯౧

«CC ఆ
నీఠ,---[(సంభృమంబున6 దతసీ రాముని; జాంకుచు] ఆర్యవుర్రు (డు సమాశ్వ
సిల్లును గాక,
రాము. [సమాళ్యనీల్లి, సానందము] ఓహో! ఏమి యిది! (చూచి హర్షొద్భుత
ములతోో] అహో సలజ్జ దేవి! అన్ము అరుంధతి, బుళ్యశృంగ శాంత సమేతులు గురువు
అందలును!
అరుం.--- బాలక ఈమె భగిరథ గృహ దేసత వృసన్నుఠరాలు గంగా భగవతి.
| సపథ్యమున ]
జగత్చతీ రాఐభగ్రుంగా, చిత్మ్‌ దర్శవవంగు నన్నుంగూర్చి నీ పలికిన రకా
వలనను స్మరింపుము---ఏమన. గా (అటి నీవు ఆమ్మా కోడలియందు ఆరుంధతియుం
బోలె మేలు తేలంచుదానవు కము” ఆని. ఆంగులగు నేను బుణము తీర్చుకొంటిని,
అరుం,---ఈ మె నయ త్తే గారు భగవతి ససుంధర,
| నేపథ్యమున |
మున్ను పత్సిను పరిత్యేడించు నప్పుడు ఆముస్పంతుడు చెప్పియుం డెను --- ఏనున
(భగవతి ససుంగరా, శ్లాఘ్యను నీ కూంతును కాపాడుము జానకిని ఆని. ప్రభు
నయిన బౌలుని యా మాటను గరిపినెని.
రాము, వటీది! మహాపరాధము కావించిన వానిని నన్ను భగవతు లిరువురును
- | EY
కనికరించినారు! [ప్ర,ణమిల్లును.
అరుం ----ఓహోయి ఫౌగజాః:పదులారా, ఈమె యిట్లు జాహ్నవీ వనుంధరా
సగనతులనేత స్తుకయె నా చేతియందు అ: (గా ఆరుంధతిచేతియందు సమర్చిత యెన ది.
పూర్వమే అగ్ని దేవుండు పుణ్య చార్మిత్మమును నిర్ణయించిన యీమెను బృహ్మాది దేన
తెలు స్తుతించిరి. అట్టి యీమెను సూస్యనంశపుం గోడలిని దేనయజవసంభనను .. నీతీను
ఎంత లు
రౌము6డు వనెండియు (గృహొంచుటకు మోర లే నునిమెగరు?
క జ శ శ yr ed జ ax ఆ
లత్కు. --- ఇట్లు ఆర్య ఆరందొతి తెలివి చెప్పగానే (గసృజలును సకలమయిన
ప ఆర్యను సీతేను నమస్క రించుచున్నారు; లోకపాలురును 'స్పష్పర్గులును
విరుల వానలతి ఫూజించుచున్నారు.
అరు౦.---జగత్పతీ రామభద్రుండా!
క, వీయను సహ రిణ్‌
వ బె
నియోజతీను జేయనయ్య నియమంబు బడీ౯
పటిక్నవికిం జలా
బయిండ్‌ ప, క్‌ ్రికిం అణ్యా

శ్రాయముం బ్రకృలిని దురంగ సవనమునందు౯, ౧౫౯

9 డ్‌ తత్తర రామచరిత నాటకము

నీత, -.[(స్వగతము] ఎజుంగు నాగ్యపుత్తుడు నీతాదుఃఖమును కడిగి వై చుటకు,
రాము,---భగనతి యాదేశించినట్లు,

లత్ము. --కృళార్థుండ నైతిని,

నీక, బ్రతికితిని,

లక్ష్ము,—-ఆర్యా, నిర్గజ్ఞా (డను లక్ష్ముణుంగను ప్రణమిల్లుచున్నాను.

వీత... బాలు. డా, ఇట్రివాండవుగా చికకాలము జీవింపుము.

అరుం. భగవంతు (గా, వాబ్మ్‌కీ కరిని కశలవులను నీ తాగగ్భ సంభవులను
రామభ దృ పుస్తులను ఉపసగులం 2 యుము, (నిష్కు_౨మించును

రావు లక్కుణులు.--సంతోపము, అగో ఇగ

సీత,[సభాష్పాకాతేము] ఏరీ నా ప త్తైకుయు?

[అంతట నాగ్మోకి ము గుశెలవులును పృవేశింతురు. |

వాబ్మీకి.---శిళువు లారా, పశ లశులారాా ఈయన గఘుపత్కి మి నాయన;
ఈయన లక్షుణు(డు మో చిన్ననాయన; ఈమె నీతాటేవి మియ మ్ల. ఈయన రాజర్షి
జనకుడు మి మాతామహుడు,

సీక.---! సహర్ష కరు గ్భుతముగా చూచి] ఏమి నాయనయా!

కుశలవులు,---హీ! నాయనా! హా! అమ్మా! వో! మాతామహో!

రాను.---[సహర్హము ఆలింగించి] ఓయి నిసుంపలార్యా పుణ్యాన దొరకితిరి.

iE ఇ అఫ్‌

నీత, రా పట్టి కుకా రా పట్ట లవా; ఇరువురు నొక్కు_మ డీ నన్ను జన్మాం
తరగతను చిరము కొ:గిలింపు6డు.

కుశలవులు. [అట్లు చేసి] ధన్యుల మైతిమి.

$ <x sc me:

సీతే. ధగ వానుడా, ప్రణమిల్లుచున్నాను,

వాల్మీ.---పట్టి, ఇటీ దానవే చిర ముండుము.,

లు లు

సీత, --అహోో! నాయన, కులగురువు ఆర్యాజసము సభ ర్హృక శాంతాజేవి లక్ష్మ

నే అ ఆస wo i లో
ణునితోడ సుప్రసన్నులు ఆర్యపుత్రులవా రు, కుళ లవులును గూడ కనంబడుచున్నారు!
ఈ యానందముచేత పరంశ సగుచున్నాను,

[ నేపథ్యమున కలకల ము.)
వాల్మీ.—[లేచి చూచి] అవణుని ఉన్మూలించి మళురాగాథు(డు వచ్చినాడు,
లక్ష్మ. --క ల్యాణములు సానుఒంగములు,

రౌము,---ఇదంతియు. అనుభవించుచునే నమ్మకున్నాను. ఆటు గాదు ఇదే
అభ్యునయముల స్త నము

జ ఉఅఉవా౦౮రయిుి, ణ్‌
par.)

వాల్మీ,---రామభద్రుండ్యా నీ కింకను ఏమి స్రియమును గావింతును?

దు
రాము. -ఇంతేకన్న నుం బ్రీయ మొకటి యుండునా! అయిన నిది యగులాక,
వా, గంగాలత్షులు వోలె నీకథ జగత _ల్యాణ మై కాంత మె,
'త్రుంగం జేసి యఘంబు ్రైయములసందోహాంబుం బొందిం చుత౯-;
రాచ లె 2. ప py
రంగత్ప్రబ్ఞ క వాక్చృతుర్ముఖ కపి సోకి నీసత్కృతీక్‌
రంగంబందు బుధ వ్రజం బభినయారాస్ట్ర౯ వెభఛభాపించుతక, ౨౦

[అందటు నిష్మ_-9మింతురు,
సమేళనమను సప మాంపయు సమాప ము.
ఇవీ ఆవి 0

డ్‌ గ గాకు చరి గ] క. యు
ఆలీ సో

| 3 వూ a) ONS) 0
=D)

వద్యమా.
అంతట లే
అకటసీత
అ జిగరోమూ
ఆశీ నంగ
అడ్డ ముగ
ఆఅరిశయిర
అత్త లీనించు
ఆధివసించి
అనియత
ఆతనుదిన మె
ఆనుభౌవ
ఆపుడు ప్రియ
ఆమృత భూ
అమృక మయ
అమ్మనీత
అరిదిగ
ఆర ముల
ఆర్మిలినిగాని
ఆఅఆంతి కిన్కు._
అలంరుల్‌
ఆలకసిస్థ్థ్యి
ఆలవనిష్టుండు

ఆనునినుఖంబు

ఆననియ నుర
ఆళ్వమిదె
ఆనురాధీశ
అనా పొయి
ఆశ్చతి?"న
ఆరరశసద్దు
ఆదినముల్‌

పట.
68
14
68
16
42
62
89
84
5౦
87
83
10
79
43
89
ర్‌శ్రి

69

89

fh a

47
80
4ర్ర
il
62
లిన్‌

పద్యము,
ఆనందంబిడు
ఆమహోఫురు
ఆయనడిొడ్డ్ల

అయెనుమున్నె

ఆవృరంబచిది
ఆశిఖరుని వె
ఆసడిం మట
ఇట్టవార
ఇర(డెమో
ఇతిహాసంజు
ఇదిసం(గామ
ఇనకుల జ్యే
ఇరుదంపతు
ఇరు మెంగ౦క
ఇరువురక
ఇవియ పత్య
ఈకువారంబు
ఈశ (౧జెవం
ఈదవ్వున
ఈ్ళ్యప టేశంబు
ఈవనలు౦డు
ఈవనిమూళకు
ఈవల్లీగృవా
ఈవిళ సాళని
ఈవ్రుమదీయ
ఈసకిలక్నీ
ఉఊందురుజ్యా
ఉందు శేనట్టి
ఉప్పుమధుర
ఊజడీల్లు

37
న్‌ర్‌
71
65
25
70
28
18
50
17
§9
53
39
18
70
60
48
85

పద్యసూచిక

పుట,

2
783
58
ఫ్‌

9
25
34
29
52
87
87
87

పద్యము.
బుషులు వెల్ల
ఎందు మోదంబు
ఎక్క_టి వె
ఎక్కొ_డనింట
ఎచట6(గపీ
ఎదను
ఎద పీయ
ఎదిమనోర
ఎదియొ వనికి
ఎవండితం
ఏకార్యము చే
ఏదటె సగము
ఏమునునీ
ఎయదిగాదు
ఏవులై నను
ఏలయన చేని
ఏసాధుశుద్ద
ఐనను౯
ఒజంటోముని
జకొ్క-క కేల
జఒజనలును
ఓ, నిహాద
కీయికరఠోర
కీలవాయో
పి "నిదివమూల్య
కం? జెండియు
కట్టా లోకులు
కనబడు
క మరిణాల్‌
శభితమద

96

పద్యము,
కలునదశ్లం
కాంతలొోోడి
కాననగుచున్న
కావవి గొము
కుందుందరంయ
కుడికరమ
రైదువుచి త్ర
కోర్కు_లను
(శ్రమము గ్‌
(కిందనీడను
క్వణితకింకి
గం గాలతీ లు
గిరి కుం జేభ
గుంబన్నికుంజ
గూఢయహీరువొ
గాొండిలులకా
నోడుగుడు ఫు
గో జావరీ వారి
ఘోర ప్రక్రియ
చం[దశేగుండ
చకిఠరసారంగ
చరణ? తాధ్వ
చెలయుబి
చిరమునక్రు
చెట్టులును
జనక రఘు
జనకులకు
జలము నివ్యరి
జన్మ పరి ఫూళ
జ్య్యారసన
జోోతియావిర్భు
ఉజెందమునలీన
తనయగ థ్రై
తపము సేయు
రమములయః

88,8

పద్యసూచిక

పద్యము.
88 తరులుఫల

88 తలకట్లుకా
24| రిలకింప౯ా
59 తృవ్ష చే నీదు
89 తేలియదెండు
29| లేజుగలాండు
౧6 | తేనియతౌవి
69 తొడీవుుశెడ
౧౯, తొలుత నెయ్య
22 ర య్యాత్మ
71 ర్వ రవహీం౦పు
98 | దీనిమహాళిరం
62 దురమువిని
27| ీవిపాడి4
75 *జీవియీ గార
రగా దేవివై శంభ
15 దె కవళత

౩7 ధరనీబొవ్బ
50 | నలువకుం బో బె
74 నవఘూే రాఖి
40 | నాకుబియా
ర; నాయనగారు
18, నిజమువాక్కున
26 | నిన్న మొన్నటి
692 నిన్ను విశ్వంభ
16 నిరతిశయం౧
నిర్వ ఎతిస్నేవా
89 | నిష్కూ_జితం
5 నీకై విన్య_స్తము
81 నీవలన

రజ నీశలనం బవి
38 సీవుక్చతాంతు
2 | నివుబీరిన

al న్నపచముల
65 ' గెలశునిఖ

పుట
39
7

9

47

31

76

94

30
ర్‌ి
68
90
26
81
41
7
85
87
10
1
ర్‌రి
82
7
70
87
4
81
74
24
82
14
52
22
68
76
68

పద్యము,
చీరినంటక
చరనిముగుదా
న్యాయ్య మైన
పరమా స్త్ర ము
పరిచితియా
పలువివ_ర్థ
పల్పవోప
పాయక లోభి
పాలి కు స్సిన
పొజుదల
పిన్నతణి
పుత్తు)లకు
ఫూచిపూ వని
ఫూనికతోడ
"పెండ్లి సమయ
పొమ్ముకల్యాణీ
(పీయనుసవా
(పయుండవత్యం
(పొ వంగలోక
బళిర|ప్ర (శ్రీయ
చాప్రరే
వాలయునల్లు
బాల్యమున
బుడుతల
(బన్మాహీతము
భువనమంగ శ
భూరమణుండ
మధనమున
మదక లమల్లి కా
మనకుండెంతు
మానఘనుల
మానసములోన
మానుషుల
ముందఆలోల
మును ఫపుడ్వానవా

76,6
80
ర్‌
90
10
892
59
49
51
31
4

పద్యము.
యమెలు,గిడీన
ముదల నే
మోదళో కా
(మోలనను
మానజీవిఠ
యము నా
యువకపోత
రక్క-శులయిక్క_
రమణమోతం డి
రసముకండే
రాము డును
లో కార్చ్య
లోకులకు
లోకై కముగ
వందనము నీకో
వరునా ప్ప
వాసి”
వినయశిశుత్వ

పుట.
66
81
38
64
12
16
79
86

47
81
90
15
88
88
ర్ర్‌4

ర్‌రి

The India Printing Works, Madras

పద్యసూచిక

పద్యము,
వియ్యము

వీరి యు నెల్రమ్మి

వీనిశిళు

వీరలు జని
వెదకు దురెల్ల
జినుకన్లో క
వెలికి బిదుల
వెల్లిదరుల
వేన నేలా౦టి
వెరముశాంత
వెవస్వరతుని
'వ్రీలును గాని
శీకరటమోద
శుక్రిజాచ్చ
శ్రమభయ
శ లెసంగ
శ్య్వామస్నిగ్ధ
నకియయిదె

నుట.
88
75
62
89
23
59
28
40
64
74
77
41
29
80
12
శ్ర
28
20

పద్యము.
సగరమఖాళ్వ
సరవినుపాయ
సర సేందీవర
సరిచడ దాము
సర్వవిధముల
సర్వాంగ (సుత
సవా జలఖ్మ్మీ
విరికరణి
సుఖము
నుర శిల్పి
స్నే వాళిశిర
జేరో జ్ళేది
స్వరువున
స్వేదరోమాంచ
వారిచందన
వారువగు
హా(ప్రాణేళ్వరి
కూతు శూన్య